İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Araştırmalarında Psikolojinin Yeri: Türkçe ve İngilizce Alan Yazın Arasında Betimsel Bir Karşılaştırma

Yıl 2021, , 111 - 141, 08.02.2021

Seydahmet Ercan Samet Çelik

https://doi.org/10.26650/SP2020-0107

Öz

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün verilerini ve şahit olduğumuz Soma maden kazası gibi birçok trajik iş kazasını dikkate aldığımızda, Türkiye’de işçi sağlığı ve güvenliği (İSG) alanında hızlı bir iyileşme gerçekleştirmemiz gerektiği açıkça görülmektedir. Bu iyileştirmeyi gerçekleştirmek ilgili bütün tarafların (örn., Sosyal Güvenlik Kurumu, işveren örgütleri ve sendikalar) sorumluluğundadır ve ilgili taraflar öz eleştiride bulunarak neler yapmaları gerektiği konusunda öneriler geliştirmelidir. Bu noktada akademik camianın güncel, teorik ve uygulanabilir bilgi üreterek İSG’ye ilişkin arzulanan iyileşmelere katkı sunması gerekmektedir. Akademik camianın katkısını değerlendirmek amacıyla ilk olarak Türkçe İSG alan yazını nicel ve nitel olarak incelenmiştir. İkinci olarak, en çok atıf alan Türkçe ve İngilizce makaleler arasında karşılaştırma yapılarak Türkçe ve İngilizce alan yazındaki temel farkları ortaya koymak amaçlanmıştır. Türkçe alan yazına ilişkin yapılan analiz sonucunda İSG alanında Türkçe yazılan makalelerin yetersiz sayıda olduğu, sosyal ve davranış bilimi alanlarında çalışan araştırmacıların bu alana katkısının sınırlı düzeyde kaldığı, güvenlik iklimi ve güvenlik kültürü gibi önemli değişkenlerin yeterince incelenmediği, daha çok betimleyici araştırma yönteminin kullanıldığı ve hipotez testi sayısının düşük olduğu gözlemlenmiştir. En çok atıf alan Türkçe ve İngilizce makaleler arasında yapılan karşılaştırma sonucunda birinci yazar olarak Türkçe makalelerde en fazla mühendislik, İngilizce makalelerde ise en fazla psikoloji alanında çalışan araştırmacı sayısının olduğu; İngilizce makalelerin daha yüksek oranda hipotez testi içerdiği; Türkçe makalelerde en çok betimleyici, İngilizce makalelerde en çok tahminsel analiz yapıldığı ve son olarak İngilizce makalelerde yordayıcı değişken olarak en çok güvenlik iklimi, sonuç değişken olarak ise sağlık/iyi oluş ve kaza/yaralanma değişkenleri üzerinde durulduğu bulunmuştur. Bu bulgular ışığında Türkçe İSG alan yazınına katkı sunmak isteyen araştırmacıların İSG ile doğrudan ilişkili değişkenlerin üzerinde daha fazla durması, tahminsel analizlere yönelerek uygulanabilir bilgi üretmesi ve İSG konusuna farklı bilimsel alanların bakış açısı ışığında bütüncül bir şekilde yaklaşması gerekmektedir. Bu noktalarda psikoloji biliminin katkısının vazgeçilmez olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İş sağlığı ve güvenliği, psikoloji, Türkçe alan yazın, iş güvenliği, işçi sağlığı, işçi sağlığı ve güvenliği

The Place of Psychology in the Area of Occupational Health and Safety: A Descriptive Comparison between the Turkish and Englih OHS Literatures

Öz

It is evident that we need to achieve immediate improvements in occupational health and safety (OHS) in Turkey considering the statistics provided by the International Labor Organization and the numerous tragic work-accidents (e.g., Soma mining accident). All concerned parties such as the Social Security Institution and employers’ associations need to fulfill their responsibilities by engaging in self-criticism. They must likewise develop suggestions to achieve such immediate improvements. Therefore, the academic society should contribute to the desired improvements in OHS by producing up-to-date, theoretical, and applicable knowledge. First, the Turkish OHS literature was examined to evaluate the academic society’s contribution. Second, the most frequently cited Turkish and English OHS articles were compared to highlight the main differences in Turkish and English OHS literature. Upon analyzing the Turkish OHS literature, the results indicated that the number of Turkish OHS related articles was inadequate. Moreover, the contributions of social and behavioral scientists to this domain was not sufficient. Furthermore, important OHS variables such as safety climate and safety culture were not studied enough, studies mostly used descriptive analysis, and there was a lack of hypothesis testing. Comparing Turkish and English OHS articles, the results indicated that the first authors of the English articles were mostly psychologists and the first authors of the Turkish articles were mostly engineers. Moreover, the English articles included more hypothesis testing. The Turkish articles included mostly descriptive analyses, while the English articles included mostly predictive analyses. The English articles likewise mostly included the safety climate as a predictive variable and health and wellbeing and injury and accidents as criterion variables. Based on these findings, Turkish researchers who study OHS should focus on studying variables directly related to safety behavior and safety intensions. They should produce applied knowledge by conducting predictive rather than descriptive analyses. Also, they need to consider taking a holistic perspective by incorporating the results obtained by different scientific areas of study. Following these suggestions, a more profound contribution of psychology to OHS literature is required.

