İSTANBUL ERMENİLERİNİN DİNİ, TOPLUMSAL VE KURUMSAL PROBLEMLERİ: MEZARLIKLAR SORUNU (19. YY)

Yıl 2012, Sayı: 21, 29 - 56, 12.12.2012

Ahmet Türkan

Öz

Katolik ve Protestan misyonerlerin çabaları sonucunda İstanbul Ermeni Patrikhanesine

karşı muhalif kitleler oluştu. Ancak Patrikhane kendi varlığını korumak için muhaliflere dini

ve dünyevi yaptırımlar uyguladı. Bu yaptırımlardan biri de ölen kişilerin Ermeni mezarlığına

gömülmemesiydi. Bu yüzden kimi zaman ölüler ortalıkta kaldı. Katolik ve Protestan

Ermeniler ayrı bir millet statüsü kazandıktan sonra da mezarlık tartışmaları devam etti.

Protestanların Ermeni Patrikhanesi ile yaşadığı problemler Katoliklere göre daha fazlaydı.

Özellikle 1860 yılında Edirnekapı Yakası diye tarihi vesikalara geçen mezarlık hadiseleri

uluslar arası bir soruna dönüştü. Yaşanan tartışmalar İstanbul'un şehir asayişinde tehlikelere

yol açtığından Osmanlının bir takım tedbirler almasına neden oldu.

Anahtar Kelimeler

Katolik, Protestan, Osmanlı, Mezarlık, İstanbul, Ermeni

Kaynakça

• Arşiv Belge ve Defterleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (80A) A. AMD; A. DVN; A. MKT. MHM; A. MKT. NZD; A. MKT. NZD; A. MKT. UM; BEO; C. A DL ; DH. MKT; HH ; HR. MKT; HR. SYS ; HR. TO; İ. DH ; İ. HR; İ. HUS; İ. MMS; İ. MVL ; İ. ŞD ; MV; Y. A. HUS ; Y. A. RES; Y. EE; Y. PRK. AZN; Y RK. AZJ. Gayrimüslim Cemaat Defteri, nr 10; 12; 13; 15. Sadaret Buyruldu Defterleri , nr 3. Sadaret Defterleri (Gayrimüslimlerden Protestan mezhebinden Gelen Takrirle İlgili Defter) nr. 271.
• Gazeteler Basiret; Ceride-i Havadis; Levant Herald; Şark; Takvim-i Vekayi; Time Kütüphane Nadir Eserler Millet Yazma Eser Kütüphanesi , nr. 281.9 Taksim Atatürk Kütüphanesi, Muallim Cevdet, nr. 140
• Kitap ve Makaleler Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet. Matbaa- i Osmaniye, İstanbul, 1301. Ahmet Refik, " Türkiye'de Katolik Propagandası " , TTEM, C. V, İstanbul, 1924. Ahmet Refik, On ikinci Asr-ı Hicri'de İstanbul Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul , 1988. Ahmet Refik, On Üçüncü Asr-ı Hicri'de İstanbul Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988. Artinian, Vartan, Osmanlı Devleti 'nde Ermeni Anayasası 'nın Doğuşu, çev. Zülal Kılıç, Aras Yayınları, İstanbul , 2004. Barsoumian, Hagop, "The Dual Role of the Armenian Amira Class Within the Ottoman Goverment and the Armenian Millet ( 1750-1850)", Christians and Jews in the Ottoman Empire, ed. Braude, Benjamin and Lewis, Bernard, C. I, Holmes Meier Publishers, New York, 1982. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul , 2000. Berberian, Petros, Relations Between The Anclican Church and The Armenians, Thesis Submitted for The Degree of Doctor of Philosophy, Departmant of Theology, King's College, University of London, London, 1972. Beydilli, Kemal, II. Mahmut Devri 'nde Katolik Ermeni Cemaati ve Kilisenin Tanınması, ed. Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin, Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 1995. Çark, Rahip G., Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, Kesit Yayınları , İstanbul, 2006. Dwight, H.G.O., Christianity in Turkey: The Protestan Reformation in The Armenian Church, James Nisbet and Co, London, 1854. Engelhardt, Tanzimat ve Türkiye, çev. Ali Reşat, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 1999. Engin, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür işleri Daire Başkanlığı Yayınları, C. VIII, İstanbul, 1995. Frazee, Charles A, Catholis and Sultans, Cambridge University Press, Newyork, 1983. Grabill, Joseph L., Protestant Diplomacy and the Near East, University of Minnesota, Minnesota, 1969. Hammer, Osmanlı Tarihi, (haz. Erol Kılıç), Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1992. Kılıç, Davut Osmanlı İdaresinde Ermeniler Arasındaki Dini Ve Siyasi Mücadeleler, Avrasya-Bir Vakfı ASAM Yayınları, Ankara,2000. Küçük,Mehmet Alparslan, Türkiye Protestan Ermenileri, Berikan Yayınevi, Ankara,2009 Minassian, Anahide Ter, Ermeni Kültürü ve Modernleşme, çev. Sosi Dolanoğlu, Aras Yayınları, İstanbul , 2006. Pekcan , Ahmet, Yabancı Eller (ABD Elçisi Samuel S. Coux 'un Elçilik Yılları, IQ Yayınları, İstanbul , 2006. Sağırlı, Abdurrahman , "Ermenileri Katolikleştirme Çalışmaları ve Sonuçları hakkında 1778 Yılında Hazırlanan Bir Rapor", Hoşgörü toplumunda Ermeniler, C. I, Erciyes Üniversitesi Sempozyumu, Kayseri, 2007. Sarıyıldız, Gülden, "Osmanlı Devleti'nde Protestan Milletinin Tanınması" , İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, İstanbul, 2002. Şahin, Gürsoy, Osmanlı Devleti 'nde Katolik Ermeniler; Sivaslı Mihitar ve Mihitaristler, IQ Kültür Sanat Yayıncılık , İstanbul, 2008. Şanizade Mehmed Ataullah Efendi , Şanizade Tarihi, (haz. Ziya Yılmazer) , Fazilet Neşriyat, İstanbul, 2008. Tcholakian, Mgr Hovhannes, J. L 'eglise Armenienne Catholique En Turque, Ohan Matbaacılık, İstanbul 1998. Turan, Ömer, "Amerikan Misyonerlerinden E. Simith ve H. G. O. Dwigh'e Göre 1830-1831 Yıllarında Ermeniler", XIV. Türk Tarih Kongresi, C. II , II. Kısım , Türk Tarih Kurumu Basımevi , Ankara, 2005. Türkan Ahmet ve diğerleri , Karşılaştırmalı Dinler Tarihi , MEB Yayınları , Ankara, 2010. Türkan, Ahmet, " İstanbul ' da Ermeni Cemaatleri Arasındaki Dini ve İdari İhtilaflar ve Tartışmalar", Basılmamış Doktora Tezi, Konya, 2011. Türkan, Ahmet, " İstanbul'daki Katolik Ermeni Gruplarının Sorunları ve Papalığın Müdahaleleri ", History Studies: İnternational Journal off-History, Volume 4 Isssue 2 July, Samsun, 2012. Whoolcy, John, "The Annenian Catholic Church: a study in history and ecclesiology ", Heythrop Journal, Volume 45, Issue, 4, Oxford Puslishing, UK, 2004.
• Elektronik Kaynaklar www.fiu.Edu/mirandas/1880.htm , erişim tarihi , 17 Şubat 2008.