BELGRAD-I DÂRÜ’L-CIHÂD’DA OSMANLI HÂKIMIYETININ YENIDEN TESISI (1739)

Yıl 2018, Sayı: 33, 183 - 205, 30.06.2018

Hakan Karagöz

Öz

Tuna ve Sava hattında geçmişte cereyan eden mücadelelerde stratejik üstünlük, Belgrad Kalesi’nin hâkimiyetinden geçmekteydi. Belgrad Kalesi’ni elinde tutan güç, sadece önemli bir sınır karakoluna sahip olmamış aynı zamanda, sınırlarının hinterlandındaki güvenliği de tesis etmişti. Belgrad Kalesi’ndeki hâkimiyet mücadelesi, 16. yüzyılın başlarından 19. yüzyıla kadar belki de en fazla Osmanlı-Habsburg münasebetlerini etkilemiştir. Bu çalışma, Türk ve Avusturya belgelerinin verileri perspektifinde, Belgrad Kalesi’nin Osmanlı hâkimiyetine girişinde etkili olan amilleri kapsamaktadır. Çalışmada, kalenin taraflarca ne denli önemli olduğu, tarafların zayıf ve güçlü yanları üzerinde durulmuş, kuşatmadan sonra kaleyi ele geçiren Osmanlıların kaledeki hâkimiyeti tesis etme süreci izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Habsburg, Kuşatma, Belgrad, 1739.

The Restoration of Ottoman Rule in Belgrade (1739)

Öz

It was strategically important to control Belgrade Fortress in the military campaigns in the Danube and Sava line. Belgrade was not only an important frontier fortress, but it was also a military base to secure the lands beyond the borderlands. The struggle for Belgrade Fortress was a key factor in the Ottoman-Habsburg relations from the beginnings of the 16. century to the 19. century. This study, based on Turkish and Austrian documents, aims to underline the reasons of the Ottoman conquest of the fortress in 1739. The importance of the fortress, and strength and weakness of the warring sides were explained in the article. Also, the process of the Ottoman control in the Belgrade Fortress was studied in detail.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, the Habsburgs, Siege of Belgrade 1739.

