I. Manuel Komnenos’un İmparatorluk Tahtına Çıkmadan Önceki Hayatı (1118-1143)

Yıl 2022, Sayı: 39, 71 - 97, 03.08.2023

Hatice Aydın

https://doi.org/10.26650/gaad.1240163

Öz

1123 yıllık tarihi ile dünyanın en uzun ömürlü devleti Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu tarihinin 1081-1185 yılları arasındaki 104 yıllık zaman diliminde varlık gösteren Komnenos Hânedanı; Bizans tarihine damgasını vurmakla kalmamış, çevresindeki siyasî güç ve milletlerin tarihlerinin şekillenmesinde de etkili olmuştur. Beklenmedik bir zamanda ve mekânda ayrıca olağanüstü koşullarda imparator ilân edilip yine zor şartlar altında imparatorluk tahtına oturan I. Manuel, 37 yıllık dönemi ile Komnenos Hânedanı’na mensup hükümdarlar içerisinde en uzun süre tahtta kalan imparator olmuştur. İmparator I. Manuel, özellikle dış politikada, döneminin çetin şartları karşısında geliştirdiği stratejiler ve izlediği politikaların yanı sıra yüksek enerjisiyle ve sergilediği performansla da dikkatleri üzerine çekmiştir. Mensup olduğu hânedanın diğer erkek üyeleri gibi iyi bir asker olarak yetişen Manuel, prenslik döneminde birçok yönüyle öne çıkmış ve sahip olduğu üstün meziyetleriyle kardeşleri yani İmparator II. Ioannes’in oğulları arasında mütemeyyiz bir konumda olmuştur; özellikle savaş zamanlarındaki tehlikeler karşısında cesur ve soğukkanlı tutumunun yanı sıra dirayetli tasarruflarıyla sadece imparator babasının gözüne girmekle kalmamış, aynı zamanda imparatorluk ordusu içerisinde hatırı sayılır bir taraftar kitlesi oluşturmayı da başarmıştır. Tüm bu sebeplerden dolayıdır ki Manuel Komnenos’un prenslik dönemi de dikkate şayandır. Bu çalışmada, İmparator I. Manuel Komnenos’un doğumundan imparatorluk tahtına çıkışına kadarki süreci kapsayan 25 yıllık hayatı, dönemin kaynakları ve modern çalışmalar ışığında ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Bizans İmparatorluğu, I. Manuel Komnenos, Komnenos Hânedanı, Árpád Hânedanı, İmparatorluk Tahtı, Veraset

The Life of Manuel I Comnenus before Ascending the Imperial Throne (1118-1143)

Öz

The Komnenian Dynasty existed in the 104-year period between 1081-1185 AD within the history of the Byzantine Empire, the longest-lived state in the world with an 1123-year history. Not only did only this dynasty it leave its mark on the Byzantine history, it was also influential in shaping the histories of the political powers and nations around it. Manuel I was proclaimed emperor under extraordinary conditions at an unexpected time and place and ascended to the imperial throne under difficult conditions to become the longest-reigning emperor among the rulers of the Komnenian Dynasty with his 37- year rule. Emperor Manuel I attracted attention with his high energy and performance, especially for his foreign policy, as well as for the strategies he developed and policies he followed in the face of the tough conditions of his reign. Manuel had been raised as a good soldier just like all the other male members of the dynasty he belonged to and came to the fore in many aspects during his reign, distinguishing himself among his brothers (i.e., the sons of Emperor John II Komnenos) through his superior virtues, especially when facing the dangers of wartime with his brave cool attitude and tenacity. He not only won the favor of his father the emperor but also succeeded in creating a considerable supportive group in the imperial army. Manuel I Komnenos was noteworthy for all these things. This study will discuss the 25-year span of Emperor Manuel I Komnenos’ life from his birth to his ascension to the imperial throne, examining it in light of the sources of the period and modern research.

