İKİ DÜNYA SAVAŞI ARASINDA BULGARİSTAN’DAKİ ERMENİLERİN DEMOGRAFİK VE SİYASÎ DURUMLARI

Yıl 2015, Sayı: 27, 113 - 128, 30.06.2015

Bülent Yıldırım

Öz

Osmanlı Devleti’nden ayrılmış olan Bulgaristan’a, 1890’lı yıllarda ve Balkan Savaşları sonrası, daha çok Ermeni komitecileri ve taraftarlarından oluşan yeni Ermeni grupları göç etmiştir. XX. Yüzyılın hemen başlarında yaklaşık on bin civarında olan Ermeni nüfusu 1922 yılında Bulgaristan’a Ermeni göçmenlerin kabul edilmesiyle bazı araştırmalara göre elli bine kadar yaklaşmıştır. Ancak bu Ermenilerin büyük bölümü başta Sovyet Ermenistan’ı olmak üzere farklı ülkelere tekrar göç etmişlerdir. Bulgaristan’ın Osmanlı Devleti’nden ayrılmasından sonra Bulgar milliyetçileri ile hedefleri örtüşen Taşnak, Hınçak gibi Ermeni komiteleri de burada teşkilatlanmaya başlamışlar ve kısa süre içinde Bulgaristan onlar için çok önemli bir üs haline gelmiştir. I. Dünya Savaşı sonrası değişen siyasî şartlar altında Ermeni komitelerinin tekrar bu ülkede örgütlenerek faaliyetlerini sürdürmeye çalıştıkları hatta bunlara ek olarak Sovyet Ermenistan’ını ve komünizmi destekleyen yeni Ermeni grupların oluştuğu görülmüştür. Çalışmada döneme ait Türk ve Bulgar kaynakları doğrultusunda iki dünya savaşı arasında Ermenilerin Bulgaristan’daki demografik durumları ile siyasî faaliyetleri genel olarak ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan, Ermeni, Göç, Nüfus, Ermeni Komiteleri

DEMOGRAPHIC AND POLITICAL CONDITIONS OF ARMENIANS IN BULGARIA IN THE INTERWAR PERIOD

Öz

In the 1890s and after the Balkan Wars, new Armenian groups mostly composed of members and supporters of the Armenian resistance movement migrated to Bulgaria which was then separated from the Ottoman State. According to some researchers, the Armenian population, which was about ten thousand at the beginning of the 20th century, increased up to fifty thousand in 1922 with Bulgaria accepting Armenian immigrants. However, most of those Armenians migrated to different countries, especially to Soviet Armenia. After the departure of Bulgaria from the Ottoman Empire, the Armenian committees, the Hinchak and Dashnak, whose objectives coincided with those of the Bulgarian nationalists, also started to organize in Bulgaria, which became a very important base for them within a short time. Under the changing political conditions of the post-First World War era, the Armenian committees tried to organize and continue their activities in Bulgaria and even new Armenian groups supporting Soviet Armenia and communism emerged. This study will reveal, in general terms, the demographic conditions and political activities of Armenians in Bulgaria in the interwar period in the light of Turkish and Bulgarian sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Bulgaria, Armenian, Migration, Population, Armenian Committees.

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
• Tsentralen Dırjaven Arhiv (Bulgaristan Merkezî Devlet Arşivi)
• RESMÎ YAYINLAR
• Statistiçeski Godişnik na Bılgarskoto Tsarstvo 1910 (Godina Vtora), Glavna Direktsiya na Statistikata, Dırjavna Peçatnitsa, Sofya 1911.
• Statistiçeski Godişnik na Bılgarskoto Tsarstvo 1913-1922 (Godini V-XIV), Glavna Direktsiya na Statistikata, Dırjavna Peçatnitsa, Sofya 1924.
• Statistiçeski Godişnik na Bılgarskoto Tsarstvo-1923-1924 (Godini XV-XVI) Glavna Direktsiya na Statistikata, Dırjavna Peçatnitsa, Sofya 1925.
• Statistiçeski Godişnik na Bılgarskoto Tsarstvo -1929-1930 (Godini XXI-XXII), Glavna Direktsiya na Statistikata, Dırjavna Peçatnitsa, Sofya 1930.
• Prebroyavane na Naselenieto 31. 12. 1934, Obşti Rezultati, Kniga I, Glavna Direktsiya na Statistikata, Dırjavna Peçatnitsa, Sofya 1938.
• GAZETELER
• Mir
• Utro
• İNCELEME ESERLER
• Aydın, Mahir; Osmanlı Eyaletinden Üçüncü Bulgar Çarlığı’na, Kitabevi yay., İstanbul 1996.
• Charanis, Peter; “The Transfer of Population as a Policy in the Byzantine Empire”, Comparative Studies in Society and History, Vol. 3 No. 2, January 1961, pp.141-154.
• Garabedyan, Agop; “Formirane na Armenskata Obştnost i Neynata Rolya v Razvitieto na Bılgarskata Dırjava”, Bılgari i Armentsi Zaedno Prez Vekovete, Tangra TanNakRa İzdatelstvo, Sofya 2001, ss. 231-272.
• Gilikyan, Agop; “Armenskite Bejantsi ot 1922 g. i Armenskiyat Periodiçen Peçat v Bılgariya” İstoriçeski, Kulturin i Literaturin Kontakti Mejdu Bılgari i Armentsi, Red. Sarkis Sarkisyan, Sofiya 1998, ss. 33-46.
• İpek, Nedim; Rumeliden Türk Göçleri, TTK, Ankara 1994.
• Krikoryan, Rupen; “Armenskata Obştnost v Bılgariya”, Bılgari i Armentsi Zaedno Prez Vekovete, Tangra TanNakRa İzdatelstvo, Sofya 2001, ss. 414-422.
• Maşiah, A; “Sızdavaneto Na Tsentralno Dırjavna Uçrejdenie Za Stastistiçeski İzuçavaniya V Bılgariya” 100. Godini Bılgarska Dırjavna Statistika (1881-1981), (Edt., P. Şapkarev, A.N.Ü. Totev), Sofya 1985, ss. 22-25.
• McCarthy, Justin; Ölüm ve Sürgün, Çev. Fatma Sarıkaya, TTK, Ankara 2014.
• Sarkisyan, Sarkis; “Bılgaro-Armenskite Vrızki Prez Vekovete”, İstoriçeski, Kulturin i Literaturin Kontakti Mejdu Bılgari i Armentsi, Red. Sarkis Sarkisyan, Sofya 1998, ss. 1–16.
• Şimşir, Bilal; Rumeli’den Türk Göçleri I-III, TTK, Ankara 1989. Yıldırım, Bülent; Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri (1890-1918), TTK, Ankara 2014.
• __________; “I. Balkan Savaşı’nda Bulgaristan Ordusu’nda Taşnak Komitecisi Antranik Ozanyan ve Faaliyetleri”, Balkan Savaşlarının100. Yılı Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildiriler, Kırklareli Üniversitesi ve Bağcılar Belediyesi yay., İstanbul 2012, ss. 282-295.