SLAV BİRLİĞİNDEN BALKAN BİRLİĞİNE: 1866-1868 BİRİNCİ BALKAN İTTİFAKI VE RUS DIŞ POLİTİKASINDA BALKANLAR ÇIKMAZI

Yıl 2015, Sayı: 28, 77 - 119, 31.12.2015

Özhan Kapıcı

Öz

Rusya’nın 19. Yüzyıl Balkan ve Yakın Şark politikaları Türk tarih yazıcılığında genellikle Panslavizm ve Panortodoksizm kavramları minvalinden değerlendirilmektedir. Rusya’nın bir taraftan dış siyasetini daima Panslavizm yardımıyla şekillendirmeye çalıştığını söylemek zor olsa da diğer taraftan bilhassa savaş ve bunalım dönemlerinde toplumsal seferberliği etkin hâle getirmek için bu ideolojiyi kullanmaktan kaçınmadığı da âşikârdır. Bunu aklî bir diplomasinin gerekliliklerine göre kullanmaya gayret gösteren Rusya hariciyesi, Balkanlardaki Panslavist ve/veya Panortodoksist tutkuların yıkıcı sonuçlar doğurabileceği ve aslî amacına hizmet etmekten çıkabileceği durumlarda teskin edilmesi için de teşebbüste bulunmayı bilmiştir. Rusya, 1866-1868 Birinci Balkan ittifakı ve topyekûn bir Balkan ayaklanması sürecinde de nihayetinde teskin edici bir rol ifa etmeye gayret göstermiştir. Kırım Savaşı sonrasında Rusya hariciyesinde iki belirgin hizip teşekkül etmiştir. Rusya’nın Balkanlar ve Yakın Şark’ta daha aktif bir politika izlemesi gerektiğini düşünenler ile Avrupa devletler sisteminin kaideleri çerçevesinde daha rasyonel ve ılımlı bir diplomasi izlemesi gerektiğini düşünenler. Bu iki grup arasındaki görüş ayrılığı, Kırım Savaşı sonrasında Rus diplomasisine damgasını vurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Balkan ittifakı, Gorçakov, Garaşanin, İgnatyev, Sırbistan

From The Slavic Union to the Balkan Union: First Balkan Alliance of 1866-1868 and Balkan Dilemma in The Russian Foreign Policy

Öz

In general, Russia’s nineteenth-century Balkan and Near Eastern policies have been interpreted according to the concepts of Panslavism and Panortodoxism in the Turkish historiography. On the one hand, it is difficult to say that Russia has always tried to design its foreign policy by the help of Panslavism, on the other hand, it is obvious that, Russia has not refrained from exploiting this ideology to activate common mobilization especially during the periods of war and crisis in the Balkans. Trying to use this ideology with regard to the requirements of the rational diplomacy, the Russian Foreign Affairs Ministry, in case of not serving its essential purposes, attempted to alleviate the Panslavist and Panorthodoxist dreams in the Balkans. Also, Russia tried to play a soothing role in the course of the First Balkan Alliance of 1866-1868 and the mass uprisings in the Balkans. Following the Crimean War, two different parties emerged in the Russian Foreign Affairs Ministry: while the first party was supporting the more aggressive diplomacy in the Balkans and the Near East against Russia’s rivals, the second one took a much more moderate and rational action.

