OSMANLI KALELERI LITERATÜRÜ ÜZERINE BIR DEĞERLENDIRME

Yıl 2018, Sayı: 33, 131 - 150, 30.06.2018

Ömer Gezer

Öz

Bu yazı Balkanlar özelinde Osmanlı kaleleri üzerine yapılmış modern araştırmaları ele alıyor. Osmanlı askerî tarihinin bir cüzü olarak Osmanlı kaleleri üzerine yapılan çalışmaların sayısı, imparatorluğun coğrafî genişliğine tezat bir şekilde az sayıdadır. Yeni askerî tarihçiliğin Osmanlı tarihçilerinin gündeminde kendisine yer bulmasıyla birlikte kaleler giderek daha fazla sayıda tarihçinin araştırmasına konu oluyor. Bu yazıda, bir durum tespiti yapabilmek için, evvela Osmanlı kalelerinin askerî mimarîsi üzerine yapılan araştırmalar, daha sonra tekil olarak kale monografileri ve nihayet serhad bölgelerinde kale sistemlerini inceleyen eserler mercek altına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı kaleleri, Osmanlı askerî mimarisi, serhad, askerî bürokrasi.

An Overview of the Literature on the Ottoman Fortresses

Öz

This paper deals with the research on the Ottoman fortresses with a special focus on the Ottoman Balkans. The number of studies on the Ottoman fortresses, which are an integral part of the Ottoman military history, is incompatible with the huge geography of the empire. Since the new military historiography became the agenda of Ottoman historians, the fortresses are increasingly being addressed by historians. In this article, which aims to give a general overview of the literature, first the studies of the Ottoman military architecture, then monographs of the fortresses and finally researches on the Ottoman fortress system in the frontiers are viewed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman fortresses, Ottoman military architecture, frontiers, military bureaucracy.

