MEHMED RAUF’UN AVRUPA SEYAHATNAMESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2014, Sayı: 26, 97 - 127, 31.12.2014

Veruschka Wagner

Öz

Mehmed Rauf 1851 yılında yazmış olduğu seyahatnamesinde kendi Avrupa seyahati hakkında bilgiler verir. Seyahat şekli, seyahat esnasında durdukları ve kaldıkları yerler, bunun yanı sıra görülmeye değer yerler hakkında detaylı açıklamalar yapar. İstanbul’da başladığı seyahatine, ilk uluslararası fuarın yapıldığı Londra’ya varana kadar farklı ülkeleri gezerek devam eder. Rauf, Londra’ya gidiş yolunu ve fuarı anlattıktan sonra ondan İstanbul’a dönüşü hakkında da bilgiler alırız. Bu yazıda Rauf’un seyahatnamesinde gördüklerinin değerlendirilmesinin yanı sıra anlatım tarzının da incelenmesi, aynı zamanda Londra hakkında yazılmış diğer Seyâhatnâme-i Londra ile kısa bir kıyaslama yapılması da amaçlanmıştır. Böylece bu iki seyahatnamenin hem içerik hem anlatım yöntemleri konusundaki ortak noktalarını tespit edebiliriz. Ayrıca makalede 19’uncu yüzyıldaki teknolojik gelişmelere değindikten sonra, genel olarak gezi kitaplarına ve özellikle Avrupa hakkında yazılan gezi kitaplarına bakılıp Mehmed Rauf’un Seyâhatnâme-i Avrupa’sının güzergahı ve bahsettiği yerler hakkında ayrıntılara da girilecektir. Makale, Rauf’un kullandığı anlatım stratejilerini analiz ettikten sonra adı geçen diğer seyahatname ile kısa bir kıyaslama yapılarak bitirilecektir.

Anahtar Kelimeler

seyahatname, 19’uncu yüzyıl, Avrupa, Osmanlı İmparatorluğu, ilk uluslararası sergi, Londra, anlatım stratejileri

An Analysis of Mehmed Rauf’s Travelogue to Europe

Öz

In his travelogue written in the year 1851 Mehmed Rauf provides us information about his journey through Europe. He gives us a detailed description of his way of travel, places he stopped by and stayed, and things worth seeing. Starting his journey in Istanbul he travelled through different countries until he reached London where the first international world fair took place. After his description of his way to London and the exposition we also learn about his way back to Istanbul. Beside the narrated topics we will have a look at the strategies of narration and at the same time compare Mehmed Rauf’s travelogue with another travelogue written about London, the Seyâhatnâme-i Londra. We will see that we can find some similarities concerning content and narrative strategies in both travelogues. After a short inside into the technical development in the 19th century this article will give an overlook on travelogues in general and travelogues written about Europe in special. In detail we will concentrate on the stations and places Mehmed Rauf mentions in his Seyâhatnâme-i Avrupa. After an analysis of Rauf’s narration strategies this article will finish with an short comparison with the other above mentioned seyahatname.

Anahtar Kelimeler

travelogue, 19th century, Europe, Ottoman Empire, first world fair, London, narration strategies

