Yasama Dokunulmazlığının İstisnasını Oluşturan Suçların Belirlenmesi Bağlamında Anayasa Mahkemesince Verilen İhlal Kararlarının Yerine Getirilmemesi Sorunu

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 275 - 303, 23.02.2024

Adem Sözüer

https://doi.org/10.26650/JPLC2023-1406214

Öz

Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kapsamında verdiği ihlal kararlarının gereklerinin yerine getirilmesi hukuki bir zorunluluktur. 1982 Anayasasında ve Anayasa Mahkemesi Kanunda da açıkça ifade edilen bu zorunluluğa rağmen, Kadri Enis Berberoğlu örneğinde olduğu gibi, ihlalin sonuçları ortadan kaldırmakla yetkili ilk derece mahkemeleri Anayasa Mahkemesi Kararlarının gereklerini yerine getirmemişlerdir. Anayasa Mahkemesinin Şerafettin Can Atalay (2) kararı da yetkili ve görevli ilk derece mahkemesi tarafından uygulanmamıştır. Ancak bu kez Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru kararının uygulanmaması farklı bir yöntem ve süreçte ortaya çıkmıştır. Nitekim yetkili ilk derece mahkemesi kendisine gönderilen Anayasa Mahkemesi ihlal kararının gereği olan işlemleri yapmak yerine dosyayı Yargıtay 3. Ceza Dairesine göndermiştir. Söz konusu Ceza Dairesi ise kendisini yetkili ve görevli sayarak “Anayasa Mahkemesi Kararının Uygulanmaması” şeklinde ve birçok yönüyle bir ilk olma özelliği taşıyan bir karar vermiştir. Bunun üzerine Anayasa Mahkemesine başvurulmuş Şerafettin Can Atalay (3) kararanında da mahkeme yine ihlal kararı vermiş yerel mahkemem bu kararı da uygulamayarak dosyayı Yargıtay 3. Ceza Dairesine yollamış söz konusu daire de ilk kararındaki iddiaları içeren kararını tekrarlamıştır. Bu karar ise TBMM başkanlığına yollanmış orada okunarak Şerafettin Can Atalay’ın milletvekilliği düşürülmüştür. Her yönüyle olağandışı bu süreçle ilgili olarak çalışmamızda özellikle Şerafettin Can Atalay (2) ve Şerafettin Can Atalay (3) kararları bağlamında bireysel başvuru üzerine verilen kararların etkisi ve bağlayıcılığı konusunun yanı sıra yasama dokunulmazlığı ve istisnaları tartışmalarını Anayasa Mahkemesi’nin ilgili içtihatları çerçevesinde inceleyeceğiz. Bu kapsamda Yargıtay 3. Ceza Dairesinin ve Yargıtay Ceza Kurulunun, yasama dokunulmazlığının istisnalarına yönelik olarak geçmiş içtihatlarına da yer verilecektir. Bir karar analizi şeklindeki incelememizin değerlendirme ve sonuç kısmında ise Anayasadaki yasama dokunulmazlığın istisnaları bakımından 14. madde hükmünün doğrudan uygulanmaya elverişli bir nitelikte olup olmadığı, bu madde kapsamında sayılacak suçların yorum yoluyla belirlenmesinin kanunilik ilkesiyle bağdaşıp bağdaşmadığını irdeleyecek, bireysel başvuru kararlarının etkin biçimde hayata geçirilmesi konusundaki önerilerimize yer vereceğiz.

Anahtar Kelimeler

Anayasa mahkemesi, bireysel başvuru, yasama dokunulmazlığı, anayasa mahkemesi kararlarının bağlayıcılığı

Refusing to Abide by Violation Decisions Made by the Constitutional Court in the Context of Determining Crimes That Form the Exception of Legislative Immunity