Anahtar Kelimeler

Occupational health and safety, psychology, Turkish literature, occupational safety, worker health, worker health and safety

Kaynakça

• Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179-211. google scholar
• Anadolu Ajansı (2012). Elektrik Kontağı Şüphesi. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ elektrik-kontagi-suphesi/377781 google scholar
• Anadolu Ajansı (2014). Şişli’deki Asansör Kazasında 10 İşçi Hayatını Kaybetti. Erişim adresi: https:// www.aa.com.tr/tr/turkiye/sislideki-asansor-kazasinda-10-isci-hayatini-kaybetti/124450 google scholar
• Association for Safe International Road Travel (2017). Annual Global Road Crash Statistics. Erişim adresi: http://asirt.org/Initiatives/Informing-Road-Users/Road-Safety- Facts/Road-Crash-Statistics google scholar
• Bandura, A. (1962). Social learning through imitation. M. R. Jones (Ed.), Nebraska symposium on motivation: 1962 içinde (s. 211- 269). Lincoln: Univer. Nebraska Press. google scholar
• Bandura, A. (1965). Vicarious processes: A case of no-trial learning. Advances in Experimental Social Psychology, 2, 1-55. google scholar
• Burke, M. J. ve Signal, S. (2010). Workplace safety: A multilevel, interdisciplinary perspective. J. J. Martocchio, H. Liao, & A. Joshi (Ed.), Research in personnel and human resource management içinde (s. 1- 47). Bingely, United Kingdom: Emerald Group Publishing Limited. google scholar
• Boyd, A. (1997). Employee traps-corruption in the workplace. Management Review, 86(8), 9-10. google scholar
• Camkurt, M. Z. (2007). İşyeri çalişma sistemi ve işyeri fiziksel faktörlerinin iş kazalari üzerindeki etkisi. TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 21(1), 80-106. google scholar
• Ceylan, H. (2011). Türkiye’deki iş kazalarının genel görünümü ve gelişmiş ülkelerle kıyaslanması. International Journal of Engineering Research and Development, 3(2),18-24. google scholar
• Christian, M. S., Bradley, J. C., Wallace, J. C. ve Burke, M. J. (2009). Workplace safety: A meta-analysis of the roles of person and situation factors. Journal of Applied Psychology, 94(5), 1103-1127. google scholar
• Clarke, S. (1998). Organizational factors affecting the incident reporting of train drivers. Work & Stress, 12(1), 6-16. doi:10.1080/02678379808256845 google scholar
• Clarke, S. (2010). An integrative model of safety climate: Linking psychological climate and work attitudes to individual safety outcomes using meta-analysis. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83(3), 553-578. google scholar
• Clarke, S. (2013). Safety leadership: A meta-analytic review of transformational and transactional leadership styles as antecedents of safety behaviours. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 86(1), 22-49. doi:10.1111/j.2044- 8325.2012.02064.x google scholar
• Costa, G. (2003). Shift work and occupational medicine: An overview. Occupational Medicine, 53, 83-88. google scholar
• Danna, K. ve Griffin, R. W. (1999). Health and well-being in the workplace: A review and synthesis of the literature. Journal of Management, 25(3), 357-384. google scholar
• Dembe, A. E. (2001). The social consequences of occupational injuries and illnesses. American Journal of Industrial Medicine, 40(4), 403-417. google scholar
• Dollard, M. F. ve Bakker, A. B. (2010). Psychosocial safety climate as a precursor to conducive work environments, psychological health problems, and employee engagement. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83, 579-599. google scholar
• Dul, J. ve Neumann, W. P. (2009). Ergonomics contributions to company strategies. Applied Ergonomics, 40(4), 745-752. google scholar
• Gruber, J. ve Morgan, P. (2005). In the company of men: Male dominance and sexual harassment. Boston: Northeastern University Press. google scholar
• Harzing, A. W. (2007). Publish or Perish. Erişim adresi: https://harzing.com/resources/publish-or-perish google scholar
• Hamalainen, P., Takala, J. ve Saarela, K. L. (2006). Global estimates of occupational accidents. Safety Science, 44, 137-156. google scholar
• Hershcovis, M. S., Turner, N., Barling, J., Arnold, K. A., Dupre, K. E., Inness, M., LeBlanc, M. ve Sivanathan, N. (2007). Predicting workplace aggression: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 92(1), 228-238. google scholar
• Hofmann, D. A. ve Morgeson, F. P. (1999). Safety-related behavior as a social exchange: The role of perceived organizational support and leader-member exchange. Journal ofApplied Psychology, 84, 286-296. google scholar
