Bağımsızlıklarını Yitiren Düzenleyici Kurulların İşlevsellikleri de Sorgulanıyor

Yıl 2024, Sayı: 23, 1 - 26, 27.12.2024

Turgut Tan

Öz

Türkiye’de genellikle kullanılan “düzenleyici ve denetleyici kurumlar” veya “bağımsız kurullar” kavramları karşılığında, hukuki statülerini daha iyi ifade ettiğini düşündüğümüz, Fransız hukukundaki “bağımsız idari otorite” (BİO), (Autorité administrative indépendante) kavramını kullanmaktayız. Özelleştirmeler sonucu kamu tekellerinin kaldırıldığı sektörlerde düzenleme ve denetimin bağımsız kuruluşlara verilmesi gereksinimine koşut olarak bu kuruluşların ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Türkiye’de bu kuruluşların ortaya çıkmasında İMF’nin yapısal reform tavsiyelerinin de etkili olduğu savunulmaktadır. Ancak, bu tür bir idari yapılanmanın parlamanter sistemlerde güçler ayrılığı ilkesi ile ne ölçüde bağdaştığı da sorgulanmaktadır. Türkiye’de, son yıllarda yaşanan ve çok sayıda kişinin maddi açıdan zararlarına yol açan uygulamaların engellenememesinde, BİO’ların işlevlerini gereğince yerine getirememesinin de payı olduğunu düşündüğümüzden ve ayrıca, bazı hukuki düzenlemelerle bağımsızlıklarını da kaybetmekte olduklarını gözlediğimizden bu konuyu ele almakta yarar gördük. BİO’lar yapısal ve işlevsel olmak üzere iki açıdan incelenebilir. Yapısal olarak “özerk kurum”; karar organı olarak da “bağımsız kurul” vardır. Türkiye’deki gelişme, BİO’ların her iki açıdan da özelliklerini yitirmeleri yönünde olmuştur. Karar organının bağımsızlığı için önemli olan güvenceler, özellikle 2018 sonrası Cumhurbaşkanına verilen yetkiler sonucu tümüyle kalkmıştır. Cumhurbaşkanı serbestçe atadığı kurul üyelerini istediği zaman görevden alabilmektedir. BİO’lar, düzenleme, denetleme, yaptırım uygulama ve sektörel uyuşmazlıkları çözme işlevlerine sahiptir. Düzenleme yetkileri klasik idari düzenleme yetkisinden farklı olup “regülasyon” kavramı ile açıklanmakta; buna koşut ve (soft law) olarak, “regülasyon hukuku”nun varlığı kabul edilmektedir. Ancak, bu hukukun uygulamasında yapılan işlemlerin, örneğin yatırımcıları zarara uğratacak bazı girişimler konusunda çıkarılan “uyarı”ların idari yargıda dava konusu olabilecek işlem nitelikleri tartışmalıdır. Türkiye’de BİO’ların bu tür girişimler konusunda denetim ve gözetim yetkilerini kullanmamaları da eleştiri konusudur.

Anahtar Kelimeler

Bağımsız İdari Otoriteler, Soft Law, Bağımsızlık, Regülasyon İşlemleri, İşlevsel Özellikler

The Functionality of Regulatory Authorities that Lose Their Independence is Also Quested

Öz

In contrast to the terms of “regulatory and supervisory institutions” or “independent boards”, which are generally used in Türkiye, we use the term of “independent administrative authority” (IAA), (Autorité administrative indépendante), as in French law, which we think better expresses their legal status. It is accepted that in sectors where public monopolies have been abolished because of privatizations, these organizations have emerged in parallel with the need to provide regulation and supervision to independent institutions. It is argued that the IMF’s structural reform recommendations were also effective in the emergence of these institutions in Türkiye. However, it is also questionable to what extent such an administrative structure is compatible with the principle of separation of powers in parliamentary systems. We believe that the inability of the IAAs to fulfill their functions properly has contributed to their failure to prevent the practices that have occurred in Türkiye in recent years, which have caused financial losses to many people, and because we observe that they are also losing their independence due to certain legal regulations, we deemed it useful to address this issue. IAAs can be examined from two perspectives: structural and functional. Structurally, there is an “autonomous institution” and as a decision-making body, there is an “independent board”. The development in Türkiye has been in the direction that IAAs have lost their characteristics in both respects. Guarantees that are important for the independence of the decision-making body have completely disappeared, especially after 2018, because of powers delegated to the President. The President of the Republic of Türkiye may dismiss the appointed board members at any time and place. IAAs have the functions of regulating, auditing, imposing sanctions, and resolving sectoral disputes. Regulatory powers are different from the classical administrative regulatory authority and “regulation” as explained by the concept; in parallel with this, the existence of “regulation law” (as soft law) is accepted. However, it is controversial whether the transactions carried out in the application of this law, such as the “warnings” issued regarding certain attempts that will damage investors, are in the nature of transactions that can be the subject of lawsuit in the administrative judiciary. The fact that the IAAs in Türkiye do not use their auditing and supervisory powers in such attempts is also a subject of criticism.