Öz

Fulfilling the requirements of violation decisions rendered by the Constitutional Court within the scope of an individual application is a legal obligation. Despite this obligation being clearly stated in the 1982 Constitution and Constitutional Court Law, as exemplified in the case of Kadri Enis Berberoğlu, the first-instance courts that authorize eliminating the consequences of such violations fail to fulfill the requirements of the Constitutional Court’s decisions. The Constitutional Court’s decision regarding Şerafettin Can Atalay (2) has also not been implemented by the competent and authorized first-instance court. This time, however, the failure to implement the Constitutional Court’s decision regarding an individual application had emerged through a different method and process. Indeed, instead of performing the necessary procedures indicated by the violation decision the Constitutional Court had issued, the competent first-instance court forwarded the file to the 3rd Criminal Chamber of the Court of Cassation. Deeming itself competent and authorized, this Criminal Chamber issued a decision titled “Non-Implementation of the Constitutional Court Decision” and contains several aspects in terms of being a precedent. Due to this particular circumstance, the study will examine not only the impact and binding nature of the decisions the Constitutional Court renders regarding an individual application within the context of the Şerafettin Can Atalay (2) Decision but also the discussions regarding legislative immunity and its exceptions in light of the relevant precedents of the Constitutional Court. In this context, study will also include the past precedents of the 3rd Criminal Chamber of the Court of Cassation and the Criminal Chamber of the Court of Cassation regarding exceptions to legislative immunity. This paper’s evaluation and conclusion section takes the form of a decision analysis examining whether Article 14 of the Constitution is directly applicable in terms of the exceptions to legislative immunity, as well as whether using interpretation to determine the crimes to be considered within the scope of this Article is compatible with the principle of legality. Furthermore, the study will provide recommendations regarding the effective implementation of individual application decisions.

Anahtar Kelimeler

Constitutional court, individual applications, binding effect of constitutional court decisions

