Economic History of City Bus Management Istanbul (1927-1977)

Yıl 2023, , 663 - 690, 02.08.2023

Murat Arısal

https://doi.org/10.26650/JEPR1312029

Öz

Istanbul's first encounter with buses in urban transportation began in 1927. This transportation progression, which accelerated with lessons learned from the first four buses taken for trial runs, is about to reach ten thousand buses in a century. Istanbul had relied heavily on trams for public transport when buses made their first trial runs. Since the 1950s, the city tried to move away from rail systems and worked to increase public transport with planned highways and the use of rubber-wheel vehicles. Maintaining this trend in parallel with the pace of urbanization and making it sustainable is the result. In this study, the scope of the busbusiness is discussed. This study examined a large data room volume from institutional archives and feasibility studies commissioned by specialized institutions and the performance of the bus company and its impact on the city, and numerical values in the data pool were analyzed. The economic reflections of the 50-year efficiency of the bus business between 1927-1977 were evaluated from the city and company reports.

Anahtar Kelimeler

Bus, Minibus, Economic history, Urban transportation, IETT

Şehir İçi Otobüs İşletmesinin Ekonomik Tarihi İstanbul (1927-1977)

Öz

İstanbul’un şehir içi ulaşımda otobüsle ilk tanışması 1927 yılında başlamıştır. Denemek için alınan dört otobüsle ilk seferlerin düzenlenmesiyle ivmelenen süreç, bir asır içerinde nerdeyse on bin otobüse ulaşmak üzeredir. Otobüslerin deneme seferlerini yaptıkları dönemde, şehrin ulaşım yükü tramvayların sırtındadır. 1950’li yılların başından itibaren ise karayolu ağırlıklı planlamaların etkisiyle, raylı sistemlerden uzaklaşılmaya ve lastik tekerlekli araçlarla şehrin toplu ulaşım talebi karşılanmaya çalışılmıştır. Bu dönüşümün şehirleşme hızına paralel yürütülmesi ve sürdürülebilir kılınması beklenmektedir. Bu çalışma ile otobüs işletmesinin geçirdiği evreler ele alınmıştır. Kurum arşivlerinden ve İETT tarafından uzman kuruluşlara yaptırılan fizibilite etütlerinden geniş bir veri havuzu oluşturulmuştur. Otobüs işletmesinin performansı ve şehre etkisi, veri havuzundaki sayısal değerler ışığında analiz edilmiştir. 1927-1977 yılları arasındaki otobüs işletmesinin 50 yıllık performansının ekonomik yansımaları, şehir ve şirket ölçeğinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Otobüs, Minibüs, İktisat tarihi, Şehir içi ulaşım, İETT

Kaynakça

• Arısal, M. (2023). Rayında ilerlemeyen modernleşme, İstanbul’da şehir içi ulaşım ve gündelik hayat (1920-1930). İstanbul: Kitabevi Yayınları. google scholar
• Aydın, F. & Oral, M. (2018). Türkiye’de karayolu ulaşımının tarihsel gelişimi. Journal of Awarness, Cilt 3, Sayı: Özel, 257-266. google scholar
• Ay, F. (2014). İstanbul’un 100 ulaşım aracı. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları. google scholar
• Çorum, A., Akbıyık, E. & Demir, G. (2015). Otobüs uygulamasının ekonomik analizi: Millet caddesi örneği. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 21(4), 145-151. google scholar
• Güldüler, E. S. (2022). Kent içi toplu ulaşımın operasyon ve bakım uygulamalarında yeni model arayışları. İdeal Kent Dergisi, 36(13), 771-796. google scholar
• İETT Arşivi Belge No: 7103-03529-040 (11 Mayıs 1960). google scholar
• İETT Arşivi Belge No: 7103-02838-138 (25 Temmuz 1929). google scholar
• İEET İşletmeleri Genel Müdürlüğü (1976). Taşıt Servislerinin Mali İdari ve Organizasyon Etütleri, İstanbul. google scholar
• İstanbul Belediyesi İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmeleri Umum Müdürlüğü, (1968). İETT Umum Müdürlüğüne Umumi Bakış, İstanbul: İETT Matbaası. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1951). 1950 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1952). 1951 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1954). 1953 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1957). 1956 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1961). 1960 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1963). 1962 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1964). 1963 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1969). 1968 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü, (1970). 1969 Senesi Bilançosu ve İşletme Neticeleri. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• İstanbul Elektrik ve Tramvay İşletmesi Umum Müdürlüğü (1976). 1977 Yılı bütçesi ve kadrosu. İstanbul: İETTMatbaası. google scholar
• Jane’s Transport Data, Jane’s urban transport system (1991). Surrey, United Kingdom, Jane’s Information Group. google scholar
• Kafalı, K., Kutlu, K. & Yayla, N. (1982). İstanbul kent içi ulaşım planı genel ulaşım etüdü. İstanbul: İTÜ-İstanbul Belediyesi. google scholar
• Kara, H., Yıldırım, M. & Özcan, E. (2009). Türkiye otobüs işletmeciliği. İstanbul: Rota Yayınları. google scholar
• Keskin, A. (1975). Ulaşım ve şehirsel yerleşme ilişkileri üzerine bir araştırma. İstanbul: İTÜ Mimarlık Baskı Atölyesi. google scholar
• Kocaoğlu, F. (2016). Türkiye’de otobüsün tarihi. İstanbul: Mercedes-Benz Türk A.Ş. google scholar
• Kutlu, K. (1974). İstanbul şehri otobüs ihtiyacı ve tedariki hakkında fizibilite raporu. İstanbul: İETT Matbaası. google scholar
• Langevin M., Meizonnet L. (1953). İstanbul yolcu nakliyat işleri etüdü, Tercüme Saadettin Özil, İstanbul: Hünsütabiat Matbaası. google scholar
• Lewis, C. B. (1969). Otobüsün hizmet alanı, şehir içi otobüs işletmesinde yenilik ıslah ve inkişaflar. İstanbul: İETT Matbaası. google scholar
• Orhon, O. (2022). İstanbul İETT otobüsleri. İstanbul: İkinci Adam Yayınları. google scholar
• Otobüs Servisi ve Geçirdiği Gelişme Safhaları, (1957). İETT Dergisi, Sayı 12. İstanbul: Su Yayınları. google scholar
• İETT Tarihi, (1957). Otobüs, İETT Dergisi, Sayı 4. İstanbul: Su Yayınları. google scholar
• Şefik, E. (1958). Otobüsler, İETT Dergisi, Sayı 19. İstanbul: Su Yayınları. google scholar
• Öztürk, A. İ. (2010). Osmanlı’dan cumhuriyet’e imtiyaz usulü ile yürütülen İstanbul belediye hizmetleri (Yap-işlet-devret uygulaması). İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları. google scholar
• Steenbrink, P. A. (1974). Optimization of transport networks. London; New York: Wiley. google scholar
• Societe Française D’etudes Et De Realisation De Transports Urbains (Sofretu), (1976). Taşıt Servislerinin Mali, İdari ve Organizasyon Etütleri. İstanbul: İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü. google scholar
• Tekeli, İ. (2009). Toplu eserler 9: İstanbul kent içi ulaşımın gelişimi (1927-1985). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Tramvay Malzemesi, (1945, 23 Haziran). Akşam Gazetesi, s.3. google scholar
• Umar, F. & Kutlu, K. (1971). İstanbul şehri kamu taşıma etüdü. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Matbaası. google scholar