Anahtar Kelimeler

Byzantine Empire, Manuel I Komnenos, Komnenian Dynasty, Árpád Dynasty, Imperial Throne, Succession

Kaynakça

• Bryennios, Nikephoros, Tarihin Özü, çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008. google scholar
• Choniates, Nicetas, Historia, çev. Harry J. Magoulias, O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniates, Detroit: Wayne State University Press, 1984. google scholar
• Comnena, Anna, The Alexiad of Anna Comnena, çev. Edgar Robert Ashton Sewter, London: Penguin, 1969. google scholar
• Comnena, Anna, The Alexiad, çev. Elizabeth A. S. Dawes, Cambridge, 2000. google scholar
• Diakonos, Leon, The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth Century, çev. Alice Mary Talbot, Denis F. Sullivan, Washington: Dumbarton Oaks, 2005. google scholar
• İbnü’l-Kalânisî, The Damascus Chronicle of the Crusades: Chronicle of Ibn Al-Qalanisi, çev. Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, London, 1932. google scholar
• Khoniates, Niketas, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), çev. Fikret Işıltan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. google scholar
• Kinnamos, Ioannes, Ioannes Kinnamos’un Historia’sı (1118-1176), çev. Işın Demirkent, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001. google scholar
• Kinnamos, John, Deeds of John and Manuel Comnenus, çev. Charles M. Brand, New York: Columbia University Press, 1976. google scholar
• Psellos, Konstantinos Mikhail, Mikhail Psellos’un Khronografyası, çev. Işın Demirkent, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
• Simbat, Başkumandan Simbat’ın Vekayinamesi (951-1334), çev. Hrand Der Andreasyan, Ankara: Türk Tarih Kurumu (Basılmamış nüsha), 1946. google scholar
• Skylitzes, John, A Synopsis of Byzantine History (811-1057), çev. John Wortley, Cambridge, 2010. google scholar
• Smbat Sparapet, Smbatay Sparapeti Taregirk, Venice, 1956: çev. Robert Bedrosian, Smbat Sparapet’s Chronicle, New Jersey, 2005. google scholar
• Süryânî Mihâil, Süryânî Patrik Mihâil’in Vekayinâmesi (İkinci Kısım, 1042-1195), çev. Hrand Der Andreasyan, Ankara: Türk Tarih Kurumu (Basılmamış nüsha), 1944. google scholar
• Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vakâyi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrand Der Andreasyan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
• Vardan Vardabet, Cihan Tarihi (Türk Fütuhatı Tarihi: Metinler ve Vesikalar, 889-1169), çev. Hrand Der Andreasyan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1937. google scholar
• Willermus Tyrensis, Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum, çev. Peter William Edbury, John Gordon Rowe, William of Tyre (His torian of Latin East), Cambridge, 1988. google scholar
• Zonaras, Ioannes, Tarihlerin Özeti, çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008. google scholar
• Angold, Michael, The Byzantine Empire (1025-1204): A Political History, London-New York: 1997. google scholar
• Başar, Fahameddin, “Niğbolu Meydan Muhârebesi ve Haçlı Seferleri Tarihindeki Yeri”, Haçlı Seferleri ve XI. Asırdan Günümüze Haçlı Ruhu Semineri Bildirileri (26-27 Mayıs 1997), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1998, s. 117-132. google scholar
• Brand, Charles M., Alexander P. Kazhdan, Anthony Cutler, “Manuel I Komnenos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. II, New York, 1991, s. 1289-1290. google scholar
• Brand, Charles M., Alexander P. Kazhdan, Anthony Cutler, “John II Komnenos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. II, New York, 1991, s. 1046-1047. google scholar
• Brand, Charles M., Anthony Cutler, “Isaac I Komnenos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. II, New York, 1991, s. 1011-1012. google scholar
• Browning, Robert, “The Death of John II Comnenus”, Byzantion, C. XXXI, 1 (1961), s. 229-235. google scholar
• Chalandon, Ferdinand, “The Earlier Comneni: Isaac (1057-1059), Alexius I (1081-1118)”, The Cambridge Medieval History (The Eastern Roman Empire: 717-1453), haz. J. R. Tanner, C. W. Previte Orton, Z. N. Brooke, C. IV, Cambridge, 1923, s. 318-350. google scholar