Kaynakça

• Aydın SE, Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının Ceza Yargılamasına Etkisi Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı (On İki Levha 2022). google scholar
• Baykan B, Anayasa Mahkemesi’ne Yapılan Bireysel Başvuruların Ön İncelemesi ve Kabul Edilebilirliği (Seçkin 2020). google scholar
• Centel N ve Zafer H, Ceza Muhakemesi Hukuku (20. Baskı, Beta 2021). google scholar
• Çelik Y, Türk Hukukunda Bireysel Başvuru ve Anayasa Mahkemesi Uygulaması (Adalet 2016). google scholar
• Demiral Bakırman B, Şahsi Cezasızlık Sebepleri ve Cezada İndirim Yapılmasını Gerektiren Şahsi Sebepler (On İki Levha 2023). google scholar
• Duymaz E, “Özgürlük ve Güvenlik Hakkı İhlalleri Serisinde Yeni Perde: AİHM’nin Kavala/Türkiye Kararı Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”, (2019) 8 (16) Anayasa Hukuku Dergisi 479-490. google scholar
• Fendoğlu HT, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı (3. Baskı, Yetkin 2019). google scholar
• Feyzioğlu M, “Yasama Dokunulmazlığı” (1991-1992) 42 (1-4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21-47. google scholar
• Gökcan HT, Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu (TBB Dergisi, 2018). google scholar
• Gören Z, Anayasa Hukuku (3. Baskı, Yetkin 2018). google scholar
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku Dersleri (24. Baskı, Ekin 2019). google scholar
• Gümüşay R, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolunda İhlal Kararlarının İcrası (Adalet 2019). google scholar
• Güveyi N, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Aşaması (On İki Levha 2015). google scholar
• Işık A., “Anayasa Mahkemesi’nin 5651 Sayılı Kanun’un 9. Maddesi Bağlamında İnternete Erişimin Engellenmesine Dair Değişen Yaklaşımının Değerlendirilmesi” (2022) 30 (3) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 967-988. google scholar
• İnceoğlu S, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Türkiye ve Latin Modelleri (On İki Levha 2017). google scholar
• Kaboğlu İ, Anayasa Hukuku Dersleri (14. Baskı, Legal 2019). google scholar
• Kanadoğlu K, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (On İki Levha 2015). google scholar
• Karaman E, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu (On İki Levha 2013). google scholar
• Karan U, Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Eski Alışkanlıklar, Yeni Sorunlar (İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi 2017). google scholar
• Karan U, Öğretide ve Uygulamada Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası (On İki Levha, 2018). google scholar
• Kaya SB, Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu (On İki Levha 2017). google scholar
• Kaymaz S, “Davasız Yargılama Olmaz İlkesinin İhlal Edilmesi ve Sonuçları”, (2019) 21 D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan 295-326. google scholar
• Nişancı D, “AİHM Kararları Işığında Özgürlük ve Güvenlik Hakkı (AİHM m. 5) ve Bu Hakkın İfade Özgürlüğü (AİHS m. 10) ile Amaçta Saptırma Yasağı (AİHS M. 18) Açısından İrdelenmesi”, (2021) 26 (44) DÜHFD 37-74. google scholar
• Özay İH, Günışığında Yönetim (Filiz 2017). google scholar
• Özbek VÖ, Doğan K ve Bacaksız P, Ceza Muhakemesi Hukuku (15. Baskı, Seçkin 2022). google scholar
• Özbudun E, “Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı: Hukuki Mahiyetleri ve Farkları” (2005) 56 TBB Dergisi 109-115. google scholar
• Özgenç İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (18. Baskı, Seçkin 2022). google scholar
• Özkul F, “Türk Anayasalarında Yasama Dokunulmazlığı” (2017) 8 (32) TAAD 95-149. google scholar
• Öztürk B, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku (16. Baskı, Seçkin 2022). google scholar
• Pieroth B ve Schlink B, Grundrechte Staatsrecht II (27. Auflage, C.F. Müller 2011). google scholar
• Schlaich K ve Korioth S, Das Bundesverfassungsgericht (12. Auflage, C.H. Beck, 2021). google scholar
• Şahin C ve Göktürk N, Ceza Muhakemesi Hukuku II (Seçkin 2019). google scholar
• Şirin T, Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Hakkı (On İki Levha 2015). google scholar
• Tanör B ve Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (19. Baskı, Beta 2019). google scholar
• Uslu F, Anayasa Yargısı (2. Baskı, Adalet 2018). google scholar
• Alpay v Turkey App no 16538/17 (ECHR, 20 March 2018). google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Kadri Enis Berberoğlu Başvurusu (2), 2018/30030, 17.09.2020. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Kadri Enis Berberoğlu Başvurusu (3), 2020/32949, 21.01.2021. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Leyla Güven Başvurusu, 2018/26689, 07.04.2022. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Ömer Faruk Gergerlioğlu Başvurusu, 2019/10634, 01.07.2021. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Şahin Alpay Başvurusu, 2016/16092, 11.01.2018. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Şahin Alpay Başvurusu (2), Başvuru No: 2018/3007, Karar Tarihi: 15.03.2018. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Şerafettin Can Atalay Başvurusu, 2021/9387, 19.01.2023. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Şerafettin Can Atalay başvurusu (2), 2023/53898, 25.10.2023. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Tuğba Arslan Başvurusu, 2014/256, 25.06.2014. google scholar
