Devlet ve Birey Arasında Ahlaki Denge: Server Cemal’in Siyasi Ahlak Anlayışı

Yıl 2024, Sayı: 23, 151 - 177, 27.12.2024

Yasin Yılmaz Mehmet Kiremitci

Öz

Server Cemal Bey (1885-1932), hukukçu ve diplomat kimliğiyle Osmanlı son dönemi ile erken Cumhuriyet dönemlerinde tebarüz eden bir şahsiyettir. O, içişlerinde müşavir olarak başladığı memuriyet hayatına dışişlerinde başkonsolosluk görevleriyle devam etmiştir. Onun pek çok yazısının yanında Meşrutiyet’in yeniden ilan edilmesinin hemen akabinde yazdığı siyasi ahlak yazıları da dönemin tartışmalarını yansıtması açısından kayda değerdir. Bu çalışmada ilk olarak Server Cemal’in biyografisi derli-toplu bir şekilde sunulmuş, siyasi ahlak yazılarını yayımladığı Aşiyan dergisi kısaca tanıtılmıştır. Daha sonra kendisinin 1917 yılında yaptığı ahlak konulu konuşmadan hareketle genel ahlak anlayışı üzerinde durulmuştur. Server Cemal, insanlığın ilkel yaşamdan toplumsal yaşama geçiş sürecini kısaca ele alarak ahlak kavramının tarihsel gelişimini incelemiştir. Ona göre ahlak geçmişte örf ve âdetlere bağlılık olarak anlaşılırken günümüzde göreceli bir nitelik kazanmıştır. Bu bağlamda ahlakın, diğer disiplinler gibi bilimsel bir çerçevede ele alınması ve öğretilmesi gerektiği savunulmuştur. Server Cemal, ahlakın temelini menfaate/faydaya, nihai amacını ise mutluluğa dayandırmaktadır. Onun genel ahlak anlayışından sonra siyasi ahlakı konu alan yazıları incelenmiştir. Bu yazılarda, alt başlığı da dikkate alındığında devlet ile birey arasındaki karşılıklı haklar ve vazifeler işlenmektedir. Kavram, tarih öncesi insan topluluklarından modern devlete uzanan süreçten bahsedildikten sonra devlet şekli ve hükümet sistemleri ile belediyelerin görevlerine uzanan geniş bir yelpazede ele alınmıştır. Bu araştırmada, siyasi ahlak kavramının siyaset felsefesi ve anayasa hukuku bağlamındaki dönüşümüne temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Server Cemal, ahlak, siyasi ahlak, siyaset felsefesi, anayasa

The Moral Equilibrium Between State and Individual: Server Cemal’s Perspective on Political Ethics

Öz

Server Cemal (1885-1932) was a prominent figure in the late Ottoman and early Republican periods, serving as a jurist and diplomat. He began his civil service career as an advisor in the Ministry of Interior and later held various consul general positions in the Ministry of Foreign Affairs. In addition to his numerous writings, his political ethics articles written immediately after the re-promulgation of the Constitution/Constitutional monarchy were noteworthy for reflecting his understanding of the period. This study first presents a concise biography of Server Cemal and briefly introduces Aşiyan Journal, where he published political ethics articles. It then examines his general understanding of morality based on his speech on morality in 1917. He briefly examines the transition of humanity from savagery to social life and analyzes the historical evolution of the concept of morality. According to him, morality was formerly understood as adherence to customs and traditions, but it has become a relative concept. In this context, it is argued that morality should be studied and taught within a scientific framework, as in other disciplines. He bases the foundation of morality on utility and benefit and its purpose on happiness. After examining his general understanding of morality, this study focused on his political ethics. In his two articles on political ethics, the reciprocal rights and duties between the state and the individual are addressed in the subtitles as well. The concept is examined in a wide range, from prehistoric human communities to the modern state, including state forms, government systems, and the functions of municipalities. The transformation of the concept of political ethics from the contexts of political philosophy and constitutional law is touched upon from this article to this perspective.