• Chalandon, Ferdinand, “The Later Comneni: John (1118-1143), Manuel (1143-1180), Alexius II (11801183), Andronicus (1183-1185)”, The Cambridge Medieval History (The Eastern Roman Empire: 717-1453), haz. J. R. Tanner, C. W. Previte Orton, Z. N. Brooke, C. IV, Cambridge, 1923, s. 351-384. google scholar
• Cheynet, Jean Claude, “The Byzantine Aristocracy: 8th-13th Centuries (I)”, The Byzantine Aristocracy and its Military Function, Ashgate Press, 2006, s. 1-43. google scholar
• Cheynet, Jean Claude, “Aristocracy and Inheritance: 11th-13th Centuries (IV)”, The Byzantine Aristocracy and its Military Function, Ashgate Press, 2006, s. 1-35. google scholar
• Cheynet, Jean Claude, “Basil II and Asia Minor (VIII)”, The Byzantine Aristocracy and its Military Function, Ashgate Press, 2006, s. 1-38. google scholar
• Demirkent, Işın, “Komnenos Hanedanının Büyük Başkumandanı: Türk Asıllı Ioannes Aksukhos”, Bizans Tarihi Yazıları (Makaleler-Bildiriler-İncelemeler), İstanbul: Dünya Yayınları, 2005, s. 47-62. google scholar
• Demirkent, Işın, “Türk Yaşamının Bizans’a Etkilerinden Birkaç Örnek”, Bizans Tarihi Yazıları (Makaleler-Bildiriler-İncelemeler), İstanbul: Dünya Yayınları, 2005, s. 73-81. google scholar
• Demirkent, Işın, “12. Yüzyıla Kadar Bizans’da ‘Loncalar’”, Bizans Tarihi Yazıları (Makaleler-Bildiriler-İncelemeler), İstanbul: Dünya Yayınları, 2005, s. 159-173. google scholar
• Eckhart, Ferenc, Macaristan Tarihi, çev. İbrahim Kafesoğlu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
• Fallmerayer, Jakob Philipp, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, çev. Ahmet Cevat Eren, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011. google scholar
• Garland, Lynda, Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium (AD 527-1204), London-New York: Routledge, 1999. google scholar
• Harris, Jonathan, Byzantium and the Crusades, London, 2014. google scholar
• Jeffreys, Elizabeth, “The Sebastokratorissa Irene as Patron”, Female Founders in Byzantium and Beyond, haz. Lioba Theis, Margaret Mullett, Michael Grünbart, Köln, 2014, s. 177-194. google scholar
• Kalloshyan, Kevork, “Kilikya Ermeni Krallığının Doğuşu ve Çöküşü”, Yeni Türkiye, 60 (2004), s. 1-7. google scholar
• Kazhdan, Alexander P., “Komnenos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. II, New York, 1991, s. 1143-1144. google scholar
• Kazhdan, Alexander P. ve M. Charles Brand, “Komnenian Dynasty”, The Oxford Dictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. II, New York, 1991, s. 1143. google scholar
• Kazhdan, Alexander P. ve Janos M. Bak, “Arpads”, The OxfordDictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. I, New York, 1991, s. 185. google scholar
• Kazhdan, Alexander P. ve Nancy Patterson Sevcenko, “Chlamys”, The OxfordDictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. I, New York, 1991, s. 424. google scholar
• Kiel, Machiel, “Gevgili”, DİA, C. I, s. 475-476. google scholar
• Koca, Salim, Türkiye Selçukluları Tarihi: Sultan Alp Arslan’dan Uluğ Keykubâd’a (1071-1220), Ankara: Berikan Yayınları, 2016. google scholar
• Koytcheva, Elena, “The Forefather of the Komnenian Dynast: His Name and Career”, Das Mittelalterliche Bulgarien: Byzanz und Europa, haz. Andreas Schwarcz, Peter Soustal, Antoaneta Tcholakova, Wien-Berlin: LIT Verlag, 2014, s. 89-100. google scholar
• Kömürciyan, Eremya Çelebi, İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul, çev. Hrand Der Andreasyan, yay. haz.: Kevork Pamukciyan, İstanbul: Eren Yayınları, 1988. google scholar
• Lau, Maximilian, “Piroska-Eirene, the First Western Empress in Byzantium: Power and Perception”, Piroska and the Pantokrator, Dynastic Memory, Healing and Salvation in Komnenian Constantinople, haz. Marianne Saghy, Budapest, 2018, s. 141-148. google scholar
• Luttwak, Edward N., The Grand Strategy of the Byzantine Empire, London, 2009. google scholar
• Macartney, Carlile Aylmer, Hungary: A Short History, Edinburgh, 1962. google scholar
• Magdalino, Paul, The Empire of Manuel I Komnenos (1143-1180), Cambridge University Press, 1993. google scholar
• Magdalino, Paul, “The Empire of the Komnenoi (1118-1204)”, The Cambridge History of the Byzantine Empire (c. 500-1492), haz. Jonathan Shepard, Cambridge University Press, 2008, s. 627-663. google scholar
• Mango, Cyril, Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. google scholar
