Illuminations of Headings in the Quran with No 259 and 275 Fixtures in Kastamonu Sheikh Sa’ban-i Veli Foundation Museum

Yıl 2022, Sayı: 18, 201 - 218, 29.07.2022

Pelin Güleda Karadeniz

Öz

Sheikh Sa’ban-i Veli Social Complex is located in the center of Kastamonu. The social complex was built by Suca Efendi, the teacher of Murad III. It consists of dervish lodge houses, a mosque, a tomb, a library and shadirvan. In 1261/1845, it was repaired by Kastamonu District Governor Salih Aga by order of Sultan Abdülmecid, its infrastructure was renewed and it was surrounded by an enclosing wall. The two mansions and the museum building in the middle of them are the work of Azdavaylı Mahmut Pasha in 1318/1900. In the building used as a museum, personal belongings of Sheikh Şa’ban-ı Veli, manuscripts belonging to calligraphers from Kastamonu, and handwritten works are exhibited. Among the manuscripts, there are also illuminated Mushaf-i sharifs belonging to certain periods. The manuscripts and the illuminated Qurans within these manuscripts are the leading application areas of illumination art, which is included in our. It has been seen that the manuscripts with inventory numbers 0259 and 0275, chosen as the research subject, are not the subject of a study in terms of the art of illumination of the Qur’an. For this reason, it is aimed to examine the headings of the works in terms of illumination art. The double full-page heading illuminations of two Mushafs, which are thought to belong to the 1847 and 1861, which constitute the subject of the study, examined period features, stylistic features, patterns, and motifs.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Sheikh Sa’ban-i Veli Museum, Mushaf-i sharif, Illumination, Heading

Kastamonu Şeyh Şa’bân-ı Veli Vakıf Müzesi’ndeki 0259 ve 0275 Envanter Numaralı Kur’ân-ı Kerimlerin Serlevha Tezhipleri

Öz

Kastamonu merkezde bulunan Şeyh Şa’bân-ı Veli Külliyesi III. Murad’ın hocası Şeyh Şüca Efendi tarafından 1580 tarihinde Şeyh Sünneti Mescidi’nin yerine yaptırılmış olup dergâh evleri, cami, türbe, kütüphane ve şadırvandan ibarettir. 1261/1845 yılında Sultan Abdülmecid’in emriyle Kastamonu Kaymakamı Salih Ağa tarafından tamir ettirilerek alt yapısı yenilenmiş ve ihata duvarıyla çevrilmiştir. Günümüze ulaşan iki konak ve ortasındaki müze binası ise 1318/1900 yılında Azdavaylı Mahmut Paşa’nın eseridir. Müze olarak kullanılan binada, Şeyh Şa’bân-ı Veli’nin özel eşyaları ve Kastamonulu hattatlara ait yazma eserler ile vakfedilen yazma eserler sergilenmektedir. Tezhip sanatının uygulama alanlarının başında el yazmaları ve bu yazmaların içinde de müzehhep Kur’ân-ı Kerim’ler gelmektedir. Şeyh Şa’bân-ı Veli Vakıf Müzesi’ndeki 0259 ve 0275 envanter numaralı el yazması Kur’ân-ı Kerim’lerin tezhip sanatı açısından bir çalışmaya konu olmadığı görülmüştür. Bu çalışmada eserlerin serlevhalarının tezhip sanatı bakımından incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada 1847 ve 1861 tarihli iki adet Mushaf‘ın çift tam sayfa serlevha tezhiplerinin çizimleri yapılarak dönem özellikleri, üslup özellikleri, desen ve motifleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Şeyh Şa’bân-ı Veli Müzesi, Mushaf-ı şerif, Tezhip, Serlevha