Kaynakça

• Cerīde-i Havâdis (24 Zu l-ka’da 1266 / 1 Ekim 1850).
• ASİLTÜRK, Bâki, Osmanlı Seyyahlarının Gözüyle Avrupa, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000.
• ASİLTÜRK, Bâki, “Osmanlı’nın Avrupayı Tanımasında Seyahatnâmelerin Rolü”, Kubbealtı Akademi Mecmûası, 27/1, İstanbul 1998, s. 20–27.
• ASİLTÜRK, Bâki, “The image of Europe and Europeans in Ottoman-Turkish travel writing”, Venturing beyond borders: Reflections on genre, functions and boundaries in Middle Eastern travel writing, [= Istanbuler Texte und Studien; 30], ed. Bekim AGAİ, Olcay AKYILDIZ ve Caspar HİLLEBRAND, Würzburg: Ergon, 2013, s. 29–51.
• ASİLTÜRK, Bâki, “Türk edebiyatında gezi kitapları bibliyografyası“, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 2, İstanbul 2000, s. 209–240.
• AYDIN, Mahir, “Livadya Sefâretleri ve Sefâretnâmeleri”, Belgeler, XIV/18, Ankara 1992, s. 321–357.
• BELLER, Manfred, “Das Bild des Anderen und die nationalen Charakteristiken in der Literaturwissenschaft”, Eingebildete Nationalcharaktere: Vorträge zur literarischen Imagologie, ed. Elena Agazzi, Göttingen: V&R unipress, 2006, s. 21–46.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Sefaret ve Sefaretnâme Hakkında Yeni Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, XXX, İstanbul 2007, s. 9–30.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Sefâretnâme“, TDVİA 36, İstanbul 2009, s. 289–294.
• BOZKURT, Nebi, “Sefâretnâme“, TDVİA 36, İstanbul 2009, s. 288–289.
• BRENNER, Peter J., “Die Erfahrung der Fremde. Zur Entwicklung einer Wahrnehmungsform in der Geschichte des Reiseberichts“, Der Reisebericht. Die Entwicklung einer Gattung in der deutschen Literatur, ed. Peter J. BRENNER, Frankfurt am Main: Suhrkamp 1989, S. 14–49.
• COŞKUN, Menderes, “Seyahatname ve sefaretnameler”, Türk Edebiyatı Tarihi 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2006, ed. Talât Sait HALMAN, s. 327– 344.
• DEMİRBAŞ, Bülent, “Önsöz”, Leskovikli Mehmed Rauf, Ittihat ve Terakki Cemiyeti Muhteremesine İttihat ve Terakki ne idi?, haz. Bülent DEMİRBAŞ, İstanbul: Arba, 1991.
• DUMONT, Paul, “Western exoticism in the accounts of Ottoman travellers in Europe”, Stereotypes in Literatures and Cultures – International Reception Studies, ed. Rahilya GEYBULLAYEVA ve Peter ORTE, Frankfurt a.M.: Lang, 2010, s. 131–144.
• EBBÜZİYA, Ziyad, “Cerīde-i Havâdis”, TDVİA 7, İstanbul 1993, s. 406–407.
• ENGİN, Vahdettin, “Mahmud Raif Efendi Tarafından Kaleme Alınmış İngiltere Seyahati”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999, s. 135–162.
• ERGÜNEY, Yeşim Duygu ve KARA PİLEHVARİAN, Nuran, “Ondokuzuncu Yüzyılda Dünya Fuarlarında Osmanlı Temsiliyeti”, Megaron 10/2, İstanbul 2015, s. 224–240.
• ESCH, Arnold, “Anschauung und Begriff. Die Bewältigung fremder Wirklichkeit durch den Vergleich in Reiseberichten des späten Mittelalters“, Historische Zeitschrift 253, München 1991, s. 281–312.
• FİSCHER, Manfred, Nationale Images als Gegenstand Vergleichender Literaturgeschichte. Untersuchungen zur Entstehung der komparatistischen Imagologie, [= Aachener Beiträge zur Komparatistik; 6], Bonn: Bouvier, 1981.
• GEORGEON, François (ed.), Voyageurs et diplomates ottomans, [= Études Turques et Ottomanes. Documents de travail; 4], Paris: Institut d’études Turques, 1995.
• GERMANER, Semra, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Uluslararası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları”, Tarih ve Toplum: yeni yaklaşımlar 95, İstanbul 1991, s. 33–40.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Türkçe’de Gezi Kitapları”, Türk Dili – Aylık Dil ve Edebiyat Dergisi, Yıl 22, Cilt XXVII, Sayı 258, Ankara 1973, s. 457–467.
