The Nature, Scope, and Effects of the Amnesty Laws That Were Applied in the Early Days of the Second Constitutional Revolution (1908-1909)

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 491 - 536, 31.12.2022

Aydin Yetkin

https://doi.org/10.26650/JPLC2021-994870

Öz

Crime, punishment, execution, and amnesty are terms are as old as human history and represent social and legal phenomena that are causally related. According to the dictionary, amnesty means the forgiveness of crimes. As a legal term, it refers to the mitigation or complete cancellation of certain punishments by the relevant governmental authorities. Amnesty has been used throughout human history by every society at different times and for different reasons. Amnesty laws were specifically enacted after social and political revolutions, rebellions, and wars with the aims of securing peace between the state and society, reintegrating criminals into society, restoring state authority, and, if necessary, eliminating the need for soldiers. As in many other states, amnesty laws were applied in the Ottoman Empire for different reasons and purposes at various times. The amnesty laws enacted after the proclamation of the Second Constitutional Revolution are the most striking examples in Turkish history. This study examines the amnesty laws enacted within one year of the proclamation of the Second Constitutional Revolution in terms of their content and effects.

Anahtar Kelimeler

Amnesty, Public order, Prison riots

II. Meşrutiyet’in İlk Günlerinde Uygulanan Afların Mahiyet ve Etkileri (1908-1909)

Öz

“Suç, ceza, infaz ve af”; insanlık tarihi kadar eski olan bu kavramlar, birbirlerine neden-sonuç ilişkileriyle bağlı toplumsal ve hukuki olgulardır. Lügatte suçu bağışlamak manasına gelen ve bir hukuk terimi olarak kesinlik kazanmış olan cezaların, devletin yetkili organlarınca hafifletilmesi ya da tamamen kaldırılması anlamına gelen af, insanlık tarihi süresince her toplum tarafından farklı dönemlerde, çeşitli nedenlerden dolayı tatbik edilmiştir. Bilhassa sosyal ve siyasal dönüşümlerin meydana geldiği, isyan ve savaşların yaşandığı zamanlarda affa başvurulmuştur. Osmanlı Devleti açısından bu uygulamaların kapsam ve amaçları değişmekle birlikte, özellikle olağanüstü zamanlarda müracaat edilen affın kullanımına dair yakın tarihteki en dikkat çekici örnekler II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında çıkarılanlardır. Bu çalışmada başta Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Arşivi olmak üzere önemli arşiv ve kütüphanelerden istifade edilmiş, döneme ve konuya ilişkin çok sayıda belge incelenmiştir. Bunun yanı sıra çok sayıda Osmanlıca gazete/mecmua ile düsturlar ve meclis zabıtları detaylı bir şekilde taranmış, konunun kuramsal çerçevesini oluşturacak telif eserlerden istifade edilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilandan sonraki bir yıl içerisinde çıkarılan afları, nitelikleri ve yarattığı etkileri bakımından hukuki, siyasal ve sosyal açıdan incelemeyi amaçlayan bu çalışma ile bu dönem zarfında çıkarılan afların arzu edilen hedeflere ulaşmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Af, Asayiş, Hapishane İsyanları

