‘Alī b. ‘Īsā al-Rummānī (d. 384/994) and His Understanding of I‘jaz

Yıl 2016, Sayı: 35, 7 - 54, 31.12.2016

Celalettin Divlekci

Öz

While its
readers and listeners accepted the unparalleled literary power and beauty of
the Qur’an at the time of its revelation,
several theologians and philologists have begun to discuss its i‘jaz
beginning from the early third century of the Islamic calendar. Abū’l-Ḥasan ‘Alī b. ‘Īsā al-Rummānī, a leading authority in Arabic grammar,
philology, and tafsīr as well as a
scholar of rational sciences, was one of the Mu‘tazilite authors who wrote a
treatise (risāle) on the topic.

In his al-Nukat fī I‘jāz al-Qur’ān, al-Rummānī listed
seven features to demonstrate the miraculous nature of the Qur’an: its
rhetorical beauty, its challenge with respect to Arabic proce and poetry, the
inability of the Arabs to produce a similar text, the general extent of the
challenge, its sarf, its prophecy of future events, the use of words and
letters in a harmonious way, and comparison with other miracles.

In the most
part of his work, al-Rummānī discoursed on balagha or the aesthetic effectiveness of the Qur’an on the verbal level
and showed how it contributed to its i’jaz. While discussing the balagha,
the author analyzed the internal and external structures of the Qur’an as well
as its style and expression. In his analysis of the internal structure, he put
the emphasis on tashbih (analogy), isti‘arah (metaphor), and mubalaghah
(hyperbole). In defining the external structure, he highlighted i‘jaz,
telâum, jinas (paranomasia),
and fasila (Qurʾānic
rhyme). As for the
style and expression, he considered tasrîf,
tadmîn, and beyan. For each of these literary arts, al-Rummānī brought
examples from the Qur’anic verses and compared them with profone speech of the Arabs at the time of the
revelation to demonstrate the inimitability and stylistic unsurpassedneds of the Holy Book.

Anahtar Kelimeler

balagha, al-Rummānī, i‘jaz, al-Nukat fī i‘jāz al-Qur’ān

Ali b. İsa er-Rumânî'nin (ö. 384/994) İ‘câz Anlayışı

Öz

Rummânî en-Nüket fî İ‘câzi’l-Kur’ân adını verdiği
risalesinde, Kur’an i‘câzının yedi
şekilde ortaya çıktığını belirtir. Bunlar belagat yönü, ortada ciddi sebepler
ve ihtiyaç söz konusu olduğu halde, meydan okumanın Araplar tarafından cevapsız
bırakılması, meydan okumanın herkese yönelik olması, sarfe, Kur’an’ın gelecekle
ilgili doğru haberler vermesi, üslûbundaki harikuladelik ve diğer mucizelerle
mukayesesi şeklindedir.

Yazar
eserinin büyük bölümünü belagat konularına ayırmıştır. Rummânî’nin, i‘câzın
belagat boyutu bağlamında yer verdiği sanatlara bakıldığında, bunların
Kur’an’ın iç yapısı, dış yapısı ve üslûp ve ifade biçimiyle ilgili olduğu
görülür.

Kur’an’ın iç yapısıyla ilgili olan sanatlar teşbih, istiâre
ve mübalağa; dış yapısıyla ilgili olanlar îcaz, telâüm, cinas ve fâsıla; üslûp
ve ifade biçimiyle ilgili olanları ise tasrîf, tadmîn ve beyandır. Rummânî bu
sanatların her birine dair örnek ayetleri o dönemde var olan mesel ve şiir gibi
edebî anlatım biçimleriyle karşılaştırır. Bu şeklide Kur’an’ın pek çok açıdan
üstün olduğunu gösterir. 

Anahtar Kelimeler

Rummânî, İ‘câz, Meydan Okuma, en-Nüket fî İ‘câzi’l-Kur’an

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasen, el-Belâğa Fünûnühâ ve Efnânühâ, Dâru’l-Furkan, Amman 1997, (I-II).
• Abbâs, Fadl Hasen, İ‘câzü’l-Kur’ani’l-Mecîd; dirâse fî târihi’l-i‘câz, 1. bs. Dâru’n-Nefâis, Amman 2016.
• Abbâs, Fadl Hasen, Fadl-Senâ Abbâs, İ‘câzü’l-Kur’ân, 5. bs. Amman, Dâru’l-Furkan 2004.
• Abdülkerim el-Hayârî, “Mebhasü’t-Teşbîh fî İ‘câzi’l-Kur’an li’r-Rummânî ve Eseruhu fi’l-Belâğiyyîn kable Abdilkâhir”, Dirâsâtü’l-Ulûmi’l-İctimâiyye ve’l-İnsâniyye, Amman, c. XXXIII, sayı: 2, 2006.
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, İ‘câzü’l-Kur’an, (thk. Seyyid Ahmed Sakr), Daru’l-Meârif, Kahire 1963.
• el-Beydâvî, Abdullah b. Ömer, Envâru’t-Tenzil ve Esrâru’t-Tev’il, Dâr Sâdır, Lübnan 2001, (I-II).
• el-Câhız, Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyîn, (thk. Abdusselam Harun), Dâru’l-Cîl, Beyrut, t.y. (I-II).
• Cürcânî, Abdülkâhir, Esrâru’l-Belâğa, (thk. Reşid Rıza), Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1992.
• Divlekci, Celalettin, “Hattâbî’nin (ö. 388) İ‘câz Anlayışı ve Kur’an’nın İfade Biçimine Yönelik Tenkitlere Yaklaşımı”, Ekev, yıl:18, sayı: 60, (Yaz, 2014).
• Ebû Hilal el-Askerî, Kitâbü’s-Sınâateyn, (thk. Ali Muhammed el-Becâvî-Muhammed Ebu’l-Fadl), 1. bs. Dâru İhyâi’l-Kütübi’il-Arabiyye, Kahire 1952.
• Ebu’s-Sü‘ûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, Tefsîru Ebi’s-Sü‘ûd, (Nşr. Abdüllatif Abdurrahman), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1999, (I-VI).
• Ebû Zehre, Muhammed, el-Mu‘cizetü’l-Kübrâ, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire t.y.
• Emil Yakub, Mevsûatü Emsâli’l-Arab, 1. bs., Dâru’l-Cîl, Beyrut 1995, (I-VI).
• el-Fîruzâbâdî, el-Okyânûsu’l-Basît fi Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhit, (çev. Mütercim Asım), el-Matbaatü’l-Osmaniyye, İstanbul 1305, (I-III).
• Hatîp el-Kazvînî, el-Îzah, fî Ulûmi’l-Belâğa, (thk. Behic Ğazevî), Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1998.
• İbnü’r-Raşîk el-Kayravânî, el-Umde, (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid), 5. bs., b.y., Dâru’l-Cîl 1981.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, Tunus 1984, (I-XXX).
• İbnü Ebî’l-İsba’ et-Tahbîr, (thk. Hafnî Şeref), Kahire, t.y.
• Kâdî Abdülcebbâr, Tenzîhi’l-Kur’an ani’l-Metâin, b.y., Dâru Tullâbi’l-Marife, t.y.
• Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu Usûli’l-Hamse, (thk. Abdülkerim Osman), 4. bs. Mektebetü Vehbe, Kahire 2006.
• Karacabey, Salih, “Hattâbî” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XVI.
• Komisyon, Kur’an Yolu, 3. bs. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007, (I-V).
• Muhammed b. Muslihuddin el-Kûcevî, Hâşiyetü Muhyiddin Şehzâde, (nşr. Muhammed Abdülkadir Şahin), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2013, (I-VIII.)
• László Tüske, “Belgatta êr-Rummânî”, çev. İsmail Demir-Mustafa Kaya, Erzurum Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi EAÜİFD, Erzurum 2003, c. XIX.
• Matlûb, Ahmed, Mu’cemü’l-Mustalahâti’l-Belâgıyye ve Tetavvuruha, 1. bs. ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Mevsûât, Beyrut 2006, (I-III).
• Mâzin el-Mübarek, er-Rummânî’n-Nahvî, 3. bs. Dâru’l-Fikr, Dimaşk 1995.
• Rummânî, en-Nüket fî i‘câzi’l-Kurân, (selâse resâil fî i‘câzi’l-Kur’an içinde, thk. Muhammed Halefullah-Muhammed Za’lûl Selam,) Dâru’l-Meârif, Mısır t.y.
• Saraç, Yekta, Klâsik Edebiyat Bilgisi, 3. bs. Gökkubbe, İstanbul 2004.
• es-Seâlibî, Ebû Mansûr, Fıkhu’l-Lüğa, (thk. Cemal Talebe), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• es-Suyûtî, el-İtkan fî Ulûmi’l-Kur’an, (haz. Mustafa Dîbü’l-büğa), Dâr İbn Kesîr, Beyrut 1973, (I-II).
• Şevkı Dayf, el-Belâga; tatavvur ve târih, 12. bs., Dâru’l-Meârif, Kahire t.y.
• Şevkı Dayf, Târîhu Edebi’l-Arabî: el-Asru’l-Câhilî, 11. bs. Dâru’l-Meârif, Kahire, t.y. (I-X).
• Şensoy, Sedat, “Rummânî” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XXXV.
• Tabâne, Bedevî, el-Beyânü’l-Arabî, Dâru’l-Menâra, Cedde 1988.
• et-Tîbî, Şerefüddin Hüseyn b. Abdillah, Fütûhu’l-Ğayb, (thk. Muhammed Abdürrahim v.dğr), Dâru’l-Feth, Amman 2013, (I-XVIII)
• Yakut el-Hamevî, Mucemü’l-Üdebâ, (thk. İhsan Abbâs), 1. bs., Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1993, (I-VII).
• Yılmaz, Hasan, “Ebu’l-Hasen er-Rummânî ve İ‘câzü’l-Kur’an Adlı Eseri”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri), Erzurum 1995.
• ez-Zerkeşî, el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Y. Abdurrahman Maraşlı v.dğr.) Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1994, (I-IV).
• ez-Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf, (haz. M. Abdusselam Şahin), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995, (I-IV).
• ez-Zevzenî, el-Huseyn b. Ahmed, Şerhu’l-Muallâkâtü’Seb‘, (thk. M. Hayr Ebu’l-Vefâ), Dâru İhyâi Ulûm, Beyrut 1990.