Evaluation of Molecular Genetic Analysis in Criminal Procedure Law in Terms of Protection of Sensitive Personal Data

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 127 - 184, 27.09.2019

Ayşe Özge Atalay

https://doi.org/10.26650/JPLC2019-0018

Öz

Although the protection of personal data is a requirement and has a great importance, the diversification of both the data within the scope of personal data and the situations that may cause a violation of the law in terms of protection of this data, makes this protection difficult and necessitates the creation of new legal protection mechanisms. Criminal procedure law is the branch of law which most needs personal data. Molecular genetic analysis is regulated by Articles 78 and thereafter of the Turkish Criminal Procedure Code No. 5271 which is focused on sensitive personal data. Although there are debates on whether or not they should be established in our country, DNA data banks in most countries require different evaluations on the protection of sensitive personal data. In our study, molecular genetic analysis in criminal procedure law is examined in terms of the protection of sensitive personal data and examining firstly Turkish criminal procedure law and then significant comparative law examples. In this regard, the legal regulations related to molecular genetic analysis, the protection mechanisms envisaged in these regulations and the situations reflected in practice are presented and the issues discussed in the judicial decisions are also mentioned. The study was completed by presenting certain important points related to the subject and with specific explanations on whether or not a national DNA database should be established in our country.

Anahtar Kelimeler

Molecular genetic analysis, Protection of sensitive personal data, DNA databank

Ceza Muhakemesi Hukukunda Moleküler Genetik İncelemelerin Özel Nitelikli Kişisel Verilerin Korunması Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Kişisel verilerin korunması, büyük bir önem ve ihtiyaç arz etmekle birlikte, günümüzde hem kişisel veri kapsamına giren unsurların hem de bu verilerin korunması bağlamında hukuka aykırılık teşkil edebilecek durumların çeşitlenmesi, korumayı zorlaştırmakta ve hukuki açıdan yeni koruma imkânlarının oluşturulması gerekliliğini doğurmaktadır. Ceza muhakemesi hukuku, niteliği itibarıyla kişisel verilere en çok ihtiyaç duyan hukuk alanını teşkil etmektedir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 78 ve devamı maddelerinde düzenlenen moleküler genetik incelemeler de bu kapsamda özel nitelikli kişisel verileri konu edinmektedir. Üstelik ülkemiz açısından kurulup kurulmaması yönünde tartışmalar bulunsa da, çoğu ülke açısından DNA veri bankalarının mevcudiyeti, özel nitelikli kişisel verilerin korunması konusunda farklı değerlendirmeler yapılmasını gerektirmektedir. Çalışmamızda, ceza muhakemesi hukukunda moleküler genetik inceleme yöntemi, özel nitelikli kişisel verilerin korunması açısından incelenmiş ve öncelikle Türk ceza muhakemesi hukukuna, daha sonra ise önemli mukayeseli hukuk örneklerine yer verilmiştir. Bu uğurda, moleküler genetik inceleme yöntemine ilişkin yasal düzenlemeler, bu düzenlemelerde öngörülen koruma mekanizmaları ve uygulamaya yansıyan durumlar üzerinde durulduktan sonra, yargı kararlarında ele alınan hususlara da değinilmiştir. Konuya ilişkin olarak tespit edilen bazı önemli noktalar ve özellikle de ülkemizde bir ulusal DNA veri bankası kurulması gerekip gerekmediği hususundaki açıklamalar ile birlikte bir takım öneriler sunularak çalışma tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Moleküler genetik inceleme, Özel nitelikli kişisel verilerin korunması, DNA veri bankası