Kaynakça

• Akar, Azade. “Sanat Tarihimizin Bilinmeyen Bir Ressamı ve Çiçekleri-Ali En-Nakşibendî Er- Râkım.” Z Dergisi Tematik Mevsimlik Kültür, Sanat, Şehir Dergisi (2017): 212-216.
• Akcan Ekici, Sakine. “17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Hiref-i Hâssa Teşkilatı Birimleri ve Yapısal Özellikleri.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Aksu, Hatice, “Rokoko.” TDV İslam Ansiklopedisi. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 159-160.
• Algaç, Şeyda.“Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Tezhip Sanatı XIII.-XV.Yüzyıllar.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2000.
• Aşıcı, Seher. “Kitap Dostu Bir Sultan: Fatih.” Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Aşkar, Mustafa. “Ömeru’l-Fuâdî’nin Menâkıbnâmesine Göre Şeyh Şa’bân-ı Velî’nin Tasavvufî Şahsiyetine Bir Bakış.” Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 30 (2012): 12-15.
• Atlı, Sagıp. “Şeyh Şa‘bân-ı Velî’nin Türbesi Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar”. Sûfî Araştırmaları Dergisi 3 (2012): 55-58.
• Bayartan, Mehmet. “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları X (2008): 158-180.
• Biçer Özcan, Şehnaz. “Timur Devri Herat Tezhip Ekolü.” Marmara Üniversitesi, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2007.
• Birol, İnci. Klasik Devir Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı Çizim Teknikleri. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2010.
• Birol, İnci ve Çiçek Derman. Türk Tezyini San’atlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı, 2017.
• Çağman, Filiz. “Mimar Sinan Döneminde Saray’ın Ehl-i Hiref Teşkilatı”. Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1988, 73-77.
• Demirci, Fehmeddin. “Kastamonu Şeyh Şa’bân-ı Veli Vakıf Müzesi.” Vakıflar Dergisi 35 (2011): 1-20.
• Derman, Çiçek. “Osmanlı İstanbul’unda Bezeme Sanatı”, Osmanlı İstanbulu I, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Derman, Çiçek. “Tezhip.” TDV İslam Ansiklopedisi. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 61-62.
• Derman, Çiçek. “Tarihimizde Mushafların Bezenmesi.” Diyanet İlmi Dergi 4 (2010): 137-144. Derman, Uğur. Doksandokuz İstanbul Mushafı. İstanbul: Türkpetrol Vakfı Yayınları, 2010.
• Duran, Gülnur. “Serlevha.” TDV İslam Ansiklopedisi. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009, 567-569.
• Duran, Gülnur. “Osmanlı Tezhip Sanatında Natüralist Üslûpta Çiçekler.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 31 (2018): 177-199.
• Elmacı, Lütfullah. “Ziyaret Fenomeni ve Din (Kastamonu Şeyh Şa’bân-ı Veli Türbesi Örneği).” Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, 2017.
• Ertem, Adnan. “Osmanlıdan Günümüze Vakıflar.” Vakıflar Dergisi 36 (2001): 62-72.
• Eyüpgiller, Kemal Kutgün. Şâbân-ı Velî Külliyesi. TDV İslam Ansiklopedisi. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, 210-211.
• Güney, K. Zeynep ve A. Nihan Güney. Osmanlı Süsleme Sanatı. Ankara: SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık, 2000.
• İnalcık, Halil. “Vakıf Medeniyeti”. Vakıflar Dergisi 80. yıl Özel Sayısı (2019): 245-249.
• Kırmızı, Yudum. “Kastamonu’nun Kültürel İmgesi Şeyh Şa’bân-ı Velî.” 8. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Kültürel Miras Bildiriler-I. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2015.
• Küçükbasmacı, Gülten. “Kastamonu’da Asa Suları.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 83 (2017): 206-208.
• Öney, Gönül. “Beylikler ve Erken Osmanlı Sanatına, Sosyal Yaşantısına Genel Bakış.” Erken Osmanlı Sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
• Süleyman, Neslihan. “XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Saray Sanatkârları.” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2005.
• Tanındı, Zeren. “Başlangıcından Osmanlı’ya Tezhip Sanatı.” Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Tanındı, Zeren. “Türk Sanatında Kitap”. Sakıp Sabancı Müzesi Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu.
• İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012, 9-27.
• Taşkale, Faruk. “Gelenekten Geleceğe Tezhip Sanatında Bir Yolculuk.” İSMEK 9 (2015): 7-12. Tekin, Burcu Başak. “19. Yüzyıl İstanbul’unda Tezhip ve Müzehhipler: Arşiv, Kütüphane ve
• Müzelerdeki Eserlere Göre Bir Değerlendirme.” 7. Uluslararası Türk Kültür Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2012, 753-769.
• Tuncel, Mebruke. “XVII. Yüzyıl Osmanlı Kur’ân-ı Kerim Tezhip Tasarımları.” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Sarayında Ehl-i Hiref (Sanatkârlar) Defteri.” Türk Tarih Kurumu Belgeleri Dergisi XI/15 (1986): 23-76.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi (İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar). 2. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016, 621-622.
• Yılmaz, Abdulkadir. Türk Kitap Sanatları Tabir ve Istılahları. İstanbul: Damla Yayınevi, 2004.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Müessese-Toplum Münâsabetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi.” Vakıflar Dergisi XV (1982): 23-55.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf.” TDV İslam Ansiklopedisi. 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019, 479-486.