Kaynakça

• Ágoston, Gábor, Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire, Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
• Ágoston, Gábor, Barut, Top ve Tüfek – Osmanlı İmparatorluğu’nun Askerî Gücü ve Silah Sanayisi, (Çev. Tanju Kada), İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Altuğ, Uğur, “XV. Yüzyılda Balkanlar’da Osmanlı Kaleleri ve Geçirdikleri Yapısal Değişimler”, Halil İnalcık Armağanı III, (Ed.) Ahmet Özcan, İstanbul: Doğu Batı yay., 2017, ss. 74-106.
• Aslantaş, Selim, “Belgrad-ı Dârü’l-cihâd”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 2011, ss. 13-37.
• Aydın, Mahir, “Faş Kalesi”, Osmanlı Araştırmaları, 6, 1986, ss. 67-138.
• Aydın, Mahir, “Kafdağı’nda Türk Kalesi”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 20: Prof. Dr. Mücteba İlgürel’e Armağan, 2008, ss. 297-328.
• Aydın, Mahir, “Kaleler”, Osmanlı Askerî Tarihi- Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, (Ed.) Gültekin Yıldız, İstanbul: Timaş yayınevi, 2013, ss. 11-33.
• Aydın, Mahir, Vidin Kalesi – Tuna Boyundaki İnci, İstanbul: Ötüken yay., 2015.
• Baş, Göksel, Ottoman Serhad Organization in the Balkans (1450s to Early 1500s), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Bilkent Üniversitesi, 2017.
• Batmaz, Eftal Şükrü, Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Kalelerin İdari ve Askeri Fonksiyonları (1550- 1750), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, 1989.
• Batmaz, Eftal Şükrü, “Osmanlı Devleti’nde Kale Teşkilatına Genel Bir Bakış”, OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 1996, ss. 1-10.
• Bıyık, Ömer, “Osmanlı-Rus Hududunda Bir Kale: XVIII. Yüzyılda Hotin”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 29/2, 2014, ss. 489-513.
• Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı’nın Macaristanı, İstanbul: Kitabevi, 2010.
• Çalışır, M.Fatih, War and Peace in the Frontier: Ottoman Rule in the Uyvar Province (1664-1685), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Bilkent Üniversitesi, 2009.
• Dávid, Géza, “The Eyalet of Temesvar in the Eighteenth Century”, Oriente Moderno, 18/1: The Ottoman Empire in the Eighteenth Century, 1999, ss. 113-128.
• Dávid, Géza ve Pál Fodor, “Osmanlı Tarihi ile İlgili Macaristan’daki Çalışmalar ve Bunların Değerlendirmesi”, XIII. Türk Tarihi Kongresi - Ankara, 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler, c.I, Ankara: Türk Tarih Kurumu yay., 2002, ss. 1-37.
• Engin, Hakan, İbrail Kalesi’nin Modernizasyonu: Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre (1736-1819), Braila, 2012.
• Engin, Hakan, 1787-1792 Osmanlı-Rus, Avusturya Harpleri Sırasında İbrail Kalesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne: Trakya Üniversitesi, 2013.
• Erdoğan, Muzaffer, “Osmanlı Mimari Tarihinin Arşiv Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 3/5-6, 1951 [1953], ss. 95-123.
• Ersoy, Bozkurt ve Svetlana Beliaeva (Bilyayeva), “Özü Kalesi (Ukrayna-Ochakiv) Arkeolojik Çalışmaları”, Uluslararası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri 4-7 Kasım 1997, Ankara, c. I, (Haz. Azize Aktaş Yasa), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay., 1999, ss. 263-268.
• Ertekin, Işık, Kili Kalesi (1767-1792), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne: Trakya Üniversitesi, 2015.
• Eyice, Semavi, “Kale”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 24, 2001, ss. 234-242.
• Fedakâr, Cengiz, “1787-1792 Osmanlı Avusturya, Rus Savaşları’nda Bender Kalesi”, Prof. Dr. Erdoğan Merçil’e Armağan, (Eds.) Emine Uyumaz, Muharrem Kesik vd., İstanbul: Bilge Kültür Sanat yay., 2013, ss. 382-393;
• Fedakâr, Cengiz, Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı: Kırım’a Giden Yolda Anapa Kalesi (1781-1801), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür yay., 2014.
• Fedakâr, Cengiz, “1787-1792 Osmanlı-Rus Harplerinde Kılburun, Özi Nehri ve Hocabey Muharebeleri”, Karadeniz Araştırmaları, 46, 2015, ss. 119-136.
• Fedakâr, Cengiz, “Kafkasya’da Osmanlı Tahkimatı: Sohum Kalesi (1723-1729)”, Vakanüvis – Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2: Kafkasya Özel Sayısı, 2017, ss. 163-193.
• Finkel, Caroline ve Victor Ostapchuk, “Outpost of Empire: An Appraisal of Ottoman Building Registers as Sources fort he Archeology and Construction History of the Black Sea Fortress of Özi”, Muqarnas, 22, 2005, ss. 150-188.
• Fisher, Alan, “Azov in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, 21/2, 1973, ss. 161-174.
• Fodor, Pál, “Bauarbeiten der Türken an den Burgen in Ungarn im 16. und 17. Jahrhundert”, Acta Orientalia Academiae Scientarium Hungaricae, XXV/1, 1981, ss. 55-88.
• Fodor, Pál, “Das Wilajet von Temeschwar zur Zeit der osmanischen Eroberung”, Südost-Forschungen, 55, 1996, ss. 25-44.
• Gabriel, Albert, Les châteaux turcs du Bosphore, Paris: E.de Boccard, 1943.