Kaynakça

• Aksoy İpekçioğlu, P, ‘Vücuttan Örnek Alma İşleminin Hukuki Niteliği ve Anayasaya Uygunluğu’ Prof. Dr. Nur Centel’e Armağan (Beta Yayınları, İstanbul 2013) 1157-1175.
• Annas, George J, ‘Protecting Privacy and the Public-Limits on Police Use of Bioidentifiers in Europe’ (2009) 361 (2) The New England Journal of Medicine, 196-201.
• Apiş, Ö, ‘Ceza Muhakemesi Hukukunda Şüpheli/Sanığın Beden Muayenesi ve Vücudundan Örnek Alınması’ (2012) 18 (1) MÜHFHAD 267-296.
• Arısoy, Y / Eresen, Ç / Özbek, V. Ö, ‘Yeni Yasal Düzenlemeler ve Moleküler Genetik İncelemeler’ (2008) 28 (2) Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences 178-181.
• Aydın, S. E, AİHM İçtihatları Bağlamında Kişisel Verilerin Kaydedilmesi Suçu (On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2015).
• Aygörmez Uğurlubay, G. A, ‘Almanya, İsviçre ve Avusturya Hukuku Bağlamında Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Adli DNA Analizleri’ (2017) 5 (2) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi (Journal of Penal Law and Criminology) 29-87.
• Batur, N, ‘Ceza Yargılamasında Moleküler Genetik İnceleme’ (2016) 126 TBB Dergisi 69-94.
• Biondo, R / De Stefano, F, ‘Establishment of Italian national DNA database and the central laboratory: Some aspects’, (2011) 3 (1) Forensic Science International: Genetics Supplement Series 236-237.
• Bozlak, A, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Türk Ceza Hukukunda Özel Hayatın Korunması (Adalet Yayınevi, Ankara 2013).
• Bulak Uygun, B, ‘Databases and Criminal Procedures in Switzerland and Turkey with Regard to European Council’s Standarts’ (2017) 5 (2) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi (Journal of Penal Law and Criminology) 89-106.
• Büken, E, ‘Adli Tıpta Genetik Araştırmalar’ (2009) 22 İKU (İyi Klinik Uygulamalar) Dergisi 33-42.
• Centel, N / Zafer, H, Ceza Muhakemesi Hukuku (Beta, İstanbul 2018).
• Combined DNA Index System (CODIS) of FBI <https://www.fbi.gov/services/laboratory/biometric-analysis/codis/codis-and-ndis-fact-sheet> <http://www.fbi.gov/about-us/lab/biometric-analysis/codis>
• Convention for the Protection of Individuals with regard to Automatic Processing of Personal Data (ETS No 108) <http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/108.htm>
• Donay, S, Ceza Muhakemesi Kanunu Şerhi (Beta, İstanbul 2009).
• Elmas, İ / Ersoy, G, ‘Adli Olgulardan Biyolojik Örnek Alınması ve Moleküler Genetik İncelemelerde Yasal Boyut’ (2009) 22 Klinik Gelişim Dergisi Adli Tıp Özel Sayısı 111-113.
• Erbaş, R, ‘The Tension between Genome Privacy and Criminal Justice in the Wake of DNA Databases’ (2017) 5 (2) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi (Journal of Penal Law and Criminology) 163-178.
• European Commission, <https://ec.europa.eu/info/law/law-topic/data-protection/reform/what-personal-data_en>
• Gödekli, Mehmet, ‘Türk Ceza Muhakemesinde Maddi Gerçeğe Ulaşmanın Ön Koşulu Olarak Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Yasağı’ (2016) 65 (3) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1815-1924.
• Gökcen, A / Balcı, M / Alşahin, M. E / Çakır, K, Ceza Muhakemesi Hukuku (Adalet Yayınevi, Ankara 2018).
• Gözübüyük, Ş / Gölcüklü, F, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması (Turhan Kitabevi, Ankara 2009).
• Graham, E. A. M, ‘DNA reviews: the national DNA database of the United Kingdom’ (2007) 3 (4) Forensic Science, Medicine, and Pathology 285-288.
• Haines, P, ‘Embracing the DNA Fingerprint Act’ (2007) 5 Journal on Telecommunications and High Technology Law 629-665.
• Hancı, H / Kocaoğlu, S. S, ‘Savunma Adli Tıp Akademisi TBB-ATA’ Adli Tıp ve Ceza Hukuku (Seçkin Yayıncılık, Ankara 2012).
• HUDOC European Court of Human Rights, <https://hudoc.echr.coe.int/eng#{“ documentcollectionid2”:[“GRANDCHAMBER”,”CHAMBER”]}>
• Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.html
• Kılınç, D, ‘Anayasal Bir Hak Olarak Kişisel Verilerin Korunması’ (2012) 61 (3) AÜHFD 1089-1169.
• Kızılarslan, H, ‘Hukuka Aykırı Delil Açısından Vücudun Muayenesi ve Örnek Alma İşlemleriyle İlgili 5271 S. CMK Düzenlemesi ve Uygulamada Sorunlar’ Ceza Muhakemesi Kanununun 3 Yılı (TCHD Yayınları No 11, İstanbul 2009). Kızılarslan, H, Vücudun Muayenesi & Örnek Alma (Kızılarslan Serisi I, Ankara 2007).
• Kunter, N / Yenisey, F / Nuhoğlu, A, Açıklamalı Ceza Muhakemesi Kanunu (Beta, İstanbul 2013).
• Küzeci, E, Kişisel Verilerin Korunması (Turhan Kitabevi, Ankara 2010).