• HALTERN, Utz, Die Londoner Weltausstellung von 1851. Ein Beitrag zur Geschichte der bürgerlich-industriellen Gesellschaft im 19. Jahrhundert, Münster: Aschendorff, 1971.
• HARBSMEİER, Michael, Wilde Völkerkunde, Andere Welten in deutschen Reiseberichten der Frühen Neuzeit, Frankfurt am Main: Campus, 1994.
• HERZOG, Christoph ve Raoul MOTİKA, “Orientalism Alla Turca: Late 19th / Early 20th Century Ottoman Voyages into the Muslim “Outback”, Die Welt des Islam 40, 2, Leiden 2000, s. 140–195.
• HİLLEBRAND, Caspar, “A researchers’ list and bibliography of Ottoman travel accounts to Europe (2nd edition)”. Working Papers of the BMBF project “Europe from the outside – Formations of Middle Eastern views on Europe from inside Europe”, 2, Bonn 2014.
• HİLMES, Carola, “Türkeiberichte in den großen Reisesammlungen des 18. Jahrhunderts”, Europa und die Türkei im 18. Jahrhundert / Europe and Turkey in the 18th Century, ed. Barbara Schmidt-Haberkamp, Bonn: V&R unipress 2011, s. 287–304.
• HİTZEL, Frédéric, “Sefâretnâme. Les ambassadeurs ottomans rendent compte de leurs séjours en Europe”, Voyageurs et diplomates ottomans, [= Études Turques et Ottomanes. Documents de travail; 4], ed. François GEORGEON, Paris: Institut d’études Turques, 1995, s. 16–24.
• HUPFELD, Tanja, Zur Wahrnehmung und Darstellung des Fremden in ausgewählten französischen Reiseberichten des 16. und 18. Jahrhunderts, Göttingen: Univ.-Verl., 2007.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Bilâd-ı Selâse”, TDVİA 6, İstanbul 1992, s. 151–152.
• KARAER, Nihat, Paris, Londra, Viyana: Abdülaziz’in Avrupa seyahati, Ankara: Phoenix, 2003.
• KARAKARTAL, Oğuz, “Türkiye’deki İlk İtalyan Edebiyatı Tarihi: Mehmet Rauf ve İtalyan Tarih-i Edebiyatı (1913) Üzerine”, Mediterráneo / Mediterraneo, 4, İstanbul 2009, s. 71–91.
• KORKUT, Hasan, Osmanlı Elçileri Gözü ile Avrupa, İstanbul: Gökkubbe, 2007.
• KORKUT, Hasan, “Osmanlı Sefaretnâmeleri Hakkında Yapılan Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi ½, İstanbul 2003, s. 491–511.
• KORTE, Barbara, Der englische Reisebericht. Von der Pilgerfahrt bis zur Postmoderne, Darmstadt: WBG, 1996.
• KUNTERALP, Sinan, “Les Ottomans à la découverte de l’Europe: récits de voyageurs de la fin de l’Empire”, Voyageurs et diplomates ottomans, [= Études Turques et Ottomanes. Documents de travail; 4], ed. François GEORGEON, Paris: Institut d’études Turques, 1995, s. 51–57.
• KUTAY, Cemal, Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1991.
• LEWİS, Bernard, “Dīwân-i Humâyūn”, Encyclopaedia of Islam, Second Edition, ed. P. BEARMAN, Th. BİANQUİS, C.E. BOSWORTH, E. van DONZEL, W.P. HEİNRİCHS, Brill Online, 2015, http://referenceworks.brillonline.com/entries/ encyclopaedia-of-islam-2/diwan-i-humayun-COM_0171 (21.07.17).
• LÖSCHBURG, Winfried, Von Reiselust und Reiseleid. Eine Kulturgeschichte, Frankfurt am Main: Insel, 1977.
• NEUBER, Wolfgang, “Zur Gattungspoetik des Reiseberichts, Skizze einer historischen Grundlegung im Horizont von Rhetorik und Topik”, Der Reisebericht. Die Entwicklung einer Gattung in der deutschen Literatur, ed. Peter J. BRENNER, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1989, s. 510–567.
• ÖNSOY, Rifat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1988.
• OSTERHAMMEL, Jürgen, Das 19. Jahrhundert, [= Informationen zur Politischen Bildung; 315], Bonn: Bundeszentrale für Politische Bildung, 2012.
