HİTİTLİ KADIN ŞİFACILAR- ŞİFALANDIRMA ÇALIŞMALARI VE BUNLARIN BİRLEŞTİRİCİ COĞRAFYA VE JEOKÜLTÜREL BELLEK ESASINDA ANADOLU KÜLTÜRÜNDEKİ YANSIMALARI

Yıl 2017, Sayı: 15, 48 - 60, 21.02.2018

İlknur Taş

Öz

Hitit halkının yaşayışı hakkında, devlet arşivindeki belgeler suskunluğunu
korusa da; binlerce yıl sonra, Anadolu coğrafyasında ortaya çıkan ‘halk
hekimliği’nin kökenlerinin, Hititler’e dayandığını söylememiz hiç de yanlış
olmayacaktır. Hitit halkının da Hitit sarayındaki uygulamalardan haberdar
olduğunu ve aynı majik ve ritüel uygulamaların onlar arasında da uygulandığını
bu anlamda varsayabiliriz.

Söz konu makalede, ritüel metinlerinde adı geçen kadın şifacılar ve onların
çalışmaları ele alınarak onların Anadolu kültüründeki yansımaları
araştırılmıştır. Şifacı kadınlar, genel Hitit tıbbının bir özelliği olarak,
ritüeller esnasında, tedaviden önce hastalığa neden olan sebebi ortadan
kaldırmaya yönelik bir tutum izlemişlerdir. Bunun için de, fal ve kehanete
başvurmuşlardır. Tedavi aşamasında duruma göre hazırladıkları bitkisel içerikli
karışımlarla ya da yukarıda bahsettiğimiz majik yollarla tedavi yoluna
gitmişlerdir. Bu arada yaşlı kadınların şifalandırma çalışmaları esnasında, çok
iyi gözlem yaptıkları tespit edilmiştir.

Hitit şifalandırma çalışmaları esnasında, sadece büyü değil, geleneksel
Anadolu hekimliğinde de büyük yer tutan bitkisel karışımlardan elde edilen
ilaçlar da kullanılmıştır. Geleneksel Türk halk hekimliğinde, bitki ve
ağaçlarla tedavi sıkça kullanılmaktadır. Şifalandırma çalışmaları sırasında
yapılan sembolik majik metotlardan bazılarına yine Anadolu halk hekimliğindeki
bazı uygulamalarda da rastlamak mümkündür.

Özetle söz konusu araştırmamızda, Hitit şifalandırma çalışmalarının kültürel
devamlılık ve birleştirici coğrafya
esasında geleneksel Anadolu halk hekimliği ve halk kültürüne yansımaları tespit
edilerek, Hitit toplumun hem psikolojisi hem de sosyo-kültürel davranış
biçimleri bir nebze de olsa aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hititler, Şifalandırma, Kadın, ritüeller

THE HITTITE FEMALE HEALERS: THEIR EFFORTS TO HEAL AND THEIR EFFECTS ON ANATOLIAN CULTURE

Öz

Although the Hittite documents remain silent regarding
everyday life in Hittite society, it is not wrong to say that the roots of the
‘folk medicine' that arose in Anatolia thousands of years later are based upon
Hittite medicine. We assume that Hittite society was aware of the practices in
the Hittite palace, and also that they practiced the same magical and
ritualistic practices in that manner.

This study researches the female healers, who were
mentioned in Hittite ritual texts, and their practices, and thus also their
reflections in Anatolian culture. The female healers, as a common feature of
Hittite medicine, followed a treatment for removing the reason of sickness
before proceeding to the cure. 
Therefore, they performed oracular and divining procedures. During the
process of the cure, they followed specific treatments including magical ones
like the aforementioned or herbal mixtures which they prepared. Meanwhile, it
seems that the old healers made a detailed observation during the healing
process.

During the treatment processes, it was used not only
magical treatments, but also medicines made of the herbal mixtures that have
importance for traditional Anatolian medicine. In traditional Turkish folk
medicine, healing methods using plants and trees are very common. However, it
is surprising that some of magical methods appear in some practices of
Anatolian folk medicine.