Anahtar Kelimeler

Independent Administrative Authorities, Soft Law, Independence, Regulatory Actions, Functional Characteristics

Kaynakça

• Akyol T, “Merkez Bankası için eski kavga” (Karar, 09.07.2019) <https://www.karar.com/yazarlar/ taha-akyol/merkez-bankasi-icin-eski-kavga-10687> Erişim Tarihi: 01.03.2023. google scholar
• Akyol T, “Merkez Bankası’nın başına gelenler” (Karar, 30.5.2021). google scholar
• Auby JF, Les services publics en Europe (PUF, 1999). google scholar
• Austin R, “Administrative Law’s Reaction to the changing concepts of public service” in P. Leyland and T. Woods (eds), Administrative Law Facing the Future: Old constraints and new horizons (Blackstone 1997). google scholar
• Autin J.-L, Modernisation de l’Etat, Documentation française. google scholar
• Chevallier J, “La nouvelle reforme des telecommunications: rupture et continuites” (1996) 5 RFDA 909-951. google scholar
• Collet M, Le Contrôle, Juridictionnel des actes des autorités administratives indépendantes (LGDJ 2003). google scholar
• De Conninck MC, Recherches sur les singularités du contestieux de la regulasion économique (Dalloz 2017). google scholar
• Delaunay B, L’Amelioration des rapports entre I’administration et les administres (LGDJ, 1993) google scholar
• Delvolve P, Droit public de l’economie (Dalloz 1998). google scholar
• Didier JP, La Deontologie de l’administration (PUF 1999). google scholar
• Duran L, “Türkiye’de Bağımsız İdari Otoriteler” (1997) 30 (1) Amme İdaresi Dergisi 3-10. google scholar
• Dutheillet De Lamothe L / Odinet G, “Un recours souple pour le droit souple” (2016) 13 AJDA 717-726. google scholar
• Eğilmez M, Yapısal reformlar ve Türkiye (Remzi Kitabevi 2022) google scholar
• Epron, Q, “Le statut des autorités de régulation et la séparation des pouvoirs” (2011) 5 RFDA 1007-1018. google scholar
• Gentot M, Les autirités administratives indépendantes (2. Bası, Montchrestien 1994) google scholar
• Gözübüyük Ş / Tan T, İdare Hukuku Cilt: II İdari Yargılama Hukuku (10.bası, Turhan, 2022) google scholar
• Hubac H et Pesier E, “Les autorites administratives independantes face au pouvoir” in Timsit G. et C.-A Colliard, Les autorites administratives independantes (PUF 1988). google scholar
• Kağıtçıoğlu M, “İdare Hukukunun Yeni Uğraşı Alanı Olarak Gelir Vaat Edici Dijital Platformların Denetimi”, Prof. Dr. Metin Günday’a Armağan C. I (Atılım Üniversitesi Yayınları 2020) 557-574. google scholar Karacan Aİ, “Bank Asya meselesi” (The Lira, 2015) <http://www.thelira.com/yazar/26/ ali-ihsan-karacan/2943/bank-asya-meselesi.2101.2015>. google scholar
• Karacan Aİ, “Özerk kurullar eski tarz siyaset yapmanın yeni araçları mı?” (Dünya, 13.6.2001). google scholar
• Karacan Aİ, “Özerk kurumların özerkliği” (2001) 8 Rekabet Dergisi 3-62. google scholar
• Longobardi, “Autorités administratives indépendantes et position institutionnelle de l’administration publique” (1995) 11 (1) RFDA 171-177. google scholar
• Oğuz C, Türk Basını’nda Etik Sorunu ve Tetikçilik Kavramı, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2007. google scholar
• Prosser T, “Regulation, Markets, and Legitimacy” in J. Joweil and D. Oliver (eds), The Changing Constitution (Oxford 1994). google scholar
• Sağlam E, “TL kredi kullanımına döviz sınırlaması getiren BDDK düzenlemesi kafaları karıştırdı” (T24, 29.6.2022). google scholar
• Sağlam E, “Güvenilecek ekonomik kurum kaldı mı?”, (Hüriyet, 05.02.2015) <https://www. hurriyet.com.tr/yazarlar/erdal-saglam/guvenilecek-ekonomik-kurum-kaldi-mi-28124095> Erişim Tarihi: 01.03.2023. google scholar Sermaye Piyasası Kurulu Bülteni, 28.12.2017, 2017/44. <https://spk.gov.tr/data/61e0b4d01b41c61 3a0d633da/7bb86aa549f383102f18c5ad6430e2f0.pdf> Erişim Tarihi: 1.3.2023. google scholar
• Tan T ve Bayazıt B, İdare Hukuku (10. bası, Turhan 2021). google scholar
• Tan T, “Yasama faaliyetinden Devletin sorumluluğu”, Prof. Dr. Nevzat Toroslu’ya Armağan C. II, (Ankara Üniversitesi Yayınları 2015) 1059-1069. google scholar
• Teitgen-Colly C, “Les instances de regulation et la Constitution” (1990) 106 (1) RDP 153-261. google scholar
• Tural, 12 Eylül’de Bir Hakim Olmak (Postiga 2011). google scholar
• Ulusoy AD, “Bağımsız İdari Kurumlar” (1999) 100 Danıştay Dergisi 3-17. google scholar
• Uras G, “Bağımsız Kurumlar Baş Ağrıtıyordu (!) Müjde: Kurtulduk” (Milliyet, 22.08.2011) <https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/gungor-uras/bagimsiz-kurumlar-bas-agritiyordu-mujde kurtulduk-1429705> Erişim Tarihi: 1.3.2023. google scholar
• Uras G, “BDDK güven kırıyor” (Milliyet, 14.07.2003) <https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/ gungor-uras/bddk-guven-kiriyor-5166906> Erişim Tarihi: 01.03.2023. google scholar