• Gerelyes, Ibolya ve Gyöngi Kovács (Ed.), Archeology of the Ottoman Period in Hungary - Papers of the Conference Held at the Hungarian National Museum, Budapest, 24-26 May 2000, Budapeşte, 2003.
• Gezer, Ömer, Kale ve Nefer: Habsburg Sınırında Osmanlı Askerî Gücünün Yeniden Örgütlenmesi (1699-1715), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2016.
• Gezer, Ömer, “Macaristan’da Son Osmanlı Garnizonu: Temeşvar’a ‘Eğri Nizamı’nın Verilmesi ve Maliyeti”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 2017, ss. 141-146.
• Göger, Veysel, “Askerî Devrim Kuramı ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 22/42, 2017, ss. 67-106.
• Göyünç, Nejat, “Osmanische Festungen auf dem Balkan im 18. Jahrhundert”, Internationaler Kongress für Militärgschichte Wien 6.-10. Juni 1983, Beiträge, Viyana, 1983, ss. 79-83.
• Gradeva, Rossitsa, “War and Peace along the Danube: Vidin at the End of the Seventeenth Centuy”, Oriente Moderno, New Series 20 (81), 2001, ss. 149-174.
• Gradeva, Rossitsa, “Between Hinterland and Frontier: Ottoman Vidin, Fifteenth to Eighteenth Centuries”, The Frontiers of the Ottoman World, (Ed.) A.C.S. Peacock, Oxford: Oxford University Press, 2009, ss. 331-351.
• Gürbüz, Adnan, “Osmanlı Klasik Döneminin Kale ve Müstahfizân Defterleri”, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi – 21-23 Kasım 2012 İstanbul- Bildiriler, cilt I, Ankara, 2013, ss. 379-391.
• Güven, Okan, İki Savaş Arasında Bosna Kaleleri (1669-1683), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2017.
• Hegyi, Klára, “Ottoman Network of Fortresses in Hungary”, Ottomans, Hungarians, and the Habsburgs in Central Europe The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest, (Eds.) Géza Dávid ve Pál Fodor, Leiden: Brill, 2000, ss. 163-194.
• Hegyi, Klára, A török hódoltság várai és várkatonasága, 3 cilt, Budapeşte, 2007.
• Hegyi, Klára, The Ottoman Military Organization in Hungary - Fortresses, Fortress Garrisons and Finances, Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 2018.
• Hertz, A.Z., “Ada Kale: The Key to the Danube, 1688-1690”, Archivum Ottomanicum, 3, 1971, ss. 170-184.
• Hertz, A.Z., “Armament and Supply Inventory of Ottoman Adakale, 1753”, Archivum Ottomanicum, 4, 1972, ss. 95-171.
• Hertz, A.Z., “The Ottoman Conquest of Adakle, 1738”, Archivum Ottomanicum, 6, 1980, ss. 151-210.
• Hickok, Michael R., Ottoman Military Administration in Eighteenth-Century Bosnia, Leiden: Brill, 1997.
• Holmes, Denwood Nathan Stacy, The Independently Fortified Tower: An International Type in Ottoman Military Architecture, 1452-1462, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Princeton: Princeton University, 2012.
• Högg, Hans, Türkenburgen an Bosporus und Hellespont: Ein Bild frühosmanischen Wehrbaus bis zum Ausgang des 15. Jahrhunderts, Dresden: Focken&Oltmanns, 1932.
• Karagöz, Hakan, 1737-1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2008.
• Kılıç, Orhan, “Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevâcib Defterleri”, OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 31, 2012, ss. 87-127.
• Kırca, Ersin, Vahdettin Atik, Resul Köse v.d. (Haz.), Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Kaleleri, İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yay., 2016.
• Kiel, Machiel, “The Ottoman Castle of Ram (Hram) in Serbia and the Accounts of Its Construction, 1491”, State and Society in the Balkans before and after Establishment of Ottoman Rule, (Eds.) Srdan Rudić ve Selim Aslantaş, Belgrad: The Institute of History Belgrade, 2017, ss. 165-189.
• Kovács, Gyöngi, “Ottoman Military Architecture in Hungary”, Thirteenth International Congress of Turkish Art – Proceedings, (Eds.) Gézá Dávid ve Ibolya Gerelyes, Budapeşte, 2009, ss. 375-392.
• Kreševljaković, Hamdija, Kapetanije u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1954.
• Kul, Eyüp, “Bosna Sancağı’nda Yapılan Kale Tamirleri (1705-1715)”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, c. 3, (Ed.) Zafer Gölen ve Abidin Temizer, Ankara: Gece Kitaplığı, 2016, ss. 1043-1066.
• Moačanin, Nenad. “Exposing Existing Fallacies Regarding The Captaincies in the Bosnian Frontier Area between the 16th-18th Centuries”, Constructing Border Societies on the Triplex Confinium International Project Conference Papers 2: ‘Plan and Practice. How to Construct a Border Society? The Triplex Confinium c. 1700-1750’ (Graz, December 9-12, 1998), (Ed.) Drago Roksandić ve Nataša Štefanec, Budapeşte, 2000, ss. 75-89.
• Murphey, Rhoads, “The Construction of a Fortress at Mosul in 1631: A Case Study of an Important Facet of Ottoman Military Expenditure”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1071-1920, (Ed.) Halil İnalcık ve Osman Okyar, Ankara: Meteksan, 1977, ss. 163-177.