• Howe, C., Tolmie, A., Duchak-Tanner, V. ve Rattray, C. (2000). Hypothesis testing in science: Group consensus and the acquisition of conceptual and procedural knowledge. Learning and Instruction, 10(4), 361-391. google scholar
• İncesu, E. ve Atasoy, A. (2015). Hemşirelerin çalışan sağlığı ve güvenliği kültürü algılarının çalışan sağlığı ve güvenliği kültürü ölçeği kullanılarak incelenmesi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 2(3), 119-126. google scholar
• Jones, E. E. ve Davis, K. E. (1965). From acts to dispositions the attribution process in person perception. Advances in Experimental Social Psychology, 2, 219-266. doi:10.1016/S0065-2601(08)60107-0 google scholar
• Jones, S., Kirchsteiger, C., ve Bjerke, W. (1999). The importance of near miss reporting to further improve safety performance. Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 12(1), 59-67. google scholar
• Kelley, H. H. (1967). Attribution theory in social psychology. Nebraska symposium on motivation, 15, 192-238. google scholar
• Kelley, H. H. (1973). The processes of causal attribution. American Psychologist, 28(2), 107-128. google scholar
• Kılkış, İ. (2013). İş sağlığı ve güvenliğinde yeni dönem: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (İSGK). İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 15, 17-41. google scholar
• Mohamed, S. (2002). Safety climate in construction site environments. Journal of Construction Engineering and Management, 128, 375-384. google scholar
• Mutlu, N. G. ve Altuntaş, S. (2017). Türkiye’de 1974-2016 yıllarında iş sağlığı ve güvenliği alanında yapılan lisansüstü tezlerin profili. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2), 509-535. google scholar
• Nahrgang, J. D., Morgeson, F. P. ve Hofmann, D. A. (2011). Safety at work: A meta-analytic investigation of the link between job demands, job resources, burnout, engagement, and safety outcomes. Journal of Applied Psychology, 96(1), 71-94. doi: 10.1037/a0021484 google scholar
• Neal, A. ve Griffin, M. A. (2006). A study of the lagged relationships among safety climate, safety motivation, safety behavior, and accidents at the individual and group levels. Journal of Applied Psychology, 91, 946-953. google scholar
• Neal, A., Griffin, M. A. ve Hart, P. M. (2000). The impact of organizational climate on safety climate and individual behavior. Safety Science, 34, 99-109. google scholar
• Öz, E. (2005). Ege Bölgesi’nde meydana gelen traktör kazalarının tarımsal iş güvenliği açısından değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42, 191-202. google scholar
• Özkılıç, Ö. (2005). İş sağlığı ve güvenliği, yönetim sistemleri ve risk değerlendirme metodolojileri. İstanbul: Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Yayınları. google scholar
• Popper, K. (1959). The logic of scientific discover. London: Hutchinson google scholar
• Probst, T. M. ve Estrada, A. X. (2010). Accident under-reporting among employees: Testing the moderating influence of psychological safety climate and supervisor enforcement of safety practices. Accident Analysis & Prevention, 42(5), 1438-1444. google scholar
• Rikhardsson, P. M. ve Impgaard, M. (2004). Corporate cost of occupational accidents: An activity-based analysis. Accident Analysis & Prevention, 36(2), 173-182. google scholar
• Sheikhtaheri, A. (2014). Near misses and their importance for improving patient safety. Iranian journal of public health, 43, 853-854. google scholar
• Şen, H. ve Çınar, H. (2017). Mobilya ürün yaşam döngüsünde iş sağliği ve güvenliği analizi. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 5, 235-246. google scholar
• Türkkan, A. (2009). İşe bağlı kas-iskelet sistemi hastalıkları ve sosyoekonomik eşitsizlikler. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 35, 101-106. google scholar
• Uluslarası Çalışma Örgütü (2017). World Statistics. Erişim adresi: https://www.ilo.org google scholar
• Weil, D. (2001). Valuing the economic consequences of work injury and illness: A comparison of methods and findings. American Journal of Industrial Medicine, 40(4), 418-437. google scholar
• Yaşar, S., İnal, S., Yaşar, Ö., ve Kaya, S. (2015). Geçmişten günümüze büyük maden kazaları. Bilimsel Madencilik Dergisi, 54, 33-43. google scholar
• Yeşildal, N. (2005). Sağlık hizmetlerinde iş kazaları ve şiddetin değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4, 280-302. google scholar
• Zedeck, S., ve Mosier, K. L. (1990). Work in the family and employing organization. American Psychologist, 45(2), 240-251. google scholar
• Zohar, D. (2000). A group-level model of safety climate: Testing the effect of group climate on microaccidents in manufacturing jobs. Journal of Applied Psychology, 85, 587-596. google scholar