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri (BEO.): 420/320183. google scholar
• Cevdet Askeriye Evrakı (C.AS.): 70/3309. google scholar
• Dahiliye Nezareti İdâre-i Umumiye Belgeleri (DH. İ. UM.): 20/11921. google scholar
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH.MB.HPS.): 44/23. google scholar
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH.MB.HPS.M.): 31/6; 35/93; 108/9. google scholar
• Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 1274/30; 1294/15; 2613/106; 2668/57; 2674/24; 1280/32; 1283/26. google scholar
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR.): 49/164; 403/101. google scholar
• Hariciye Nezareti Tahrirat Kalem (HR.TH.): 366/109. google scholar
• Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV.): 207/20631908. google scholar
• Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı (TFR.I.A.): 39/3874. google scholar
• Yıldız Parkende Evrakı: Arzuhâller ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.): 54/43. google scholar
• Resmi Yayınlar google scholar
• Düstur: Tertib-i Sâni Cilt 1 (Matbaa-i Osmaniye 1329/1913). google scholar
• İstatistik-i Umumi İdaresi, Devlet-i Âliyye-i Osmaniye’nin 1313 (1897) Senesine Mahsus İstatistiği (Âlem Matbaası 1316/1900). google scholar
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 1 (TBMM Basımevi 1982). google scholar
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 2 (TBMM Basımevi 1982). google scholar
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 4 (TBMM Basımevi 1982). google scholar
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 6 (TBMM Basımevi 1982). google scholar Süreli Yayınlar google scholar
• İkdam Gazetesi google scholar
• İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası google scholar
• İstişare Mecmuası google scholar
• Karagöz Gazetesi google scholar
• Kalem Mecmuası google scholar
• Musavver Muhit Mecmuası google scholar
• Polis Mecmuası google scholar
• Sabah Gazetesi google scholar
• Tanin Gazetesi google scholar
• Yeni Tasvir-i Efkâr Gazetesi google scholar
• Kitaplar ve Tezler google scholar
• Ahmad F, İttihat ve Terakki 1908-1914 (Kaynak Yayınları 2016). google scholar
• Akman M, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması (Eren Yayıncılık 2004). google scholar
• Akşin S, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki (İmge Kitabevi 2017). google scholar
• Avcı M, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar (Gökkubbe Yayınları 2004). google scholar
• Aydın MA, Türk Hukuk Tarihi (Beta 2005). google scholar
• Bal H, Hukuk Sosyolojisi (Süleyman Demirel Üniversitesi 2008). google scholar
• Bayur YH, Türk İnkılabı Tarihi Cilt 1 Kısım 1 (Türk Tarih Kurumu Yayınları 1991). google scholar
• Berkes N, Türkiye’de Çağdaşlaşma (Yapı Kredi Yayınları 2002). google scholar
• Beroje S, Günümüz ve İslam Ceza Hukukunda Af (Fecr 2013). google scholar
• Bleda MŞ, İmparatorluğun Çöküşü (Remzi Kitabevi 1979). google scholar
• Bozkurt G, Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi (Türk Tarih Kurumu Yayınları 1996). google scholar
• Centel N, Zafer H ve Çakmut Ö, Türk Ceza Hukuku’na Giriş (4. Bası, Beta 2006). google scholar
• Çavdar T, Özgürlük Kavgasında Yaşanan Geçmiş 1860-1918 (Ayba Yayınları 1982). google scholar
• Doğan DÇ, Ceza Hukukunda Af (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2012). google scholar
• Demircioğlu H, Roma Tarihi Cilt 1 (Türk Tarih Kurumu Yayınları Basımevi 1998). google scholar
• Feridun İ, Polis Efendilere Mahsus Terbiye ve Malumat-ı Meslekiye (Polis Akademisi Yayınları 2010). google scholar
• Hanioğlu MŞ, Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902) Cilt 1 (İletişim Yayınları 1989). google scholar
• İnalcık H, Devlet-i Aliyye Cilt 1 (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2009). google scholar
• İnalcık H ve Seyitdanlıoğlu M, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2019). google scholar
• Kansu A, 1908 Devrimi (İletişim Yayınları 2001). google scholar
• İçel K, Yaptırım Teorisi (Beta 2000). google scholar
• Keyman S, Türk Hukukunda Af: Genel Af-Özel Af (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1965). google scholar