• Mahmutoğlu, F. S, ‘Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması’, <http://fsmahmutoglu.av.tr/ pdf/76b00da1de336791f454b4977f6319d9cdf4656d7818071225.pdf>
• Mahmutoğlu, F. S, ‘Moleküler Genetik İncelemenin Ceza Yargılaması Hukuku Bağlamında Analizi’, <http:// fsmahmutoglu.av.tr/pdf/27b485a20728432f3c6b2f169f7a8f80c 62998517818071225.pd>
• Mumcu, A / Küzeci, E, İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri (Turhan Kitabevi, Ankara 2011) .
• National DNA Data Bank of Canada Annual Report of 2017-2018 <http://www.rcmp-grc.gc.ca/pubs/nddb-bndg/ index-eng.htm>
• Napper, Robin, ‘A National DNA Database the United Kingdom Experience’ (2000) 32 (2) Australian Journal of Forensic Sciences 65-69.
• Özbek, V. Ö, ‘Ceza Muhakemesi Hukukunda DNA Analizi’, <http://www.hukuki.net/ www.saglikhukuku.net/ bilgi/a044.asp>
• Özbek, V. Ö, ‘DNA Verileri ve Türkiye Milli DNA Veri Bankası Kanunu Tasarısı Hakkındaki Görüşlerimiz’ (2007) 1 Ceza Hukuku Dergisi 47-76.
• Özbek, V. Ö, ‘Tıp Ceza Hukukunda DNA İncelemesi’ V. Türk-Alman Tıp Hukuku Sempozyumu-Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları (Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2008).
• Özbek, V. Ö, Ceza Muhakemesi Hukuku (Seçkin Yayıncılık, Ankara 2006).
• Özbek, V. Ö, CMK İzmir Şerhi (Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005).
• Öztürk, B / Tezcan, D / Erdem, M. R et al, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku (Seçkin, Ankara 2018).
• Parlar, A / Hatipoğlu, M, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu, vol 2 (Ankara 2008).
• Polat, O, Klinik Adli Tıp (Seçkin Yayıncılık, Ankara 2007).
• Santos, F / Machado, H / Silva, S, ‘Forensic DNA Databases in European Countries: Is Size Linked to Performance?’ (2013) 9 (12) Society and Policy <http://www.lsspjournal.com/content/9/1/12> Santos, F / Machado, H, ‘Patterns of Exchange of Forensic DNA Data in the European Union Through the Prüm System’ (2017) 57 (4) Sci Justice 307-313.
• Schroeder, F. C / Verrel, T, Ceza Muhakemesi Hukuku, (Salih Oktar trs, Yetkin Yayınları, Ankara 2019).
• Semizoğlu, İ, Adli DNA Analizleri (Adalet Yayınevi, Ankara 2013).
• Soyaslan, D, Ceza Muhakemesi Hukuku (Yetkin Yayınevi, Ankara 2018).
• Suterwalla, A, ‘Collection and Retention of Personal Data’, in Human Rights in the Investigation and Prosecution of Crime (Oxford University Press, Oxford 2009) 185-206.
• Swergold, J. M, ‘To Have and To Hold: The Future of DNA Retention in the United Kingdom’ 33 (1) Boston College International and Comparative Law Review 179-200.
• Şahin, C / Göktürk, N, Ceza Muhakemesi Hukuku II (Seçkin Yayıncılık, Ankara 2019).
• TC Anayasa Mahkemesi, Kararlar Bilgi Bankası, <https://www.anayasa.gov.tr/tr/kararlar-bilgi-bankasi/> (2015/32 E 2015/102 K sayılı ve 12/11/2015 tarihli karar).
• TC Resmî Gazete, <http://www.resmigazete.gov.tr/> (01/06/2005 Tarih, 25832 Sayı ve 22/07/2005 Tarih, 25883 Sayı).
• Topçu, N. K, İngiliz Ceza Muhakemesi Hukukunda Soruşturma Evresi (Adalet Yayınevi, Ankara 2018).
• Tuğ, A, ‘Adli DNA Bankalarına Toplumun Yaklaşımı’ (2007) 21 (2) Adli Tıp Dergisi 1-10.
• Turhan, F, ‘Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi ve Tıp Hukuku (Özellikle AİHM Kararları Işığında Şüpheli veya Sanığın Zorla Muayenesi Konusunun Değerlendirilmesi)’ V. Türk-Alman Tıp Hukuku SempozyumuTıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları (TBB Yayınları, Ankara 2008).
• Turhan, F, Ceza Muhakemesi Hukuku (Asil Yayın Dağıtım, Ankara 2006).
• Türk Tabipler Birliği, <http://www.ttb.org.tr/haberarsiv_goster.php?Guid=665acfee-9232-11e7-b66d1540034f819c>
• Uygun, O, Kamu Hukuku İncelemeleri (XII Levha Yayıncılık, İstanbul 2011).
• Ünver, Y / Hakeri, H, Ceza Muhakemesi Hukuku (Adalet Yayınevi, Ankara 2018).
• Ünver, Y / Hakeri, H, Ceza Muhakemesi Hukuku, vol 1 (8th Edn, Adalet Yayınevi, Ankara 2013).
• Wallace, H, ‘The UK National DNA Database: Balancing crime detection, human rights and privacy’ (2006) 7 EMBO Reports 26-30.
• Yaşar, O, Yeni İçtihatlarla Uygulamalı ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu vol 1 (Seçkin Yayınları, Ankara 2011).
• Yenisey, F / Oktar, S, Alman Ceza Muhakemesi Kanunu Strafprozeßordnung (StPO) Almanca Metin-Türkçe Çeviri (2nd Ed, Beta, İstanbul 2015)
• Zöller, M. A / Thörnich, D, ‘Rechtliche Möglichkeiten und Grenzen der Ausweitung von DNA-Analysen im Strafverfahren’ (2017) 6 ZIS 331-340.