XV. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA BALKANLARDA OSMANLI SERHAD ORGANİZASYONUNUN OLUŞUMU: KALELER AĞI, ASKERİ PERSONEL, FİNANSMAN VE MALİ KÜLFET

Yıl 2018, Sayı: 33, 151 - 181, 30.06.2018

Göksel Baş

Öz

Bu makalenin amacı genel itibariyle Osmanlı askeri tarihi, özelde ise Osmanlı serhad tarihi bağlamında tarihçiliğimizde henüz eksik çalışmalar barındıran 15. yüzyıl Osmanlı Balkanlarında kale savunma ağlarının ortaya çıkışı, dönüşümü, işleyişi ve tüm bu sistemin mali külfetini aydınlatmaya çalışmaktır. Türkiye ve dünyadaki Osmanlı askeri tarih çalışmaları genel itibarıyla Osmanlıların Macaristan’ı ilhakı ile başlayan süreç ve sonrasına odaklanmıştır. Hâlbuki bu çalışma Osmanlı serhad pratiklerinin Macaristan’ın ilhakından çok daha evvel işler vaziyette olduğunu göstermekle birlikte karşılaştırmalı olarak Osmanlıların Mora’da ve Arnavutluk’ta Venediklilere karşı kurmuş oldukları serhadde de değinecektir. 15. yüzyıl Osmanlı serhad çalışmalarını 16. ve 17. yüzyıldaki mevcut literatüre eklemlemek şüphesiz ki Osmanlı serhad araştırmalarına daha bütüncül bir gözle bakmamıza olanak sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Balkanları, Serhad Organizasyonu, Osmanlı Kaleleri, On beşinci yüzyıl.

The Formation of the Ottoman Frontier Organization in the Balkans in the Second Half of the Fifteenth Century: Fortress Network, Military Personnel, Finance and Expenses

Öz

The aim of this article is to elucidate the formation, transformation, operation and the financial aspect of the Ottoman fortress network in the fifteenth-century Balkans. This is a subject of Ottoman military history, or more specifically, of Ottoman frontier history and it still harbours inadequate studies. Recent historiography on the Ottoman military history have focused generally on the period starting with the annexation of Hungary and extending to later years. However, the present study shows that Ottoman frontier practices had already been in use for a long time and well-established prior to the annexation of Hungary. Also, it devotes attention to the frontier, which the Ottomans established against the Venetians in the Peloponnese and Albania. To integrate studies of fifteenth-century Ottoman frontier history with those of the sixteenth and the seventeenth will undoubtedly occasion a more comprehensive view of the same subject.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Balkans, Frontier Organization, Ottoman Fortresses, Fifteenth Century