• Kili S ve Gözübüyük AŞ, Türk Anayasa Metinleri: Senedi İttifaktan Günümüze (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 1985). google scholar
• Kuran AB, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler (Kaynak Yayınları 2000). google scholar
• Meray SL, Ceza Hukukunda Af Konusu Üzerine Bir Deneme (Türk Hukuk Kurumu 1944). google scholar
• Midilli M, Osmanlı Bağlamında Şeriat-Kanun Ayrımının Hanefi Kamu Hukuk Fikri Açısından Değerlendirilmesi: Ceza Hukuku Örneği (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2017). google scholar
• Oğuz A, Birinci Meşrutiyet: Kânûn-ı Esâsî ve Meclis-i Mebusan (Grafiker Yayınları 2010). google scholar
• Öner S, Çeviri Yoluyla Kanun Yapmak: 1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunu’nun 1810 Tarihli Fransız Ceza Kanunu’ndan Çevrilmesi (Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2013). google scholar
• Özbilgen E, Osmanlı Hukuku’nun Yapısı (Nihal Kitabevi 1985). google scholar
• Ramsaur EE, Jön Türkler ve 1908 İhtilali (Pozitif Yayınları 2007). google scholar
• Salman Y, İslam Ceza Hukukunda Af (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2005). google scholar
• Şen Ö, Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler (Kapı 2007). google scholar
• Şentepe A, Ruh Sağlığı Belirtilerinin Yordayıcısı Olarak Affetme ve Dindarlık İlişkisi (Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016). google scholar
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (Yapı Kredi Yayınları 1998). google scholar
• Tunaya TZ, Hürriyetin İlanı (Arba Yayınları 1996). google scholar
• Turan M, 31 Mart Faciâsı (Üçdal Neşriyat 1966). google scholar
• Türk Hukuk Lûgatı (Başbakanlık Basımevi 1991). google scholar
• Türkmen Z, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması (İrfan Yayınevi 1993). google scholar
• Yetkin A, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Suç Unsurları (Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019). google scholar
• Yetkin S, Ege’de Eşkıyalar (2. Bası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1997). google scholar
• Yıldız G, Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908) (Kitabevi 2012). google scholar
• Makaleler google scholar
• Akbulut İ, ‘İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar’ (2003) 52(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 167-181. google scholar
• Akbulut İ, ‘Türk Hukukunda Af’ (1995) 21(4) Yargıtay Dergisi 446-465. google scholar
• Akgündüz A, ‘Osmanlı Kanunnameleri (Doğuşu, Çeşitleri ve Tarihî Seyri)’ Türkler Cilt 10 (Yeni Türkiye Yayınları 2002) 21-42. google scholar
• Alzuhili M, ‘İslam Ceza Hukukunda Suçların Tasnifi’ İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı Cilt 1 (Lale Yayıncılık 2017) 400-441. google scholar
• Anderson J, ‘Affedicilik İlişkisel Bir Süreç: Araştırma ve Yansımalar’ (2013) 18(30) Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 211-234. google scholar
• Arık FŞ, ‘Selçuklular Zamanında Türkiye’de Çıkartılan Kolektif Af’lar (1075- 1243)’ Selçuk Dergisi: I. Alâeddin Keykubat Özel Sayısı (Selçuklu Araştırmaları Merkezi 1988) 19-30. google scholar
• A Ömer, ‘Yaralarımız’ İstişare Mecmuası (İstanbul, 4 Mart 1909) 1090-1094. google scholar
• Aslan T, ‘II. Meşrutiyet Dönemi Genel Af Uygulamaları’ (2009) 3(5) Akademik Bakış 41-60. google scholar
• Atalay İO, ‘Osmanlı Ceza Yargılaması Usulü Hukuku Üzerine Bir Deneme’ (2007) 10(3-4) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 239-272. google scholar
• Ateşoğulları K, ‘Af’ (2000) 57(2) Ankara Barosu Dergisi 71-80. google scholar
• Avcı M, ‘İslam Ceza Hukukunda Suçların Tasnifi’ İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı Cilt 1 (Lale Yayıncılık 2017) 442-455. google scholar
• Aydın MA, ’Osmanlı Hukuku’nun Genel Yapısı ve İşleyişi’ Türkler Cilt 10 (Yeni Türkiye Yayınları 2002) 15-20. google scholar
• Aydın S, ‘İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset’ Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1 (İletişim Yayınları 2001) 117 vd. google scholar
• Başoğlu T, ‘Ta‘zîr’ TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 40 (İSAM 2011) 198-202. google scholar
• C Hüseyin, ‘Afv Meselesi’ Tanin Gazetesi (İstanbul, 17 Nisan 1910) 1. google scholar
• C Hüseyin, ‘Bab-ı Âlinin Mesleği’ Tanin Gazetesi (İstanbul, 1 Ağustos 1908) 1. google scholar
