Yapay Zekânın İdarenin Takdir Yetkisi ve Karar Alma Mekanizmalarına Etkisi

Yıl 2021, , 77 - 97, 21.07.2022

Necip Fazıl Akburakcı

https://doi.org/10.26650/ihid.20.003

Öz

Dünyanın dijitalleşmesiyle birlikte ortaya birçok hukuki problem çıkmaktadır. Yapay zekâların hukuki kişiliği, sorumlulukları (hukuki- cezai) ve birçok alanda tartışmalar sürmektedir. Bu tartışmalardan idare hukukunun da etkilenmesi olası görünmektedir. İdarenin iş ve işlemleri yaparken yapay zekâlardan yararlanması durumunda ortaya çıkabilecek hukuki problemler söz konusu olabilmektedir. Kamu hizmetinin belirlenmesi, kamu düzeninin sağlanması, idarenin karar verirken hangi algoritmaya göre karar verdiği tartışılabilecek önemli hususlardır. Yapay zekâların idarenin vereceği kararlar üzerindeki etkisi artmaktadır ve yapay zekâların karar alma mekanizmalarına geçmesi söz konusudur. İdare, otomatik karar alma mekanizmalarını kullanırsa, bu durumda insanın bir idari işlem veya eylem üzerindeki takdir yetkisi azalacaktır. İnsan etkisinin azaldığı işlemlerde, hukuka uygun işlemlerin artıp artmayacağı şüphelidir. Ayrıca yazılımlar tarafından yapılan idari işlemlerin nasıl denetleneceği ayrı bir sorundur. Bu sorunun çözümü için algoritmaların en başta ayrımcılıktan uzak bir şekilde yapılması ve belli periyotlar içerisinde güncellenmesi önemlidir. Gerekli tedbirler alındığı takdirde, makinelerin yaptığı idari işlemlerle, vatandaşa daha iyi hizmet verilebilecek ve insanın yaptığı hataların önüne geçilecektir. İnsanların aksine, hiç yorulmayan ve dikkati dağılmayan sistemlerle birlikte, idarenin yaptığı işlerde hukuka uygunluk artacaktır. Bugün bile otomatikleşmiş bazı sistemler (E- devlet gibi) vatandaşa sürekli hizmet sunabiliyorken, yapay zekâ ile güçlendirilmiş sistemler ile daha iyi hizmetler sunulabilecektir. Bu tarz sistemler, idarelerin iş yükünü azaltarak, insanların daha önemli işlerde verimli bir şekilde çalışmalarını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ, Otomatik Karar Alma, Algoritma, Takdir Yetkisi, Kamu Hizmeti

The Effect of Artificial Intelligence on Administrative Discretion and Decision- Making Mechanisms

Öz

Digitalization of the world, leads several legal problems. Debates continue in many areas, such as the legal personality of artificial intelligence and the responsibilities (legal-criminal). Furthermore, administrative law is likely to be affected by these discussions. Legal problems may arise if the administration uses artificial intelligence in doing business and making transactions. Some of the important issues that need to be explored include determining the role of artificial intelligence public service, ensuring public order, and deciding on the algorithms to use. The decisions made by the administration increasingly being influenced and artificial intelligence may later advence into decision-making mechanisms. If the administration uses automatic decision-making mechanisms, then the discretion of people over administrative acts and actions will be reduced. It is unlikely that there would be more legal issues in transactions where human influence is reduced. However, controlling administrative actions made by the software is a separate issue. To solve this problem, it is crucial that the algorithms are made in a non-discriminatory manner and are updated periodically. If necessary precautions are taken, better service will be provided to the citizens with administrative procedures performed by machines and human errors will be prevented. In contrast to people, machines and systems neither get tired nor distracted. Thus, there will be better compliance with the law in the performance of the work of the administration. Notwithstanding some automated systems (such as e-government) already in use today that provide continuous service to citizens, better services can be provided with artificial intelligence-enhanced systems. Such systems will reduce the workload of the administrative staff and allow them to work efficiently on task that are more important.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence, Automated Decision Making, Algorithm, Administrative Discretion, Public Service