• SCHIKORSKY, Isa, Private Schriftlichkeit im 19. Jahrhundert. Untersuchungen zur Geschichte des alltäglichen Sprachverhaltens „kleiner Leute“, Tübingen: Niemeyer, 1990.
• SALAHEDDİN BEY, La Turquie à l’Exposition Universelle de 1867, Paris: Hachette, 1867.
• SCHIVELBUSCH, Wolfgang, Geschichte der Eisenbahnreise. Zur Industrialisierung von Raum und Zeit im 19. Jahrhundert, München / Wien: Fischer Taschenbuch Verlag, 1977.
• SERÇE, Erkan, Bir Osmanlı Aydının Londra Seyahatnamesi, İstanbul: İstiklal Kitabevi, 2007. ŞİRİN, İbrahim, “Dünya Fuarları ve Osmanlı Modernleşmesi”, Journal of History Studies 9/2. A Tribute to Prof. Dr. Ali Birinci, Ankara 2017, s. 189–204.
• ŞİRİN, İbrahim, Images of Europe in the Late Ottman Empire and Early Turkish Republic, unpublished Working Paper, Bonn 2013.
• ŞİRİN, İbrahim, Osmanlı İmgeleminde Avrupa, Ankara: Lotus, 2009.
• ŞİRİN, İbrahim, “Seyahatnamelerin Sosyal Bilimimlerde Kullanım Değeri: Seyahatname Metodolojisi Geliştirmenin Zorunluğu”, Türk Yurdu 33, Sayı 310, Ankara 2013, s. 38-43.
• ŞİRİN, İbrahim, “Son Dönem Osmanlı Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Düşüncesinde Avrupa”, Türk Yurdu 334, Ankara 2015, s. 60–66.
• STEUERWALD, Karl, “kese“, Türkisch-Deutsches Wörterbuch/ Türkçe-Almanca Sözlük, İstanbul: Harrassowitz, 1998, s. 518.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 2006.
• TOPAKTAŞ, Hacer, Sultan II. Abdülhamid ve Diplomasi, Hüseyin Kazım Bey’in Diplomatik Seyahatleri (1882-1887), İstanbul: Okur Kitaplığı, 2015.
• TURAN, Fikret, Seyahatname-i Londra. Tanzimat Bürokratının Modern Sanayi Toplumuna Bakışı. İnceleme, Çeviri, Çeviri Yazı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 2009.
• UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
• UPTON-WARD, Judy-Ayşe, “European-Ottoman relations in the nineteenth century: the visit of Sultan Abdülaziz to Europe”, The Great Ottoman-Turkish Civilisation 1, ed. Kemal ÇİÇEK, Ankara: Yeni Türkiye 2000, s. 458–468.
• VANKE, Francesca, “Degrees of Otherness: The Ottoman Empire and China at the Great Exhibition of 1851”, Britain, the Empire, and the World at the Great Exhibition of 1851, ed. Jeffrey A. AUERBACH ve Peter H. HOFFENBER, Hampshire: Ashgate Publishing, 2008, s. 191–206.
• WAGNER, Veruschka, Imagologie der Fremde. Das Englandbild eines osmanischen Reisenden Mitte des 19. Jahrhunderts, [= Ottoman Studies / Osmanische Studien 003], Göttingen: V&R unipress, 2016.
• WÜLFİNG, Wulf, “Medien der Moderne: Londons Straßen in den Reiseberichten von Johanna Schopenhauer bis Theodor Fontane”, Reisen im Diskurs. Modelle der literarischen Fremderfahrung von den Pilgerberichten bis zur Postmoderne. Tagungsakten des internationalen Symposions zur Reiseliteratur, ed. Anne FUCHS ve Theo Harden, University College Dublin vom 10.–12. März 1994, Heidelberg: C. Winter, 1995, s. 470–492.
• YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “Mahmud Raif Efendi As the Chief Secretary of Yusuf Agah Efendi, the first Permanent Ottoman Turkish Ambassador to London (1793-1797)”, OTAM, 5, Ankara 1994, s. 385–434.
• YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, The First Permanent Ottoman Embassy in Europe: The Embassy of Yusuf Agah Efendi to London (1793-1797), İstanbul: The Isis Press, 2010.
• YAZICI, Hüseyin, “Seyahatnâme”, TDVİA 37, İstanbul 2009, s. 9–11.
• YERASİMOS, Stéphane, “Explorateurs de la modernité. Les ambassadeurs ottomans en Europe”, Genèses 35, Berlin 1999, s. 65–82.