• Çetin A, ‘Kıbrıslı Kâmil Paşa’ TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 25 (İSAM 2002) 392-394. google scholar
• Döner A, ‘Cezai ve İdari Yaptırımların Farklılığı Bağlamında TBMM’nin Af Yetkisi’ (2008) 12(3-4) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 33-54. google scholar
• Ebu-el Ziya, ‘Polis’ Yeni Tasvir-i Efkâr Gazetesi (İstanbul, 29 Mayıs 1909) 1-2. google scholar
• Gözler K, ‘Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Af Yetkisi’ Anayasa Yargısı Cilt 18 (Anayasa Mahkemesi Yayını 2001) 298-330. google scholar
• Göktaş U, ‘Külhanbeyleri’ Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Cilt 5 (İletişim 1994). google scholar
• Halaçoğlu A, ‘II. Abdülhamit Döneminde Yapılan Genel Aflar ve Bunun Ermeni İsyanları Açısından Bir Değerlendirmesi’ iç XV. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler Cilt 6: Birinci Dünya Savaşı (Türk Tarih Kurumu Yayınları Basımevi 2010) 2513-2526. google scholar
• İleri İ, ‘Batı Gözüyle Meşrutiyet Kutlamaları ve Genel Af’ (2005) 1(17) OTAM 1-10. google scholar
• İnalcık H, ’Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları’ (1958) 13(2) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 102-126. google scholar
• Kemal A, ‘Hürriyet, Fakat Asayiş, Fakat Refahiyet’ İkdam Gazetesi (İstanbul, 21 Ağustos 1908) 1. google scholar
• Kılınç A ve Yıldırım D, ‘Tanzimat Dönemi Dualist Yapısının Şahsa İşlenen Suçlara Yansıması’ Necmettin Erbakan Hukuk Araştırmaları: Kamu Hukuku (Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınlar 2021) 171 vd. google scholar
• Koç Y, ‘Erken Dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar’ (1999) 16(Özel Sayı) Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 115, 126. google scholar
• Koloğlu O, ‘Mayıs-Eylül 1908 Belgelerine Göre İttihatçılarda Osmanlı Birliği Anlayışı I’ (1998) 9(55) Toplumsal Tarih Dergisi12-19. google scholar
• Koloğlu O, ‘Mayıs-Eylül 1908 Belgelerine Göre İttihatçılarda Osmanlı Birliği Anlayışı II’ (1998) 9(56) Toplumsal Tarih Dergisi 30-33. google scholar
• Korkut S, ‘Af’ TBMM Kütüphane Müdürlüğü Araştırma Servisi Raporları (TBMM Yayınları 1987), 1-7. google scholar
• Kurşun Z, ‘Said Paşa, Küçük’ TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 35 (İSAM 2008) 576-578. google scholar
• N Osman, ‘Mesail-i Cezaiyyede Afv’ (12 Mart 1325/25 Mart 1909) 1(1) İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası 135-142. google scholar
• Özek Ç, ‘Umumi Af’ (1959) 24(1-4) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 118-175. google scholar
• Öztürk MV, ‘Nizamiye Mahkemeleri Üzerine Bir Değerlendirme’ (2018) 13(171-172) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 155-171. google scholar
• Rasim A, ‘Kasa Hırsızları’ Sabah Gazetesi (İstanbul, 9 Kasım 1908) 1-2. google scholar
• Seydioğulları İH, ‘Türkiye’de Ceza Afları ve Afların Toplum Üzerindeki Etkileri: Ankara’da Af Konulu Anket Çalışması ve Analizi’ (2004) 8(3-4) Polis Bilimleri Dergisi 1-28. google scholar
• Schull K ‘Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri’ iç Noemi Levy ve Alexandre Toumarkine (edr) Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar (Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2007) 212-238. google scholar
• Soyaslan D, ‘Af’ (2001) 18(1) Anayasa Yargısı Dergisi 412-436. google scholar
• Tunaya TZ, ‘Türkiye’nin Siyasi Gelişme Seyri İçinde İkinci “Jön Türk” Hareketinin Fikri Esasları’ Tahir Taner’e Armağan (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1956) 167-187. google scholar
• Üçok C, ‘Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler I’ (1946) 3(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 125-146. google scholar
• Velidedeoğlu HV, ‘Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat’ Tanzimat I (Maarif Matbaası 1940) 139-209. google scholar
• Yetkin A, ‘Osmanlı Devleti’nde Hukuk Devletinin Gelişim Süreci’ (2013) 6(24) Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 380-413. google scholar
• Yurtseven Y, ‘Suç ve Cezaların Kanuniliği İlkesi Çerçevesinde İslam Ceza Hukuku’nda Örfî Hukukun Yeri ve Osmanlı Uygulaması’ İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı Cilt 2 (Lale Yayıncılık 2017) 332-351. google scholar