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri [= BOA]
• a. Maliyeden Müdevver Defterler [= MAD], no. 5,12,176,15334
• b. Kamil Kepeci [= KK], no. 4725, 4988
• c. Tapu Tahrir [= TT], no. 5, 16, 18, 21,1007
• d. Bab-ı Defteri Baş Muhasebe Dosyaları Cebehane Defteri [= D. BŞM.CBH.d.], no. 18581
• e. Bab-ı Defteri Müteferrik Dosyaları [= D.M.d.], no. 36806
• Atatürk Kitaplığı
• Muallim Cevdet Yazmaları [= MC], no. 36-03, 71, 76, 91
• Yayımlanmış Kaynak Eserler
• İbn Kemal, İbn-i Kemal Tevârîh-i Âl-i Osmân, 8. Cilt. haz., Ahmet Uğur. Ankara: TTK, 1997.
• İnalcık, Halil ve Oğuz, Mevlüt, haz, Gazavât-i Sultân Murâd b. Mehemmed Hân: İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444) Üzerinde Anonim Gazavâtnâme. ikinci baskı, Ankara: TTK, 1989.
• İnalcık, Halil; Evgeni Radushev ve Uğur Altuğ, haz. Fatih Sultan Mehmed Döneminde Tuna Boyunda Osmanlı Düzeni: Niğbolu, Vidin ve Braniçeva Tahrir Defterleri (Metin ve İndex). düz. Pál Fodor. Budapest: Research Centre for the Humanities, 2018.
• Kaytaz, Fatma, haz. Târîh-i Behiştî, Vâridât-i Subhânî ve Fütûhât-i Osmânî (791-907/ 1389-1502). 2. Cilt. Ankara: TTK, 2016.
• Öztürk, Necdet, düz. Oruç Beğ Tarihi: Osmanlı Tarihi (1288-1502). İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014.
• Yıldırım, Muhammed İbrahim, düz. İdris-i Bitlisi Heşt Behişt, (Fatih Sultan Mehmed Devri 1451-1481), 7. Cilt. Ankara: TTK, 2013.
• Araştırma Eserleri
• Ágoston, Gábor. “Firearms and Military Adaption: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450-1800.”Journal of World History, 25 (2014): 85-124.
• —, Osmanlı’da Savaş ve Serhad. çev. ve haz., Kahraman Şakul. İstanbul: TİMAŞ, 2013.
• —, “Where Environmental and Frontier Studies Meet: Rivers, Marshes and Forts along the Ottoman-Hapsburg Frontier in Hungary.” The Frontiers of the Ottoman World, haz., A. C. S. Peacock. 57-79. New York: Oxford University Press, 2009.
• Altuğ, Uğur. “XV. Yüzyılda Balkanlar’da Osmanlı Kaleleri ve Geçirdikleri Yapısal Değişimler.” Halil İnalcık Armağanı III. haz., Ahmet Özcan., İstanbul: Doğu Batı, 2017.
• Aydüz, Salim. Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi. Ankara: TTK, 2006.
• Barkan, Ömer Lütfi. Ömer Lütfi Barkan, XV ve XVI ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraī Ekonominin Hukuki ve Malī Esasları. 1. cilt, İstanbul, 1943.
• Baş, Göksel,. “Ottoman Serhad Organization in the Balkans (1450s-Early 1500s).” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2017.
• Bostan, İdris. “16. Yüzyıl Başlarında Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Faaliyetleri”, Halil İnalcık Armağanı I, 249-280. Ankara: Doğu Batı, 2009.
• Çakır, Baki. “Geleneksel Dönem (Tanzimat Öncesi) Osmanlı Bütçe Gelirleri.” Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, 1. Cilt. haz., Mehmet Genç ve Erol Özvar. 167-196. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006.
• Emecen, Feridun. Osmanlı Klasik Çağında Savaş. İstanbul: TİMAŞ, 2010.
• Fodor, Pál. The Unbearable Weight of Empire: The Ottomans in Central Europe- A Failed Attempt at Universal Monarchy (1390-1566). Budapest: Research Center of Humanities, Hungarian Academy of Sciences, 2016.
• Gökbilgin, Tayyip. “Korvin Mathias (Mátyás)ın Bayezid II.e Mektupları Tercümeleri ve 1503 (909) Osmanlı-Macar Muahedesinin Türkçe Metni.” Belleten no. 87 (1958): 369-390.
• Gradeva, Rossitsa. “Between Hinterland and Frontier: Ottoman Vidin, Fifteenth to Eighteenth Centuries.” The Frontiers of the Ottoman World. haz., A. C. S. Peacock. 331-352. New York: Oxford University Press, 2009.
• Isailović, Neven ve Miloš Ivanović. “The Danube in Serbian-Hungarian Relations in the 14th and 15th Centuries.” Tibiscum - Acta Musei Caransebesiensis, Serie nouă, Istorie – Arheologie 5 (2015): 377-393.
• İnalcık, Halil, Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar I, beşinci baskı. Ankara: TTK, 2014.
• —, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I, birinci baskı. çev., Halil Berktay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2009.
• Katič, Tatjana. “Serbia under Ottoman Rule.” Österreichisches Ost-und Südosteuropa-Institut 47/1-4, Wien (2005):145-158.
• Kiel, Machiel. “The Ottoman Castle of Ram (Haram) in Serbia and the Accounts of Its Construction, 1491.” State and Society in the Balkans Before and After Establishment of Ottoman Rule. Belgrade: The Institute of History Belgrade, 2017.
• Kursar, Vjeran. “Being an Ottoman Vlach: On Vlach Identity(ies), Role and Status in Western Parts of the Ottoman Balkans (15th – 18th Centuries).” OTAM 34 (2013): 115-161.
• Mrgič, Jelena. “Transition from Late Medieval to Early Ottoman Settlement Pattern: A Case Study on Northern Bosnia.” Südost-Forschungen, 65/66 (2006/2007): 50-86.
• Murphey, Rhoads. Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700. çev., M. Tanju Akad. İstanbul: Homer Kitabevi, 2007.
• Oruç, Hatice. “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı.” OTAM 18 (2005): 249-271.
• Özvar, Erol. “Osmanlı Devletinin Bütçe Harcamaları.”Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, 197-238, 1. Cilt. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Parker, Geoffrey. “The ‘Military Revolution, 1560 -1660’ - A Myth?.” The Milititary Revolution Debate: Readings on the Military Transformation of Early Modern Europe. 37-54. düz., Clifford J. Rogers. Colorado: Westview Press, 1995.
• Radushev, Evgeni. “Ottoman Border Periphery (Serhad) in the Vilayet of Niğbolu, First Half of the 16th Century.” Etudes Balkaniques 34 (1995):141-160.
• Rogers, Clifford J. “The Military Revolutions of the Hundred Years War.” The Military Revolution Debate: Readings on the Military Transformation of Early Modern Europe. 55-93. düz., Clifford J. Rogers. Colorado: Westview Press, 1995.
• Sahillioğlu, Halil. “Bir Mültezim Zimem Defterine göre XV. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Darphane Mukataaları.” İÜİFM 1-4 (1962-63): 145-218.
• Szakály, Frenc. “The Hungarian-Croatian Border Defense System and its Collapse.” From Hunyadi to Rakoczi War and Society in Late Medieval and Early Modern Hungary. 141- 160. düz., János M. Bak ve Bela Kiraly. Brooklyn: Brooklyn Collage Press, 1982.
• Vasić, Milan. “Die Martolosen im Osmanischen Reich.” Zeitschrift für Balkanologie 2 (1964): 172-89.
• Ziroyevic, Olga. tursko voyno Uredjeniye u Serbiyi 1459-1683 [Ottoman Military Organization in Serbia 1459-1683]. Belgrad: Institut d’historie Monographies, 1974.