• Murphey, Rhoads, The Functioning of the Ottoman Army under Murad IV (16231639 / 1032-1049): Key to the Understanding of the Relationship Between Center and Periphery, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Şikago: University of Chicago, 1979. Nicolle, David, Ottoman Fortifications 1300-1710, (Illustrated by Adam Hook), Oxford: Osprey, 2010.
• Ostapchuk, Victor ve Svetlana Bilyayeva, “The Ottoman Northern Black Sea Frontier at Akkerman Fortress: The View from a Historical and Archaeological Project”, The Frontiers of the Ottoman World, (Ed.) A.C.S.Peacock, Oxford: Oxford University Press, 2009, ss. 137-170.
• Özgüven, Burcu, Barut ve Tabya: Rönesans Mimarisi Bağlamında Fatih Sultan Mehmed Kaleleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 1997. Özgüven, Burcu, Osmanlı Macaristan’ında Kentler, Kaleler, İstanbul: Ege yayıncılık, 2001.
• Özgüven, Burcu, “The Palanka: A Caracteristic Building Type of the Ottoman Fortification Network in Hungary”, Electronic Journal of Oriental Studies, 4, 2001, ss. 1-12.
• Özgüven, Burcu, “Palanka Forts and Construction Activity in the Late Ottoman Balkans”, The Frontiers of the Ottoman World, (Ed.) A.C.S. Peacock, Oxford: Oxford University Press, 2009, ss. 171-187.
• Özgüven, Burcu, “Early Modern Military Architecture in the Ottoman Empire”, Nexus Network Journal Architecture and Mathematics, 16, 2014, ss. 737-749.
• Pepper, Simon, “Ottoman Military Architecture in the Early Gunpowder Era: A Reassessment”, City Walls: The Urban Enceinte in Global Perspective, (Ed.) James Tracy, Cambridge: Cambridge University Press, 2000, ss. 283-316.
• Popović, Marko, The Fortress of Belgrade, Belgrad: The Institute for the Protection of Cultural Monuments of Belgrade, 1991.
• Popović, Marko, Beogradska Tvrdava - The Fortress of Belgrade, Belgrad, 2006.
• Römer, Claudia, Osmanische Festungsbesatzungen in Ungarn zur Zeit Murads III., dargestellt an Hand von Petitionen zur Stellenvergabe, Viyana: Öst. Akademie der Wissenschaften, 1995.
• Schwarz, Klaus, Osmanische Sultansurkunden: Untersuchungen zur Einstellung der Besoldung osmanischer Militärs in der Zeit Murads III., (Ed.) Claudia Römer, Stuttgart: Franz Steiner, 1997.
• Sevgen, Nazmi, Anadolu Kaleleri, Ankara: Doğuş yay., 1959.
• Sevinç, Tahir, “Belgrad Kalesi’nde Tamir ve İmar Faaliyetleri (1740-1743)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32, 2014, ss. 111-130.
• Stein, Mark L., Guarding the Frontier – Ottoman Border Forts and Garrisons in Europe, Londra: Taurus Academic Studies, 2007.
• Stein, Mark L., Osmanlı Kaleleri – Avrupa’da Hudut Boyları, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Stein, Mark L., “Military Service and the Material Gain on the Ottoman-Habsburg Frontier”, The Frontiers of the Ottoman World, (Ed.) A.C.S. Peacock, Oxford: Oxford University Press, 2009, ss. 445-468.
• Şakul, Kahraman, “Osmanlı Askerî Tarihi Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, I/2, 2003, ss. 529-571.
• Şakul, Kahraman (Ed.), Yeni Bir Askeri Tarih Özlemi: Savaş, Teknoloji ve Deneysel Çalışmalar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Şakul, Kahraman, “Bruce P. Lenman (ed.), Military Engineers and the Development of the Early-Modern European State”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 45, 2015, ss. 286-297.
• Şakul, Kahraman, Military Engineering in the Ottoman Empire: The Orginal Version, https://www.academia.edu/19826125/Military_Engineering_in_ the_Ottoman_Empire_The_Original_Version [Son Erişim: 01.12.2018]. Şayin, Cevat ve Gültekin Yıldız (Ed.), Osmanlı Askerî Tarihini Araştırmak: Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Şenyurt, Oya, “III. Selim Döneminde İnşaat Ortamını Yönlendiren İki Fransız Mühendis ve Kale Tamirleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 28/2, 2013, ss. 487-521. Şimşirgil, Ahmet, Slovakya’da Osmanlılar - Türk Uyvar 1663-1685, İstanbul: Beylik yay., 2015.
• Türkmen, İlhan, XVI. Yüzyılda Belgrad Kazası, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi, 2014.
• Utkular, İsmail, Çanakkale Boğazında Fatih Kaleleri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi yay., 1954.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, 2 cilt, Ankara: TTK yay., 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara: TTK yay., 1988;
• Üstündağ Özdemir, Nagehan, 18. Yüzyılda Vidin Şehrinin Sosyo-Ekonomik Panoraması (1790-1808), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2014.
• Velkov, Asparuch ve Evgeniy Radushev, Ottoman Garrisons on the Middle Danube Based on Austrian National Library MS MXT 562 of 956/1549-1550, Introduction by Strashimir Dimitrov, Budapeşte: Akadémia Kiadó, 1996.
• Yağcı, Zübeyde Güneş ve Mustafa Akkaya, “XVIII. Yüzyılda Bir Serhat Şehri Olan Vidin’de Askerler: Gündelik Yaşam Üzerine Değerlendirme”, Daily Life in the Balkans in the Ottoman Empire Era - Osmanlı Dönemi Balkanlar’da Gündelik Hayat, (Ed.) Zafer Gölen ve Abidin Temizer, Ankara: Gece Kitaplığı, 2014, ss. 51-98.