Kaynakça

• Abudureyimu Y ve Oğurlu Y, ‘Yapay Zekâ Uygulamalarının Kişisel Verilerin Korumasına Dair Doğurabileceği Sorunlar ve Çözüm Önerileri’, (2021), 20, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 765-782, <https://dergipark.org.tr/tr/doi/10.46928/iticusbe.863505> Son erişim tarihi 24 Kasım 2021
• Adalı E, ‘Doğal Dil İşleme’, (2016), 5, Türkiye Bilişim Vakfı Bilgisayar Bilimleri ve Mühendisliği Dergisi, 45-64, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/tbbmd/238797> Son erişim tarihi 22 Eylül 2021
• Akgüner T, İdare Hukuku, (9. Basım, Der Yayınları, 2021)
• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdare Hukuku, (11. Baskı, Savaş, 2019)
• Aldemir Toprak İB, ‘Komisyon’un COM (2020) 64 Final Raporu Işığında Yapay Zekânın Hatalı İşleyişi ile İlgili Ürün Sorumluluğu Hukukuna İlişkin Düşünceler’, (2021), 27, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 741- 753, <https://dergipark.org.tr/ tr/doi/10.33433/maruhad.898332> Son erişim tarihi 3 Aralık 2021
• Aydın İH ve Değirmenci CH, Yapay Zekâ, (2. Baskı, Girdap Kitap 2020) Bacaksız P ve Sümer SY, Robotlar, Yapay Zeka ve Ceza Hukuku, (1. Baskı, Adalet, 2021)
• Barth TJ ve Arnold E, ‘Artificial Intelligence and Administrative Discretion: Implications for Public Administration’, (1999), 29, The American Review of Public Administration, 332-351, <http:// journals.sagepub.com/doi/10.1177/02750749922064463> Son erişim tarihi 21 Aralık 2021
• Çağlayan R, İdare Hukuku Dersleri, (7. baskı, Adalet, 2019)
• ——, İdarî Yargılama Hukuku, (11. Baskı, Seçkin, 2019)
• ——, İdarî Yargılama Hukuku, (13. Baskı, Seçkin, 2021)
• Centro de Estudios Europeos Luis Âlvarez O, ‘Conclusions From the I International Seminar On Administrative Law and Artificial Intelligence’, (2019), IDP Revista De Internet, Derecho Y Política, 1-7, <https://idp.uoc.edu/articles/10.7238/idp.v0i29.3203/galley/3573/download/> Son erişim tarihi 25 Aralık 2021
• Coglianese C ve Lehr D, ‘Regulatig By Robot: Administrative Decision Making in the Machine- Learning Era’, (2017), The Georgetown Law Journal,1147-1223, <https://scholarship.law. upenn.edu/faculty_scholarship/1734> Son erişim tarihi 27 Kasım 2021
• Fink M, ‘Automated Decision-Making and Administrative Law’, (2019), Max Planck Institute for Innovation & Competition Research Paper, 1-24, <https://ssrn.com/abstract=3433684> Son erişim tarihi 24 Aralık 2021
• Hilgendorf E, ‘Endüstri 4.0’da Sorumluluğun Erimesi ve Kendi Kendine Öğrenen Sistemler- Ceza Hukuku Açısından Sorun Özeti’, in Yener Ünver ve Kayıhan İçel (Editörler), Enis Tiz (Çevirmen), Ceza Hukukunda Robot, Yapay Zekâ ve Yeni Teknolojiler, (Birinci Baskı, Seçkin 2021)
• Kağıtcıoğlu M, ‘Yapay Zekâ ve İdare Hukuku (Bugünden Geleceğe Yönelik Bir Değerlendirme)’, (2021), 11, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 118-168, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ hacettepehdf/874993> Son erişim tarihi 25 Aralık 2020
• Kahveci K, Gottfried Wilhelm Leibniz Felsefesinde Bilgi Teorisi ve Mantık, (1.Baskı, Berikan Yayınevi, 2012)
• Kaya C, İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi (1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2011)
• ——, İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi (3. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2021)
• Keskenler MF ve Keskenler EF, ‘Bulanık Mantığın Tarihi Gelişimi’, (2017), 5, Takvim-i Vekayi 1-10, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/takvim/371973> Son erişim tarihi 20 Eylül 2021