Kaynakça

• A-Arşivler
• 1-Başbakanlık Osmanlı Arşivi: (BOA.)
• Mühimme Defteri
• 145, 147.
• Nâme-i Hümâyun Defteri
• 7.
• Ali Emiri 16505.
• Hatt-ı Hümâyûn
• 58471, 58472.
• 2-Haus-, Hof- und Staatsarchiv: (HHStA.)
• Kriegsakten
• No. 280/alt 331/Juli-Dezember 1739.
• No. 281/alt 332/1739.
• Türkei 1
• No. 218/Befehlschreiben Carl VI. um den Fürsten Lobkowitz Gouverneur von Siebenbürgen, (1739-1740).
• No. 218/ Befehlschreiben Carl VI./1152-1739.
• No. 219/Turcica 1739, D/A.
• 3-Kriegsarchiv: (KA.)
• Alte Feldakten (AFA.)
• Karton 496/Türkenkrieg 1739/September 9-4.
• Karton 497/Türkenkrieg 1739/Oktober 10-17.
• Karton 497/Türkenkrieg 1739/Oktober 10-8.
• Karton 497/Türkenkrieg 1739/Oktober 12-4b.
• Karton 500/Türkenkrieg 1739/13-83.
• Manuskripten
• MS. 23-1, (Mai 1739).
• MS. 23-1, (August 1739). MS. 23-1, (September 1739).
• MS. 23-1, (Dezember 1739).
• MS. 23-1, (Die Friedens Präliminarien und das Friedens – Geschäft betreffend).
• MS. 23-1, (Appendix-N.N.N.N.).
• B-Basılı Olmayan Eserler
• Mustafa Münif Efendi, Zafernâme-i Belgrad, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nr. 368/II.
• Râgıp Paşa, Fethiyye-i Belgrad, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, Nr. 672.
• C-Araştırma Eserleri
• A. Cemil Denker – Bülent Davran, Almanca – Türkçe Büyük Lûgat, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1966.
• Abdurrahman Şeref Efendi, Tarih-i Devlet-i Osmâniyye, (Yay. Haz. Musa Duman), Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2005. Ahmed Refik, “1148-1152 Seferi”, Dârülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, c. VI, Sa. 3, 1928.
• Albert Vandal, Une Ambassade Française en Orient sous Louis XV. La Mission du Marquis de Villeneuve 1728-1741, Paris 1887.
• Allgemeine Deutsche Biyographie, c. XL, (ed. Historische Komission bei der königliche Akademie der Wissenschaften), Leipzig 1896.
• Biyographie Lexikon, c. XX, Wien 1869. Biyographisches Lexikon des kaisertums Österreich, (ed. Constant von Wurzbach), c. LII, Wien 1885.
• Cevad Erbakan, 1736-1739 Osmanlı-Avusturya Savaşları, Askeri Basımevi, (110 Sayılı Askeri Mecmua Lahikası), İstanbul 1938.
• Divna Đurić Zamolo, “Belgrad”, DİA., c. V, s. 407-409.
• Eugenia Popescu-Judetz, “Adakale: Geçmişte Bir Türk Adası”, (çev. Feyzi Kantar), Türkler, c. XII, Ankara 2002, s. 564-575.
• F. W. C. von Schmettau, Geheime Nachrichten von dem Kriege in Ungarn in denen Feldzüge 1737, 1738, und 1739, Leipzig-Zwickau 1772.
• Fahri Çeliker, Avusturya’nın ve Türk-Avusturya İlişkilerinin Tarihçesi, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1983.
• Fikret Sarıcaoğlu, “Hacı İvaz Paşa”, DİA., c. XIV, İstanbul 1996, s. 487-488.
• Fr. Vaníček, Specialgeschichte der Militärgrenze, c. I, Wien 1875.
• Gábor Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, (çev. Tanju Akad), İstanbul 2016.
• Geschichte der Unterhandlungen des Belgrader Friedens…, c. II, Leipzig 1769.
• Grosses Vollständiges Universal-Lexikon, (ed. Johann Heinrich Zedler), c. III, Graz 1994.
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/1, TTK Basımevi, Ankara 1995.
• İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. IV, İstanbul 1972.
• J. J. Moser, Der Belgrader Friedens-Schluss zwischen Ihro Römisch-Kayserl. Majestät und der Ottomanischen Pforte, c. III, Jena 1740.
• Johann Wilhelm Zinkeisen, Geschichte des Osmanisches Reich in Europa, c. V, Hamburg 1840-63.
• Joseph von Hammer, Geschichte des Osmanischen Reiches (1699-1774), c. IV, Pesth 1835. Karl Roider, Austria’s Eastern Qustion 1700-1790, New Jersey 1982.
• Ludwig Matuschka, Der Türken-Krieg 1716-1718, Feldzug 1716,
• Verlag des k. und k. Generalstabes, Wien 1891. Ludwig Matuschka, Der Türken-Krieg 1716-18, Feldzug 1717/18, Verlag des k. und k. Generalstabes, Wien 1891.
• M. Cavid Baysun, “Belgrad”, İA., c. II, İstanbul 1979, s. 475-485.
• Mehmed Subhi, Tarih (Subhî Tarihi), (Yay. Haz. Mesut Aydıner), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• Moriz Edlen von Angeli, “Der Krieg mit der Pforte 1736-1739”, Mitteilungen des k. k. Kriegs- Archivs, Wien 1881.
• Moriz Edlen von Angeli, Feldzüge gegen die Türken 1697-1698 und der Karlowitzer Friede 1699, Verlag des k. und k. Generalstabes, Wien 1876.
• Neue Deutsche Biyographie, c. IXX, (ed. Historischen Komission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften), Berlin 1998.
• P. L. İnciciyan, H. D. Andreasyan, “Osmanlı Rumelisi Tarih ve Coğrafyası”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sa. 2-3, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1974, s. 101-152.
• Robert Doxat, Nikolaus Doxat, Ein Kaiserlicher General und Ingenieur des XVIII. Jahrhunderts, Diss., Wien 1954-1955.
• Robert L. Dauber, Die Malteser Ordens-Marine im Türkenkrieg 1736-1739 an der Donau, Wien 2002.
• S. Lavender Cassels, The Struggle for the Ottoman Empire 1717-1740, London 1966.
• Şemseddin Sami, Kamusu’l-Alam, c. II, İstanbul 1316. Theodor Tupetz, “Der Türken Feldzug von 1739 und der Friede zu Belgrad”, Historische Zeitschrift, (ed. Heinrich von Sybel), c. XL, München 1878, s. 1-51.
• Walter Kleindel, Österreich Daten zur Geschichte und Kultur, Ueberreuter, Wien-Heidelberg 1978. Walter Leitsch, “Der Wandel der österreichischen Rußlandpolitik in den Jahren 1724-1726”, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Neue Folge, Bd. 6, H. 1 (1958), s. 33-91.