II. BAYEZİD DÖNEMİ AMASYA ÇEVRESİNDE YEREL BİR BANİ: HIZIR PAŞA OĞLU MEHMED PAŞA

Yıl 2016, Sayı: 5, 63 - 82, 01.01.2016

Mustafa Çağhan Keskin

Öz

II. Bayezid Dönemi'nin etkili siyasi figürlerinden biri olan Mehmed Paşa, Amasya ve çevresinde inşa ettirdiği yapılar ile önemli bir yerel bani olarak öne çıkar. Mehmed Paşa'nın baniliğinde gerçekleşen mimari üretimin meydana geldiği II. Bayezid döneminde, Amasya çevresindeki mimari etkinliğin yoğunluğu ve yetkinliği, bölgede etkinlik gösteren donanımlı bir mimar/usta topluluğunun varlığına işaret etmektedir. Mimari ve tarihi veriler, Mehmed Paşa'nın inşa faaliyetlerinde de aynı kişilerin görev aldığını  düşündürmektedir. Bu araştırma, Mehmed Paşa'nın farklı kentlerde inşa ettirdiği yapılar ve inşa sürecinde görev almış mimari aktörleri incelemeyi amaçlamaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, Osmanlı Mimarları, II. Bayezid, Mehmed Paşa, Amasya

A LOCAL PATRON IN AMASYA REGION DURING BAYEZID II'S REIGN: MEHMED PASHA THE SON OF HIZIR PASHA

Öz

Mehmed Pasha, an influential political figure of Bayezid II's reign, was remarkable with his architectrual patronage around Amasya region. The quality and quantity of architectural production in Amasya during Bayezid II's reign refer to a group of competent architects/masters working around. Architectural and historical data indicate that these architects/masters have participated in the building processs of the monuments commissioned by Mehmed Pasha, as well. This research aims to analyze the architectural patronage of Mehmed Pasha with the architectural actors. 

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture, Ottoman Architects, Bayezid II, Mehmed Pasha, Amasya