Anahtar Kelimeler

Russia, The Balkan Alliance, Gorchakov, Garashanin, Ignatiev, Serbia

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Archives de ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Paris, La Courneuve)
• Correspondance politique des consuls (CPC), Turquie, Belgrade, tome XVII
• Arhiv Vneşney Politiki Rossiykoy İmperii, (AVPRİ) (Moskova)
• fond 161/1 (SPb Glavnıy Arhiv V-A2), opis 181/2, delo 534
• fond 138(Sekretnıy arhiv ministra), opis 467, delo 6, 10
• fond 133 (Kantselyariya), god 1866, opis 469, delo 49
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) (İstanbul)
• Hariciye Siyasi (HR.SYS.) 157/63, 209/30, 209/39, 210/8, 210/11, 210/13, 210/24, 210/26, 210/29, 210/38, 1285/6, 1388/1, 1395/2, 1395/3, 1403/4.
• The National Archives (NA) (Londra) Foreign Office (FO), 65/701, 421/22, 881/1515
• Gosurdarstvenniy Arhiv Rossiyskoy Federatsii (GARF) (Moskova)
• fond 828 (A.M.Gorçakov), opis 1, delo 1440, 1441, 1442, 1443, 1444, 1445
• Arhivele Nationale ale României (ANIC) (Bükreş)
• Microfilme Austria, Rola 321
• Literatür
• Aslantaş, Selim. “Birinci Balkan İttifakı 1866-1868”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 52/2, 2012, ss.1-14.
• Bataković, Dušan T. The Foreign Policy of Serbia (1844-1867), Ilija Garašanin’s Naćertanije, Belgrad: Institute for Balkan Studies, 2014.
• Batowski, Henryk. “Le Mouvement panbalkanique et les différents aspects des relations interbalkaniques dans le passé”, Revue Internationale des Etudes Balkaniques, tom I-II/ 5-6, 1938, ss.320-343.
• Czarytorski, Adam. “Un précurseur polonais de l’Union balkanique” Revue Internationale des Etudes Balkaniques, tom III (1936) ss.149-156.
• Çurkin, İ.V. “Obşestvennıye, nauçnıye i kulturnıye svyazi slavyan Avstriyskoy monarhii i Rossii v 60-e godı XIX v.”, İstoriya, Kultura, Etnografiya i Folklor Slavyanskih Narodov, VII Mejdunarodnıy Syezd Slavistov, Varşava, Avgust 1973, Moskova: Nauka,1973, ss.185-210.
• Djuvara, Trafandis G. Cent Projets de Partage de la Turquie (1281-1913), Paris: Librairie Félix Alcan, 1914.
• Dokumenti za Bolgarskata İstoriya I: Arhiv na Nayden Gerov, çast I, (pod.red. M.G.Poprujenko), Sofya: Bolgarskata Akademiya na Naukite, Sofya 1931.
• Dyakov, V.A.“Slavyanskiy Federalizm v vozzreniyah M.A.Bakunina i M.P.Dragomanova”, Slavyanskaya ideya: istoriya i sovremennost, Moskova: İnstitut Slavyanovedeniya, 1998, ss.95-110.
• Ekmeçiç, Milorad. “Znaçenie rossiyskih arhivnıh materialov dlya osveşeniya istorii revolyutsii 1848-1849 v Pridunavye”, Rossiya i Serbiya: glazami istorikov dvuh stran, St.Petersburg: Aleteyya, 2010, ss.76-97.
• Graçev, V.P.“İdeya slavyanskoy vzaimnosti v planah sozdaniya slavyanoserbskogo gosudarstva na Balkanah v naçale XIXv. İ otnoşenie k ney pravitelstva Rossii”, Slavyanskaya ideya: istoriya i sovremennost, Moskova: İnstitut Slavyanovedeniya, 1998, ss.22-36.
• Handelsman, Marcel.“La Question d’Orient et la politiques yugoslave du Prince Czartorstki apres 1840”, Séances et travaux de l’Académie des sciences morales et politiques I-er Seances (1929), ss.392-433.
• Hassiotis, Loukianos. “The Ideal of Balkan Unity from a European Perspective (1789-1945)”, Balcanica, XLI, 2010, ss.209-229.
• Hermann, Róbert. Lajos Kossuth ve 1848-49 Yıllarında Macar Özgürlük Savaşı, (çev.Yılmaz Gülen), Budapeşte: Akadémia Kiadó, Magyar-Török Baráti Társaság, 2003.
• Hitrova, N.İ. Çernogoriya v natsionalno osvoboditelnom dvijenii na Balkanah b Russko-çernogorskie otnoşeniya v 50-70-h godah XIX veka, Moskova: Nauka, 1979.
• Hitrova, N.İ. “Rossiya sosredotoçivaetsa”, İstoriya vneşney politiki Rossii, Vtoraya polovina XIX veka, Moskova: Mejdunarodnıye otnoşeniya, 1999, ss.4984.