• McCormick, Michael, “Porphyrogennetos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, haz. Alexander P. Kazhdan, C. III, New York, 1991, s. 1701. google scholar
• Morris, Rosemary, “Manuel I Komnenos (1118-1180)”, The Crusades, haz. Alan V. Murray, C. II, Oxford, 2006, s. 796-797. google scholar
• Necipoğlu, Nevra, “Turks and Byzantines: Eleventh - Twelfth Centuries”, The Turco-AnatolianSymbiosis, Part II-F, 2006, s. 2-13. google scholar
• Der Nersessian, Sirarpie, “The Kingdom of Cilicia Armenia”, A History of Crusades, haz. Kenneth M. Setton, C. II, Philadelphia, 1962, s. 630-659. google scholar
• Norwich, John Julius, Bizans (Gerileme ve Çöküş Dönemi: 1082-1453), C. III, çev. Selen Hırçın Riegel, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013. google scholar
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017. google scholar
• Özaydın, Abdülkerim, “Dânişmendliler”, DİA, C. VIII, s. 469-474. google scholar
• Papageorgiou, Angeliki, “The Political Ideology of John II Komnenos”, John II Komnenos, Emperor of Byzantium (In the Shadow of Father and Son), haz. Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez, London: Routledge, 2016, s. 37-52. google scholar
• Parker, Geoffrey, Cambridge Savaş Tarihi, çev. Füsun Tayanç, Tunç Tayanç, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. google scholar
• Parman, Ebru, Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002. google scholar
• Rodriguez Suarez, Alex, “The Life and Reign of John II Komnenos (1087-1143): a Chronology”, John II Komnenos, Emperor of Byzantium (In the Shadow of Father and Son), haz. Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez, London: Routledge, 2016, s. XIX-XXI. google scholar
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008. google scholar
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008. google scholar
• Sevcenko, Nancy, “The Tomb of Manuel I Komnenos, Again”, On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıllarda Bizans Dünyasında Değişim (Birinci Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 25-28 Haziran 2007, İstanbul), haz. Ayla Ödekan, Engin Akyürek, Nevra Necipoğlu, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayınları, 2010, s. 609-616. google scholar
• Sevgen, Nazmi, Anadolu Kaleleri, C. I, Ankara, 1959. google scholar
• Sevim, Ali ve Yaşar Yücel, Türkiye Tarihi: Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989. google scholar
• Stephenson, Paul, The Legend of Basil the Bulgar-Slayer, Cambridge University Press, 2003. google scholar
• Stouraitis, Ioannis, “Narratives of John II Komnenos’ Wars: Comparing Byzantine and Modern Approaches”, John II Komnenos, Emperor of Byzantium (In the Shadow of Father and Son), haz. Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez, London: Routledge, 2016, s. 22-36. google scholar
• Sümer, Faruk, “Mesud I”, DİA, C. XXIX, s. 339-342. google scholar
• Taeschner, Franz, “Anadolu”, The Encyclopaedia od Islam, C. I, Leiden: Brill, 1986, s. 465-480. google scholar
• Texier, Charles, Küçük Asya (Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi), çev. Ali Suat, C. III, Ankara, 2002. google scholar
• Treadgold, Warren, Byzantium and Its Army: 284-1081, California: Stanford University Press, 1995. google scholar
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye: Alp Arslan’dan Osman Gâzi’ye (1071-1318), İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017. google scholar
• Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. google scholar
• Turan, Osman, Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul, 1980. google scholar
• Urbansky, Andrew B., Byzantium and the Danube Frontier, New York, 1968. google scholar
• Ünlü, Mucize, “Uluslararası Diplomasi ve Ulahlar”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7, (Güz-2009), s. 9-26. google scholar
• Vasiliev, Alexander A., History of the Byzantine Empire: 324-1453, C. II, Madison: The University of Wisconsin Press, 1952. google scholar
• Vasiliev, Alexander A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, C. I, çev. Arif Müfid Mansel, Ankara, 1943. google scholar
• Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, haz. Refet Yinanç, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar