Mosques and Churches That Didn’t Exist Today and Used For Different Functions in Uşak

Yıl 2022, Sayı: 18, 145 - 171, 29.07.2022

Aysim Dülgeroğlu , Mine Tanaç Zeren

Öz

Uşak, which is located in the Central West Anatolian part of the Aegean Region and was a district of the Kütahya province until 1953, when it became a province; In the process from ancient times to the present, it has remained in the settlement area of many civilizations. Within the scope of this study, in which the religious buildings that were built in the historical process in the city and could not survive due to various reasons or were included in the present day with a different function, the Tuz Pazarı Mosque, Buğdaylı Mosque, Çallı Ömer Efendi Mosque and Nebi Mosque, as well as the St. Konstantinos-Eleni Church, Panayia Church, St. Marie De Dieu Church, were examined and the place and importance of the buildings in their periods were determined. In addition, Kırık Minare Mosque, which is used with a different function today, is also discussed within the scope of the study. Regarding the religious structures examined; In addition to data about the dates of construction, their location in the city and their extinction process, many photographs were also obtained. In addition, all these historical data were analyzed and the architectural features of the structures unearthed were tried to be read. While there is a lot of information in the sources about the monumental mosque structures and churches, on a smaller scale; Structures such as masjid, tomb, dervish lodge and zaviye are only mentioned in the sources. In addition to the natural disasters and deliberate destructions experienced in different periods, local governments also have a great impact on the physical structure of the city of Uşak. This study, which aims to make known the religious structures that have not survived in the city, is also very important in terms of revealing the reasons for the disappearance of these values that the city lost.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Mosque, Church, Religious Life, Muslim, Non-muslim, Religious Architecture, Mosque Architecture

Uşak’ta Günümüze Ulaşamayan ve Farklı Işlevde Kullanılan Cami ve Kiliseler

Öz

Ege Bölgesi’nin İç Batı Anadolu bölümünde yer alan ve il olduğu 1953 yılına kadar Kütahya vilayetine bağlı bir kaza durumunda olan Uşak, eski çağlardan günümüze kadar geçen süreçte birçok uygarlığın yerleşim alanı içinde kalmıştır. Kentte tarihsel süreçte inşa edilmiş ve çeşitli nedenlerden dolayı varlığını günümüzde sürdürememiş veya farklı bir işlevle günümüze dâhil olmuş dinî yapıların konu edildiği bu çalışma kapsamında ise Tuz Pazarı Camii, Buğdaylı Camii, Çallı Ömer Efendi Camii ve Nebi Camii’nin yanı sıra, Aziz Konstantinos-Eleni Kilisesi, Panayia Kilisesi, Aziz Marie De Dieu Kilisesi incelenmiş, yapıların dönemleri içerisindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir. Ayrıca, günümüzde farklı bir işlev yüklenerek kullanılan Kırık Minare Camii de çalışma kapsamında ele alınmıştır. İncelenen dinî yapılarla ilgili olarak yapılış tarihleri, şehirdeki konumları ve yok olma süreçleri ile ilgili verilerin yanı sıra çok sayıda fotoğrafa da ulaşılmıştır. Ayrıca tüm bu tarihsel veriler analiz edilerek ortaya çıkartılan yapıların mimari özellikleri de okunmaya çalışılmıştır.
Uşak kentinin fiziki yapısı üzerinde, özellikle farklı dönemlerde yaşanan doğal afetler büyük ölçüde etkili olmuştur. Dolayısıyla da anıtsal nitelikteki cami yapıları ve kiliseler ile ilgili kaynaklarda çok sayıda bilgi yer alırken daha küçük ölçekteki mescit, türbe, tekke ve zaviye gibi yapıların ise kaynaklarda sadece adı geçmektedir. Tarihsel süreçte varlık gösteren ancak çeşitli nedenler ile yok olmuş ve günümüze ulaşamamış dinî yapıların bilinir hâle gelmesinin amaçlandığı bu çalışma, kentin bu değerlerini yitirme sebeplerini ortaya çıkarması açısından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Cami, Kilise, Dinî Hayat, Müslüman, Gayrimüslim, Dinî Mimari, Cami Mimarisi

Kaynakça

• Atrocités et Dévastations Grecques en Anatolie/Greek Atrocities and Devastations in Anatolia.
• Lausanne: Bureau de Presse de la Delegation Turque, 1923.
• Burma Camii ve mezarlık. Erişim 20 Temmuz 2022. https://archives.saltresearch.org/handle. Çakır, İbrahim Ethem. “1676 Tarihli Avârız Defterine Göre Uşak Kazâsı.” OTAM (Ankara
• Üniversitesi Osmanlı Tarihî Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi) 28 (2010): 27-47.
• Gökçe, Turan. “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Uşak.” 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak). I. Cilt. Uşak: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2001, 201-216.
• İnce, Kasım. Uşak’ta Türk Mimarisi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2004.
• Karaman, Halit. “Uşak Mı? Uşşak Mı?” 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak). I. Cilt. Uşak: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2001, 21-27.
• Keyvanoğlu, Mehmet Sezai. Bir Zamanlar Uşak. İzmir: Meta Basım Matbaacılık, 2019.
• Öntuğ, Mustafa Murat. “Osmanlı Dönemi Uşak’taki Dinî Yapılar: Camiler ve Mescitler.” CIEPO Uluslar arası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihî Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri (14-16 Nisan 2011 Uşak). II. Cilt. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, 2011, 959-992.
• Özdeğer, Mehtap. 15- 16. Yüzyıl Arşiv Kaynaklarına Göre Uşak Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihî. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2001.
• Özdeğer, Mehtap. “19. Yüzyılda Uşak Şehrinde Ekonomik ve Sosyal Hayat,” 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak). I. Cilt. Uşak: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2001, 231-259.
• Özdemir, Şakir. “Vatan Vatanım Ma Patrie Uşak Adlı Eserin Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2008.
• Sayan, Yüksel. “Uşak’ta Türk Devri Mimari Anıtları.” 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25- 27 Ekim 2001 Uşak). I. Cilt. Uşak: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2001, 451-460.
• Semerci, Bekir. “Osmanlı Döneminde Uşak’taki Azınlıklar.” 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak). I. Cilt. Uşak: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2001, 281-284.
• Sunucu, Yüksel. Yakın Geçmişteki Uşak Bilgiler-Belgeler-Anılar-Denemeler. İzmir: Sunucu Yayınları, 2004.
• Sunucu, Yüksel. Görsel Anlatımlarla Uşak: Eşten Dosttan Kentten Fotoğraflar. İzmir: Sunucu Yayınları, 2006.
• Tutsak, Sadiye. “Milli Mücadelede Uşak.” Tarih İncelemeleri Dergisi X (1995): 289-311. Tümer, Haşim. Uşak Tarihî. İstanbul: Gün Matbaası, 1971.
• Uşak Cumhuriyet İlköğretim Okulu. “Okulumuzun Tarihçesi”. Erişim 2 Nisan 2020 http://www.usakcumhuriyetioo.meb.k12.tr
• Alp Arslan Dur Fotoğraf Arşivi. Uşak Belediyesi Fotoğraf Arşivi.