• İgnatyev, A.V. “A.M.Gorçakov-Ministr İnostrannıh Del (1856-1882 gg.)”, Oteçestvennaya İstoriya, Sayı 2, 2000, ss.3-15.
• İstoriya Yugoslavii, tom I (pod.red.İ.S.Dostyan, V.G.Karasev-S.A.Nikitin), Moskova: A.N.S.S.S.R., 1963.
• Kantsler A.M.Gorçakov, 200 Let sodnya rojdeniya, Moskova: Mejdunarodnıe Otnoşeniya, 1998.
• Karasev, A.V. “Rossiya i Balkanskiy Soyuz 60-h godov XIX veka” (Lomonosov Devlet Üniversitesi, Leningrad, Yayımlanmamış Kandidat İstoriçeskih Nauk), Moskova, 1984.
• Karasev, A.V. “İz istorii russko-serbiskih otnoşeniy v 60-h godah XIX v.”, Sovetskoye Slavyanovedeniye, 2, 1978, ss.44-57.
• Kukiel, Marian. Czartoryski and European Unity 1770-1861, New Jersey: Princeton University, 1955.
• Kudryavtseva, Yelena P. Rossiya i Serbiya v 30-40-h godah XIX veka, Moskova: İnstitut Rossiykoy İstorii, 2002.
• Lascaris, S.Th. “La primère alliance entre la Grèce et la Serbie (La Traité d’Alliance de Voeslau du 14-26 Aout 1867), Le Monde Slave, no 9, 1926 (ayrıbasım).
• Lhéritier, Michel.“Le traité d’alliance secret entre la Grèce et la Serbie (18671868)”, Revue des Études Napoléoniennes, XXIII/Juillet-Décembre 1924, ss.134-137.
• Luciani, Georges. Panslavisme et Solidarité Slave au XIX-e Siècle: La Société des Slaves Unis (1823-1825), Paris: Université de Bordeux, 1963.
• MacKenzie, David. Ilija Garašanin: Balkan Bismarck, Boulder: East European Monographs, 1985.
• Mackenzie, David. Jovan Ristić: Outstanding Serbian Statesman, Boulder: East Eurpean Monographs, 2006.
• Moskova-Beograd; Serbiya-Rossiya: Sbornik Dokumentov i Materialov, tom 2, (Derleyenler: Miroslav Jovanoviç vd.), Belgrad-Moskova 2011. Naroçnitskaya, L.İ., Rossiya i otmena neytralizatsiii Çernogo Morya 1856-1871 gg., Moskova: Nauka, 1989
• Nikiforov, K.V. “Naçertanie”İlii Garaşnina i vneşnyaya politika Serbii v 18421853 gg., Moskova: İndrik, 2015.
• Nikiforov, K.V. Serbiya v seredine XIX.v. (Naçalo deyatelnosti po obyedineniyu serbskih zemel, Moskova: İnstitut slavyanovedeniya i balkanistiki RAN, 1995.
• Nikitin, Sergey. A. “Oçerki po istorii yujnıh slavyan i russko-balkanskih svyazey v 50-70-e godıı XIX v., Moskova: Nauka, 1970.
• Özkan, Ayşe. Miloş’tan Milan’a Sırp Bağımsızlığı (1830-1878), İstanbul: IQ Yayınları, 2011.
• Papadrianos, Ioannis. “The First Balkan Alliance (1860-1868) and the Bulgarians”, Balkan Studies, 42/1, 2001
• Radeff, Hon S. “The Serbo-Bulgarian Agreement of 1867 for a Yugoslav Confederation”, Pages From Bulgaria’s Life: Year Book for 1924-1927, New Yok: The Bulgarian Student Association, 1927, ss.21-31.
• Roucek, Joseph S. “The Geopolitics of the Balkans”, The American Journal of Economics and Sociology, V/3, 1996, ss.365-377.
• Sirotkin, V.G. “Franko-russkaya diplomatiçeskaya borba na Balkanah i planı sozdaniya slavyano-serbskogo gosudarstva v 1806-1807 gg.”, Uçenıye zapiski İnstituta slavyanovedeniya, t. XXV, 1962, ss.171-192.
• Stavrianos, L.S. Balkan Federation: A History of the Movement Toward Balkan Unity in Modern Times, Connecticut: Archon Books, 1964.
• Sturdza, Démètre A. Charles I-er Roi de Roumanie: Chronique-ActesDocuments, tome I-er (1866-1875), Bükreş: Institute d’Art Graphiques Charles Göbl, 1899.
• Suçu, İ.D. “Rumıno-Serbskiy Soyuz Protiv Gabsburgskogo Dualizma”, Revue Roumaine d’Études Internationales, 3-4 (9-10), 1970, ss.197-211.
• Vasilyeviç, N.M., Perspektivı serbsko-russkogo voennogo sotrudniçestva v 60-e-na.70-h gg.XIX. v., (Yayınlanmamış Kandidat İstroiçeskih Nauk, Moskova Lomonosov Devlet Üniversitesi), Moskova, 2009.
• Vinogradov, V.N. Dvuglavnıy rossiyskiy orel na Balkanah 1683-1914, Moskova: İndrik, 2010.
• Vinogradov, V.N. “Yujnıe Slavyane: ot statusa turetskogo rayi r vozrojdeniyu gosudarstvennosti”, Slavyanovedeniye, 5, 2004, ss.3-14.