Osmanlı Hanedanının Evlilik Politikaları ve Mihrimah Sultan’ın Evliliği

Yıl 2020, Sayı: 34, 1 - 26, 26.04.2021

Zahit Atçıl

Öz

Bu çalışma Kanuni Sultan Süleyman’ın tek kızı Mihrimah Sultan’ın (1522-1578) evliliğini Osmanlı hanedanının evlilik politikaları çerçevesinde incelemektedir. Osmanlı hanedanı başlangıçta komşu Müslüman beyliklerle ve Bizans elitleri ile evlilik bağları kurmuş, bu evlilikler aracılığı ile kendini devam ettirmiştir. 15. yüzyılda ise hanedanın sürekliliğinde cariyelerin oranı giderek artmış ve 16. yüzyılın başına gelindiğinde hanedanın üyeleri nikah kıyarak evliliği bırakmıştı. Bu dönüşüm Osmanlı hanedanının artan prestiji ile de bağlantılıydı. 16. yüzyılda Osmanlı hanedanı evlilik politikalarında nikahlı eşler yerine cariyeleri tercih ederken, hanedanın kızları da gelecek vadeden yöneticiler ile evlendirilmiştir. Bu evlilikler hanedana damat olanların kariyerlerinin daha hızlı ilerlemesine yardımcı olmuştur. Bu bağlamda Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah da sultanın gözüne girmeyi başarmış Rüstem Paşa ile evlendirilmiştir. Rüstem, Mihrimah ile evliliği sayesinde kariyer basamaklarında hızlıca yükselmiş ve yüzyıl ortalarında geniş yetkilerle sadrazamlığa ulaşmıştır. 1553’te Şehzade Mustafa’nın sultan tarafından öldürülmesindeki dahli sebebiyle bir müddet görevinden azledilmiş ama kısa sürede yeniden sadrazamlık makamına getirilmiştir. Mihrimah ile evli olması, Rüstem’in gücünü ve saygınlığını devam ettirmesine yardımcı olmuştur. Bu çalışma, mevcut tarihi kaynaklar ışığında Mihrimah Sultan’ın evliliğinin süreçlerini, aşamalarını ve dönüm noktalarını incelemektedir. Özelllikle, muhtemel damat adayları arasından Rüstem Paşa’nın nasıl seçildiğini, çiftin düğün merasimini ve sonrasındaki evlilik hayatını, bu evlilikten doğan Ayşe Hümaşah’ı ve iddia edilen diğer çocuklarını, Rüstem Paşa’nın 1561’de ölümünden sonra Mihrimah Sultan’ın hayatını ve siyasete etkisini tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mihrimah Sultan, Rüstem Paşa, Kanuni Sultan Süleyman, Osmanlı, Hanedan, Evlilik

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Ottoman Dynastic Marriage Politics and Mihrimah Sultan’s Marriage

Öz

This paper studies the marriage of Mihrimah Sultan (1522-1578), the only daughter of Süleyman the Magnificent, in the context of Ottoman dynastic marriage politics. At the beginning, the Ottoman dynasty established marriage alliances with neighboring principalities and elites. In the fifteenth century, the number of concubines increased in dynastic reproduction and by the beginning of the sixteenth century, members of the dynasty stopped having legal marriages. During the sixteenth century, as the Ottoman dynasty preferred concubines to legally married wives, the royal daughters were married out to the promising governing elite. These marriages helped the career promotions of royal sons-in-law accelerate. In this context, Süleyman’s daughter Mihrimah was married to Rüstem Pasha who had drawn the sultan’s attention. Thanks to his marriage with Mihrimah, Rüstem’s career accelerated and he quickly became the Grand Vizier. He was dismissed from the position for a while due to his involvement in the execution of Şehzade Mustafa by the sultan in 1553 but he was quickly restored to the position again. His marriage to Mihrimah helped Rüstem keep his power and prestige. This paper investigates the processes, stages and turning points of Mihrimah Sultan’s marriage in light of existing historical sources. In particular, it discusses how Rüstem Pasha was selected among possible candidates as Mihrimah’s husband, the couple’s wedding ceremony and marriage life afterwards, Ayşe Hümaşah and other alleged children in this marriage, Mihrimah Sultan’s life and influence in politics after the death of Rüstem Pasha in 1561.