Kaynakça

• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) II. 1997. haz. Ahmet Özkılınç vd., Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Abdî-Zâde Hüseyin Hüsameddin. 1986. Amasya Tarihi I, Ali Yılmaz, sad. Mehmet Akkuş Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512). 2000. haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 1989. Osmanlı Mi’mârîsinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Baltacı, Cahit. 1976. XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1979. Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Cantay, Tanju. 1995. "Amasya Sultan Mesud Türbesi’nin İnşa Yılı", Vakıflar Dergisi, XXV: 35-38.
• Cezar, Mustafa. 1983. Typical Commercial Buildings of the Ottoman Classical Period and the Ottoman Construction System, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Cezar, Mustafa. 1985. Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayını.
• Cunbur, Müjgan. 1996. "Tarihimizde Anadolu’da Kütüphane Kurma Çabaları", Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XV/3:129-133.
• Çal, Halit. 1989. Niksar'da Türk Eserleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çal, Halit. 2009. "Niksar’da Doğan Şah Alp Türbesi-Eyvan Türbeler", X. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (03-06 Mayıs 2006) Prof Dr. Örcün Barışta’ya Armağan, Ankara: Gazi Üniversitesi Bölümü Sanat Tarihi Bölümü.
• Daş, Ertan. 2007. Erken Dönem Osmanlı Türbeleri, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Ertuğrul, Özkan. 1988. "Acem Ali", TDV İslam Ansiklopedisi, 1: 322.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. 2006. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 2. Kitap (Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini), haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, Semavi. 1998. "Hayreddin, Mimar", TDV İslam Ansiklopedisi, 17:55-56.
• Gabriel, Albert. 1934. Monuments Turcs D'Anatolie Tome Deuxième Amasya-Tokat-Sivas, Paris.
• Goodwin, Godfrey. 2012. çev. Osmanlı Mimarlığı Tarihi, Müfit Günay, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gökçe, Turan. 1996. "934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilâyeti Medreseleri ve Müderrisleri", Tarih İncelemeleri Dergisi, XI:163-177.
• Gürbüz, Adnan. 1993. Toprak Vakıf İlişkileri İçerisinde 16. yy Amasya Sancağı, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî. 1978. Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhîr-i Ricâl, haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi. 1992. Tâcü’t Tevârih, 4, yay. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbret, B. Ünal. 2004. "Tarihi İpek Yolu Üzerinde Bir Anadolu Şehri: Toysa (Kuruluşu Ve Gelişmesi)", Marmara Coğrafya Dergisi, 8:53-82. İleri, Turgut. 1998. "Maârif Salnâmelerine Göre, 20. Yüzyıl Başlarında (1898-1903) Amasya’da Eğitim ve Eğitim Kurumları", Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karataş, Hasan. 2011. The City as a Historical Actor: The Urbanization and Ottomanization of the Halvetiye Sufi Order by the City of Amasya in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Doctoral Thesis, Berkeley: University of California.
• Kaynar, Salim. 2001. Kastamonu Vilayet Sâlnâmelerinde Tosya Kazası 1869-1903, İstanbul: Tosya Belediyesi Yayınları.
• Köker, Hüseyin Sıdkı. 1956. "Tefsirî Mevlana Mustafa ve Vakıfları", Vakıflar Dergisi, III: 225-264.
• Köker, Hüseyin Sıdkı. 1962. "Vakıflar Tarihinde Tosya", Vakıflar Dergisi, V:257-274.
• Kuban, Doğan. 2007. Osmanlı Mimarisi, İstanbul: YEM Yayınları.
• Kuban, Doğan. 2008. Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Mehmed Süreyya. 1996. Sicill-i Osmanî (Osmanlı Ünlüleri), 6 Cilt, Nuri Akbayar (haz.), Seyit Ali Kahraman (çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Meriç, Rıfkı Melûl. 1958. "Beyazıd Câmii Mimârı. II. Sultan Bâyezid devri Mimarları ve Bazı Binaları. Beyazıd Câmii ile Alâkalı Hususlar, San’atkârlar ve Eserleri", Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitüsü Yıllık Araştırmalar Dergisi, 2:776.
• Mustafa Vazih Efendi. 2011. Amasya fetvâları ve İlk Amasya Tarihi (Belâbilü’-râsiye fî riyâz-i mesâili'l-Amâsiyye), haz. Ali Rıza Ayar ve Recep Orhan Özel, Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları, Amasya. Müneccimbaşı Ahmed Dede. t.y. Müneccimbaşı Tarihi I-II (Sahâifü’l-Ahbâr fî Vekayi-üla’sâr), çev. İsmail Erünsal, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Olcay, Osman Fevzi. 2014. Amasya Hatıraları "Bildiklerim-Gördüklerim-İşittiklerim ile Amasya", sad. Turan Böcekçi ve Mehmet H. Seçkiner, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ongun, Zarif. 1938. "Hassa Mimarları", Arkitekt, 96:333-342.
• Tokat Merkez ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri. 2010. haz. A. Akyüz vd., Tokat: T.C. Tokat Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, I. 1972. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. 2003. "Osmanlı Sarayı’nda Ehl-i Hıref (Sanatkârlar) Defterleri", Belgeler, XI/15:23-76.
• Yastı, Mehmet Yastı. 2005. Nişâncı Mehmed Paşa Tevârîh-i Al-i ʿOsmân (1b-120a) Metin-Dil Özellikleri-Sözlük, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaşar, Abdî-Zâde Hüseyin Hüsâmeddin. 2007. Amasya Tarihi Birinci Cilt, haz. Mesut Aydın ve Güler Aydın, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yediyıldız, Bahaeddin. 1993. "Hızır Paşa Oğlu Mehmed Paşa Vakfının Mâhiyeti", X. Türk Tarih Kongresi Ankara, 22-26 Eylül 1986 Kongreye Sunulan Bildiriler IV. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1625-1633.
• Yerasimos, Stefanos. 2005. "15. – 16. Yüzyıl Osmanlı Mimarları: Bir Prosopografya Denemesi", Afife Batur’a Armağan Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, İstanbul: Literatür Yayınları.
• Yüksel, İ. Aydın. 1983. Osmanlı Mimarisinde II. Bâyezid Yavuz Selim Devri, (886-926/14811520), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.