• Kopmaz B ve Arslanoğlu A, ‘Mobile Health and Smart Health Applications’, (2018), 5, Health Care Academician Journal, 251-255, <https://www.ejmanager.com/fulltextpdf.php?mno=18967> Son erişim tarihi 11 Kasım 2021
• Marr B ve Ward M, Yapay Zekâ İş Başında (Başak Gündüz tr, 1. Baskı, MediaCat, 2021)
• Önder M ve Saygılı H, ‘Yapay Zekâ ve Kamu Yönetimine Yansımaları’, (2018), 90, Türk İdare Dergisi, 629-668, <https://app.trdizin.gov.tr/makale/TXpBME9EYzVPUT09/yapay-zeka-vekamu- yonetimine-yansimalari> Son erişim tarihi 25 Eylül 2021
• Özay İH, Günışığında Yönetim (3. Baskı, Filiz Yayınevi, 2017)
• Richard Yonck, Makinenin Kalbi: Yapay Duygusal Zeka Dünyasında Geleceğimiz, (1.Baskı, Paloma Yayınevi, 2019)
• Say C, 50 Soruda yapay zeka, (16. Baskı, 7 Renk Basım Yayın ve Filmcilik, 2020)
• Scassa T, ‘Administrative Law and the Governance of Automated Decision-Making: A Critical Look at Canada’s Directive on Automated Decision-Making’, (2020), SSRN Electronic Journal, 1-29 <https://www.ssrn.com/abstract=3722192> Son erişim tarihi 19 Aralık 2021
• Şebnem Özdemir ve Deniz Kılınç, Geleceğin Meslekleri: Dijital Dönüşüm, Veri Bilimi ve Yapay Zeka, (4. Baskı, Abaküs Kitap Yayın, 2019)
• Secretariat TB of C, ‘Algorithmic Impact Assessment Tool’ (22 Mart 2021) <https://www.canada. ca/en/government/system/digital-government/digital-government-innovations/responsible-useai/ algorithmic-impact-assessment.html> Son erişim tarihi 23 Ağustos 2021
• ——, ‘Directive on Automated Decision-Making’ (23 Aralık 2021) <https://www.tbs-sct.gc.ca/pol/ doc-eng.aspx?id=32592> Son erişim tarihi 23 Aralık 2021 Tan T, İdare Hukuku, (Güncelleştirilmiş 9.bası, Turhan Kitabevi, 2020)
• Tanrıverdi AA, ‘Yapay Zekânın Kamu Hizmetinin Sunumuna Etkileri’, (2021), Adalet Dergisi, 293-314, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/adaletdergisi/issue/62377/940391> Son erişim tarihi 27 Eylül 2021
• Taşdemi̇r Ö, Özbay ÜV ve Ki̇reçtepe BO, ‘Robotların Hukuki ve Cezai Sorumluluğu Üzerine Bir Deneme’, (2020), 69, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 793-833, <https://dergipark. org.tr/tr/pub/auhfd/848714> Son erişim tarihi 30 Kasım 2021
• Tezcan C, ‘Sağlığa Yenilikçi Bir Bakış Açısı: Mobil Sağlık’, (TÜSİAD Yayını, 2016)
• Turan T, Kemaloğlu N ve Küçüksi̇lle E, ‘Hukuk’ta Yapay Zeka: Çalışmalar ve Gelecek Öngörüleri’ (2020) 11 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 246-255 <https:// dergipark.org.tr/tr/pub/makufebed/748843> Son erişim tarihi 5 Aralık 2021.
• Ulusoy A, Yeni Türk İdare Hukuku, (3. Baskı, Yetkin Yayınları, 2020)
• Yılmaz G, ‘Yapay Zekânın Yargı Sistemlerinde Kullanılmasına İlişkin Avrupa Etik Şartı’, (2020), 28, Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Dergisi,27-55, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruaad/issue/57737/823629> Son erişim tarihi 10 Aralık 2021
• Yüksel AEB, ‘Yapay Zekânın Buluşlarının Patentlenmesi’, (2018), Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 585-622, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/mdergi/437298> Son erişim tarihi 24 Aralık 2020
• Zeyti̇n Z ve Gençay E, ‘Hukuk ve Yapay Zekâ: E-Kişi, Mali Sorumluluk ve Bir Hukuk Uygulaması’, (2019), 1, Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 39-70, <https://dergipark.org.tr/tr/ pub/tauhfd/651748> Son erişim tarihi 14 Aralık 2021