Anahtar Kelimeler

Mihrimah Sultan, Rüstem Pasha, Süleyman the Magnificent, Ottoman, Dynasty, Marriage

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Rüstem Paşa.” TDV İslam Ansiklopedisi. 35:288-290. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2008.
• Alderson, A. D. The Structure of the Ottoman Dynasty. Westport: Greenwood Press, 1956.
• Altundağ, Şinasi ve Şerafettin Turan. “Rüstem Paşa.” İslam Ansiklopedisi. 9:800-802. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Anonim. “Relazione Anonima della Guerra di Persia dell’anno 1553 e di Molti Altri Particolari.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840.
• Arslantürk, Ahmet. “Bir Bürokrat ve Yatırımcı olarak Kanuni Sultan Süleyman’ın Veziriazamı Rüstem Paşa.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.
• Âşık Çelebi. Meşāʿirü’ş-Şuʿarā. ed. G. M. Meredith-Owens. London: Luzac, 1971.
• Âşıkpaşazade. Osmanoğulları’nın Tarihi: Tevârîh-i Âl-i Osmân. neşr. Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç. İstanbul: Gökkubbe, 2007.
• Atçıl, Zahit, “Çağdaşlarının Gözünden Rüstem Paşa’nın Sadrazamlığı (1544-1553 ve 1555-1561)”, Halil İnalcık Armağanı-IV içinde 73-90, ed. Ahmet Özcan. Ankara: Doğu Batı, 2017.
• Atçıl, Zahit. “State and Government in the Sixteenth Century Ottoman Empire: The Grand Vizierates of Rustem Pasha (1544-1561).” Doktora Tezi, The University of Chicago, 2015.
• Atçıl, Zahit. “Why Did Süleyman the Magnificent Execute His Son Şehzade Mustafa in 1553?.” Osmanlı Araştırmaları 48 (2016): 67-103.
• Aydın, M. Akif. “Osmanlı Hukukunda Nikâh Akitleri.” Osmanlı Araştırmaları 3 (1982): 1-12.
• Aydın, M. Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik, 2017.
• Babinger, Franz. “Mihr-i Māh Sulṭān.” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 7:7. Leiden: Brill, 1993.
• Busbecq, Ogier Ghislain de. The Turkish Letters of Ogier Ghiselin De Busbecq, Imperial Ambassador at Constantinople, 1554-1562, çev. Edward Seymour Forster. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 2005.
• Cavalli, Marino. “Relazione dell’Impero Ottomano di Marino Cavalli, stato bailo a Costantinopoli nel 1560.” Eugenio Albèri (ed.), Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato. ser. III. c.1 Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840.
• Crane, Howard ve Akın, Esra (ed.). Sinan’s Autobiographies: Five Sixteenth-Century Texts. Leiden: Brill, 2006.
• Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947. 5 cilt.
• Donini, Marcantonio. “Relazione dell’Impero Ottomano di Marcantonio Donini Segretario del Bailo Girolamo Ferro Letta in Pregadi l’Anno 1562.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, III, v.3. Firenze: Società Editrice Fiorentina, 1855.
• Dukas. İstanbul'un Fethi: Dukas Kroniği 1341-1462. çev. V. Mirmioğlu İstanbul: Kabalcı, 2013.
• Dzaja, Srecko M, Karl Nehring, ve Günter Weiß (ed.). Austro-Turcica, 1541-1552: diplomatische Akten des habsburgischen Gesandtschaftsverkehrs mit der Hohen Pforte im Zeitalter Süleymans des Prächtigen. München: Oldenbourg, 1995.
• Emecen, Feridun. “Semiz Ahmed Paşa.” TDV İslam Ansiklopedisi. 36:494-495. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Erizzo, Antonio. “Sommario della Relazione di Antonio Erizzo, Bailo a Costantinopoli letta in Senato nel 1557.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri. III, v.3. Firenze: Società Editrice Fiorentina, 1855.
• Fisher, Alan. “Süleymân and His Sons.” Gilles Veinstein (ed.) Soliman le Magnifique et son Temps: Actes du Colloque De Paris, Galeries Nationales Du Grand Palais, 7-10 Mars 1990 içinde 117-124. Paris: Documentation française, 1992.
• Gerlach, Stephan. Türkiye Günlüğü. çev. Türkis Noyan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006. 2 cilt.
• Isom-Verhaaren, Christine. “Mihrimah Sultan: A Princess Constructs Ottoman Dynastic Identity.” Living in the Ottoman Realm: Empire and Identity, 13th to 20th Centuries içinde 150-166. ed. Christine Isom-Verhaaren ve Kent F. Schull. Bloomington: Indiana University Press, 2016.
• Isom-Verhaaren, Christine. “Süleyman and Mihrimah: The Favorite’s Daughter.” Journal of Persianate Studies 4:1 (2011): 64-85.
• Kaçar, Mustafa. “Mihrimah Sultan.” TDV İslam Ansiklopedisi. 30:39-40 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2005.
• Kâtip Çelebi. Tuhfetüʼl-Kibâr fî Esfâriʼl-Bihâr: Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan. ed. İdris Bostan. Ankara: Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, 2008.
• Lowry, Heath W. Hersekzâde Ahmed Paşa: An Ottoman Statesman’s Career & Pious Endowments. İstanbul: Bahçeşehir University Press, 2011.
• Lowry, Heath W. The Nature of the Early Ottoman State. Albany: State University of New York Press, 2003.
• Ludovisi, Daniello de’. “Relazione dell’Impero Ottomano Riferita in Senato dal Secretario Daniello de’ Ludovisi, a dì 3 Giugno del 1534.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. haz. Nuri Akbayar ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. 6 cilt.
• Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr: Dördüncü Rükn, Osmanli Tarihi. Ankara: TTK, 2009.
• Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. ed. Mustafa İsen. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1994.
• Mustafa Çelebi Celâlzâde. Geschichte Sultan Süleymān Ḳānūnīs von 1520 bis 1557, oder, Ṭabaḳāt ül-Memālik ve Derecāt ül-Mesālik. ed. Petra Kappert. Wiesbaden: Steiner, 1981.
• Navagero, Bernardo. “Relazione dell’Impero Ottomano del Clarissimo Bernardo Navagero, Stato Bailo a Costantinopoli Fatta in Pregadi nel Mese di Febbrajo del 1553”, Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, III, v.1 (Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840)
• Necipoğlu, Gülru. “The Suburban Landscape of Sixteenth-Century in Istanbul as a Mirror of Classical Ottoman Garden Culture.” Gardens in the Time of the Great Muslim Empires: Theory and Design içinde 32-71. ed. Attilio Petruccioli Leiden & New York: Brill, 1997.
• Necipoğlu, Gülru. Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. New York, N.Y: Architectural History Foundation, 1991. Necipoğlu, Gülru. The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire. Princeton: Princeton University Press, 2005.
• Neşrı̂. Cihânnümâ. neşr. Necdet Öztürk. İstanbul: Çamlıca, 2008.
• Oflazoğlu, Turan. Sinan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Oruç Bey, Oruç Bey Tarihi: Osmanlı Tarihi (1288-1502), neşr. Necdet Öztürk. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014.
• Osmanzâde Taib, Ahmed. Hadikatü’l-Vüzerâ. İstanbul: Ceride-i Havadis Matbaası, 1271.
• Özcan, Abdülkadir. “Feridun Ahmed Bey.” TDV İslam Ansiklopedisi. 12:396-397. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
• Peirce, Leslie P. Empress of the East: How a European Slave Girl Became Queen of the Ottoman Empire. New York: Basic Books, 2017.
• Peirce, Leslie P. The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, 1993.
• Pınarbaşı, Simge Özer. “Mimar Sinan’ı Romanlarla Tanımak.” Art Sanat 8 (2017), 405-423.
• Ragazzoni, Jacopo. “Relazione dell’Impero Ottomano di Jacopo Ragazzoni Presentata del suo Ritorno da Costantinopoli, il 16 Agosto 1571.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, III, v.2. Firenze: Società Editrice Fiorentina, 1844.
• Reindl, Hedda. Männer um Bāyezīd: eine prosopographische Studie über die Epoche Sultan Bāyezīds II. (1481-1512). Berlin: K. Schwarz, 1982.
• Renier, Alvise. “Relazione”, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato: Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789), ed. Maria Pia Pedani-Fabris. Padova: Bottega D’Erasmo - Aldo Ausilio Editore, 1996.
• Sakaoğlu, Necdet. Bu Mülkün Kadın Sultanları: Valide Sultanlar, Hatunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler. İstanbul: Alfa Tarih, 2015.
• Selânikî Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999. 2 cilt.
• Şahin, Kaya. “Staging an Empire: An Ottoman Circumcision Ceremony as Cultural Performance.” The American Historical Review 123:2 (2018): 463-92.
• Şentürk, A. Atillâ Şentürk. Yahyâ Beğ’in Sehzâde Mustafa Mersiyesi Yahut Kanuni Hicviyesi. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1998.
• Stratton, Arthur. Sinan. New York: Charles Scribner's Sons. 1972.
• Trevisano, Domenico. “Relazione dell’Impero Ottomano del Clarissimo Domenico Trevisano, Tornato Bailo da Costantinopoli sulla fine del 1554.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, III. v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840.
• Turan, Ebru. “The Marriage of Ibrahim Pasha (ca. 1495-1536): The rise of Sultan Süleyman’s favorite to the grand vizierate and the politics of the elites in the early sixteenth-century Ottoman Empire.” Turcica, 41 (2009): 3-36.
• Turan, Şerafettin. Kanunî’nin Oğlu Şehzâde Bayezid Vak’ası. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1961.
• Uçtum, Nejat. “Hürrem ve Mihrümah Sultanların Polonya Kıralı II. Zigismund’a Yazdıkları Mektuplar.” Belleten 44/176 (1980): 697-715
• Uluçay, M. Çağatay. Osmanlı Sultanlarına Aşk Mektupları. İstanbul: Ṣaka Matbaası, 1950.
• Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. İstanbul: Ötüken, 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi.” Osmanlı hanedanı üstüne incelemeler: seçme makaleler II içinde 37-49. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Kanunî Sultan Süleyman’ın Vezir-i Âzamı Makbûl ve Maktûl İbrahim Paşa Padişah Dâmadı Değildi.” Belleten 39/114 (1965): 355-64.
• Varlık, Nükhet. Plague and Empire in the Early Modern Mediterranean World: The Ottoman Experience, 1347-1600. New York, NY: Cambridge University Press, 2015.
• Villalón, Cristóbal de. Viaje de Turquia. Madrid: Espasa-Calpe, S. A., 1919. 2 cilt. [Türkçesi: Türkiye Seyahati. çev. Yeliz Demirhan. İstanbul: Erko Yayıncılık, t.y.].
• Woodhead, Christine. “Rüstem Pasha.” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 8:640-641. Leiden: Brill, 1995.
• Yelçe, Zeynep. “Evaluating Three Imperial Festivals: 1524, 1530, 1539.” Celebration, Entertainment and Theater in the Ottoman World içinde 71-109, ed. Suraiya Faroqhi ve Arzu Öztürkmen. London: Seagull Books, 2014.
• Yüceyılmaz, Muhterem. Has Bahçenin Gonca Gülü: Mihrimah Sultan. İstanbul: Nesil, 2008.
• Yüksel, İ. Aydın. “Rüstem Paşa’nın Vakıfları ve İstanbul’daki Vakıf Eserleri.” Vakıf Medeniyeti Sempozyumu Kitabı, 12-13 Mayıs 2003 içinde 225-246. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2003.
• Yüksel, İ. Aydın. “Sadrâzam Rüstem Paşa’nın Vakıfları.” Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı içinde 220-279. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1995.
• Zülfikar, F. Cangüzel. “Mihrimah Sultan’ın Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Vakfiyelerinin Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1989.