In conclusion, the aim is to determine the reflections of
the practices of Hittite treatments in traditional folk medicine and folk culture
in the light of some aspects as the shared geography, geo-cultural memory and
cultural continuity, and also to enlighten the psychology and the
social-cultural behavior patterns of Hittite society to some extent.

Anahtar Kelimeler

Hittites, Treatment, Women, Rituals

Kaynakça

• Achterberg J. 1990: Kadın Şifacılar (Women as Healer), İstanbul.
• Acıpayamlı O. 1962: "Anadolu’da Nazarla ilgili bazı adet ve inanmalar”, A.Ü. DTCF Dergisi, Cilt 20, Sayı:1-2, 1-40.
• Acıpayamlı O. 1989: “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin morfolojik ve fonksiyonel yönden incelenmesi”, Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri, 23-25 Kasım, Ankara, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Sayı: 110, 1-5.
• Akman E. 2002: “Türk ve dünya kültüründeki Su Kültü üzerine düşünceler”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 10, N.1, 1-10.
• Alptekin A. B. 2011: Halk Bilimi Araştırmaları, Ankara.
• And M. 2006: “Büyü, canlıcılık ve sanat”, Elemterefiş. Anadolu’da Büyü ve İnanışlar, Ed. E. Işın, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 6-17.
• Baysal N. 2014: Gelenek ve değişim ekseninde Trabzon Halk Hekimliği üzerine bir araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Beckman G. M. 2016: “Birth and Motherhood among the Hittites”, Women in Antiquity. Real women across the Ancient World. Ed. S. L. Budin - M.Turfa, New York, 319-328. Burde C. 1974: Hethisitsche Medizinische Texte, Studien zu den Boğazköy-Texten 19, Wiesbaden.
• CTH = S. Košak – G.G.W. Müller, hethiter.net/: Catalog (2015-08-04) Erginöz G. Ş. 1999: Hititlerde Anatomi ve Tıp, İstanbul.
• Ertem H. 1987: Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu'sunun Florası [The Flora of Anatolia in the Hittite Period, Based on Documents from Boğazköy], Ankara. [1. Auflage: 1974].
• Goetze A. - Sturtevant E. H. 1938: The Hittite Ritual of Tunnawi, American Oriental Series 14, New Haven.
• Haas V. 1989: “Ein Preis auf das Wasser in hurritischer Sprache”, in: Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie 79, 261-271.
• Haas, V. 2003: Materia Magica et Medica Hethitica. Ein Beitrag zur Heilkunde im Alten Orient, Berlin/New York.
• KBo = Keilschriftttexte aus Boghazköy – Leipzig 1916-1923, Berlin 1954 vd.
• KUB = Keilschrifturkunden aus Boghazköy – Berlin 1921 vd.
• Kümmel H.M 1967: Ersatzrituale für den hethitischen König, Studien zu den Boğazköy-Texten 3, Wiesbaden.
• Meier G. 1939: “Ein akkadisches Heilungsritual aus Boğazköy”, Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie 45: 195-215.
• Özer N. 1989: “Türk Halk Hekimliğinde Kaplıcalarımız”, Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri, 23-25 Kasım, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara, 203-209.
• Özgen, Z. Nur. 2007: Adana(Merkez) Halk Hekimliği Araştırması, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Reyhan E. 2003: “Hitit Büyü Ritüellerinin Uygulama Şekilleri Üzerine Bir İnceleme”, Archivum Anatolicum 6/2, 111-142.
• Starke, F. 1985: Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift, Studien zu den Boğazköy-Texten 30, Wiesbaden.
• Strauss R., 2006: Reiningungsrituale aus Kizzuwatna. Ein Beitrag zur Erforschung Hethitischer Ritualtradition und Kulturgeschichte. Berlin und Newyork.
• Şar S. 2008: “Anadolu’da Rastlanan Halk Hekimliği Uygulamalarına Genel Bir Bakış”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara-Türkiye, 10-15 Eylül 2008, 1163-1178.
• Zehnder T. 2010: Die hethitischen Frauennamen. Katalog und Interpretation, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 29, Wiesbaden.