• Anayasa Mahkemesi, Tuğba Arslan Başvurusu, 2014/256, 25.06.2014. google scholar
• Bundesverssungsgericht, 1 BvR 253/56, 16.02.1957. google scholar
• Bundesverssungsgerich, 2 BvR 1268/07, 29.10 2008. google scholar
• Kavala v Turkey App no 28749/18, (ECHR, 10 December 2019). google scholar
• Kavala v Turkey App no 28749/18, (ECHR, 11 July 2022). google scholar
• Yargıtay 3. CD, 27/5120, 11.07.2023. google scholar
• Yargıtay 3. CD, 1234/3922, 22.06.2023. google scholar
• Yargıtay 3. CD, 3102/966, 04.04.2023. google scholar
• Yargıtay 3 CD, 12611/144, 08.11.2023. google scholar
• Yargıtay 4. CD, Değişik İş Karar No: 2023/2, 17.07.2023. google scholar
• Yargıtay 16 CD, 835/398, 28.01.2021. google scholar
• Yargıtay 16 CD, 2088/10, 19.07.2018. google scholar
• Yargıtay CGK, 16-462/671, 26.10.2022. google scholar
• Aslan V, “AYM, ABD ve Almanya’ya Kıyasla Pasif Bile Davranıyor, Millilik AYM’nin Yetkilerinin Alınmasını Değil Güçlendirilmesini Savunmalı” https://www.indyturk.com/node/677016/siyaset/aym-abd-ve-almanyaya-k%C4%B1yasla-pasif-bile-davran%C4%B1yor-millilik-aymnin-yetkilerinin (09.12.2023). google scholar
• Aslan V, “Anayasa Krizinin Tomografisi”, https://www.perspektif.online/anayasa-krizinin-tomografisi/ (30.12.2023). google scholar
• Eren A, “AYM’nin Şerafettin Can Atalay Kararının Değerlendirilmesi” http://www.kanuniesasi.com/2023/11/10/aymnin-serafettin-can-atalay-kararinin- degerlendirilmesi/ (09.12.2023). google scholar
• Gözler K, “Anayasanın 14’üncü Maddesindeki Durumlarda Yasama Dokunulmazlığı İşler Mi? (Yargıtayın Ömer Faruk Gergerlioğlu Kararını Değerlendirebilmek İçin Bir Ön Bilgi)” https://www.anayasa.gen.tr/gergerlioglu.htm (16.12.2023). google scholar
• Gözler K, “Yargıtayın Enis Berberoğlu Kararı Hakkında Bir Açıklama” https://www.anayasa.gen.tr/berberoglu.html (24.07.2018). google scholar
• Özekes M, “Yargıtay Kararı Hem Yok Hem Etkisiz Hükümdür”, https://www.linkedin.com/posts/muhammet-%C3%B6zekes- 3b613b1a6_yarg%C4%B1tay-karar%C4%B1-teknik-olarak-hem-yok-hem-activity-7128662107205623810-2Y-R?utm_source=share&utm_medium=member_ios (09.12.2023). google scholar
• Özgenç İ, “Bilgi Notu-Anayasa Mahkemesi’yle Yargıtay Arasında Yaşanan Yargı Krizi ve Çözüm Önerisi” https://izzetozgenc.com/makale/anayasa-mahkemesi%E2%80%99yle-yargitay-arasinda-yasanan-yargi-krizi-ve-cozum-onerisi (09.12.2023). google scholar
• Özgenç İ, “Enis Berberoğlu’nun Bireysel Başvurusu Üzerine Anayasa Mahkemesinin Verdiği Hak İhlali Kararı ile İlgili Hukuki Değerlendirmeler” https://izzetozgenc.com/makale/enis-berberoglu%E2%80%99nun-bireysel-basvurusu-uzerine-anayasa-mahkemesinin-verdigi-hak-ihlali-karari-ile-ilgili-hukuki-degerlendirmeler (09.10.2020). google scholar
• Selçuk S, “Bir karar, Düşündürdükleri ve Sonrası” https://www.karar.com/ (16.12.2023) google scholar
• Sözüer A, “"İlk Düğme Yanlış İliklendi" https://t24.com.tr/haber/prof-adem-sozuer-af-teklifi-aymyi-siyasete-cekiyor-kisiler-degil-ilkeler-uzerinden-tartisilmali,713494 (17.12.2023). google scholar
• Şirin T, “Anayasa Mahkemesi Sadece Tazminat Mahkemesi Olabilir Mi?” https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/anayasa-mahkemesi-sadece-tazminat-mahkemesi-olabilir-mi,42572 (07.12.2023). google scholar
• Şirin T, “Can Atalay kararındaki bitmeyen sorunlar ve “hürriyete, adâlete ve fazilete âşık evlâtların uyanık bekçiliği” https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/can-atalay-kararindaki-bitmeyen-sorunlar-ve-hurriyete-adalete-ve-fazilete-asik-evlatlarin-uyanik-bekciligi,43341 (30.12.2023). google scholar
• Şirin T, “Yasama İhmali Yoluyla Anayasaya Aykırılık: Kemal Gözler’in Yazısı Vesilesiyle Bir Değerlendirme” https://www.tolgasirin.com/post/yasama_ihmalleri (15.12.2023). google scholar
• Yıldırım EK, “Bölünmüş Bir Mahkeme’deki Blokları Belirginleştirmek” https://integrityofjurispudence.blogspot.com/2023/11/bolunmus-bir-mahkemedeki-bloklari.html?m=1 (15.12.2023). google scholar
• “AYM Can Atalay Kararı ile Yargıtay’ı Hedef Göstermişti” https://www.sabah.com.tr/gundem/2023/11/11/aym-can-atalay-karari-ile-yargitayi-hedef-gostermisti-yargitayin-hedef-alinmasina-hukukculardan-sert-tepki (11.11.2023). google scholar
• “Yargıtay’ın AYM Üyeleri Hakkındaki Suç Duyurusuna Mevzuat İncelemesi” https://www.aa.com.tr/tr, (21.11.2023). google scholar
• “Kavala v. Türkiye Davasında Aihs 46 § 4 Maddesi Kapsamındaki Yargılama”, https://www.ankarabarosu.org.tr/serve/file/c029bc9c-3048-11ed-a7de- 000c29c9dfce/20220908kararceviri.pdf, (15.12.2023). google scholar