Anahtar Kelimeler

Server Cemal, morality, political ethics, political philosophy, constitution

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) google scholar
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), Nu. 43/322499. google scholar
• Dahiliye (DH.), DH.HMŞ., Nu. 4/1, DH.EUM.SSM., Nu. 58/28, Nu. 20/19, DH.HMŞ., Nu. 6/12. google scholar
• Hariciye Nezareti (HR.), HR.SYS., Nu. 2459/31, HR.SYS., Nu. 2727/7, HR.SFR.04.., Nu. 927/51, HR.İM.., Nu. 63/70, Nu. 13/106, HR.İM.., Nu. 23/7, HR.SFR.04.., Nu. 927/41, HR.İM.., Nu. 144/72, HR.İM.., Nu. 144/5, HR.İM.., Nu. 198/85. google scholar
• Alkan, T, Siyasal Ahlak ve Siyasal Ahlaksızlık (Bilgi Yayınevi 1993). google scholar
• Bostancı, K, ‘Servet-i Fünun Duyarlılığını Yansıtan Bir Mecmua: Aşiyan ve Dizini’ (2010) 4 Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 2. google scholar
• Duman, H, Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828-1928) (Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı 2000). google scholar
• Erdem, H, Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlak (Dem Yayınları 2006). google scholar
• Gövsa, İ. A, Türk Meşhurları (Yedigün Neşriyatı 1946). google scholar
• Göze, A, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler (Beta Basım Yayım Dağıtım 2017). google scholar
• Gözler, K, Anayasa Hukuku Genel Esasları Ders Kitabı (Ekin Yayınları 2021). google scholar
• Hakyemez, Y. Ş, Mutlak Monarşilerden Günümüze Egemenlik Kavramı (Seçkin Yayıncılık 2004). google scholar
• Karan, U, İfade Özgürlüğü (Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi 2, Avrupa Konseyi 2018). google scholar
• Karaşahin, H, ‘Osmanlı İmparatorluğunda Ordu, İhtilal ve Din’ (2019) 9 Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 2 51-70. google scholar
• Karayalçın, Y & A Mumcu, Türk Hukuk Bibliyografyası (Sevinç Matbaası 1972). google scholar
• Koçak, M, Batı’da ve Türkiye’de Egemenlik Anlayışının Değişimi Devlet ve Egemenlik (Eski Kavramlar - Yeni Anlamlar) (Seçkin Yayınları 2006). google scholar
• Özcan, A, “Masonluk” md. 28 TDV İslam Ansiklopedisi (2003). google scholar
• Server Cemal, Ahlakiyâtın Suret-i Cedide-i Telakkisi (1917). google scholar
• Server Cemal, ‘Ahlak-ı Siyasiye: Hükümet ve Efradın Hukuk ve Vezaif-i Mütekabilesi’ (1324/1909) 2 Aşiyan 18, 19. google scholar
• Server Cemal, ‘Küçük Hikaye ve Âtîsi’, (1324/1909) 1 Musavver Muhit 14. google scholar
• Server Cemal, ‘Nâdîde’, (1334/1918) 14 Türk Yurdu 5. google scholar
• Server Cemal. ‘Tedrisat-ı Hukukiye’ (1325/1909) 2 İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası. [Çeviriyazısı: ‘Server Cemal’in Tedrisat-ı Hukukiye Başlıklı Mekteb-i Hukuk Eleştirisi’ (2017) haz. Rıdvan Abdurrahman Demirtaş, 24 Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 2]. google scholar
• Şenel, A, ‘Siyasal Ahlak: Kapsamı, Açmazları, Tipolojisi’ in Türker Alkan (ed), Siyasal Ahlak ve Siyasal Ahlaksızlık (Bilgi Yayınevi 1993). google scholar
• Şimşir, B. N, ‘Cumhuriyetin İlk Çeyrek Yüzyılında Türk Diplomatik Temsilcilikleri Ve Temsilcileri (1920-1950)’ (2006) 22 Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 2. google scholar
• Tunç, M. R, Fransız Anayasa Hukuku (Tarihçe & Kurumlar) (Legal Yayınları 2020). google scholar
• Turan, Ş, “Tarih Boyunca Siyasal Ahlak” in Türker Alkan (ed), Siyasal Ahlak ve Siyasal Ahlaksızlık (Bilgi Yayınevi 1993). google scholar
• Uygun, O, Demokrasi (Tarihsel, Siyasal ve Felsefi Boyutlar) (On İki Levha Yayınları 2020). google scholar
• Yılmaz, Y, Son Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesi (Bir Yayınları 2018). google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Atina-Pire Başkonsolosluğu (http://atinapire.bk.mfa.gov.tr/Mission/ MissionChiefHistory). google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Atina-Pire Başkonsolosluğu (http://marsilya.bk.mfa.gov.tr/Mission/ MissionChiefHistory). google scholar
• İstanbul Üniversitesi Gazeteden Tarihe Bakış Projesi (http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE). google scholar