Prens Sabahattin’in Siyasi Hareketine Düşen Gölge: Damad Mahmud Paşa’nın İmtiyaz Talebi Pazarlıkları

Yıl 2017, Sayı: 55, 219 - 253, 27.07.2017

Bedri Mermutlu

Öz

Türkiye’nin çağdaş siyaset ve düşünce alanında yaşanan önemli bir yarılma, Prens Sabahattin’le ortaya çıkan harekettir. Sultan II.Abdülhamid’e muhalefetle başlayan ve muhalif gruplarla işbirliği arayan bu hareketin arka planı muhtelif yorumlara konu olmuştur. Yüksek maliyete dayanan Bağdat Demiryolu ihalesinin hangi ülke sermayesine verileceği tartışıldığı sırada Prens Sabahattin’in babası Damad Mahmud Paşa’nın devreye girmesi dikkatlerden kaçmamıştır. Bu konu üzerinde yürütülen spekülasyonları aydınlatacak önemli bir kanal, Osmanlı arşiv belgeleri olacaktır. Şimdiye kadar yayınlanan mektuplara ve kişisel beyanlara ek olarak bu konudaki devlet belgelerine yer vermekle daha nesnel ve tamamlanmış bilgilere ulaşmak mümkündür. Zamanın Paris ve Brüksel Sefirleri tarafından Mahmud Paşa ile yapılan yurda dönüş pazarlıklarına ilişkin bilgiler Saray’a gönderdikleri raporlardan izlenebilmektedir. Bu makalede, yüksek sayıdaki belgeler arasından, demiryolu imtiyazı konusuyla ve yurt dışına firar eden Mahmud Paşa’nın yurda dönmek için devlete ileri sürdüğü şartlarla ilgili olanlara dayanarak söz konusu soruna açıklık kazandırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Prens Sabahattin, Damad Mahmud Paşa, Bağdat Demiryolu, Demiryolu imtiyazı, Jön Türkler

The Shadow That Falls On The Political Movement Of Prince Sabahattin: Damad Mahmud Pasha’s Bargain For Concession Request

Öz

An important cleavage that occurred in Turkey’s modern political and intellectual movements

is the one that emerged because of Prince Sabahattin. Over the years, the background of

this movement, which began as an opposition to Sultan Abdulhamid II and sought for

collaboration with other opposition groups, had become the locus of various interpretations.

During that time, the intervention of Prince Sabahattin’s father, Damat Mahmud Paşa, during

discussions as to which country the overcosting Baghdad Railway should be tendered

did not escape public attention. An important source that can help enlighten us regarding

speculations surrounding the issue would be the Ottoman Archives. In addition to letters and

personal declarations published until recently, it is now possible to obtain more integrated and

objective information by examining state documents. The knowledge of bargains initiated

during that time by the ambassadors of Paris and Brussels with Mahmud Paşa in order to

return to the country can be traced from the reports they had sent to the Palace. Based on

these documents regarding railway concessions and conditions stipulated by fugitive Mahmud

Paşa to return to the country, this article attempts to further clarify the issue in question.

Anahtar Kelimeler

Prince Sabahattin, Damad Mahmud Paşa, Baghdad Railway, Railway concessions, Young Turks

Kaynakça

• Gümüş, Musa (2011), “1893’ten 1923 Chester Projesi’ne Türk Topraklarında Demiryolu İmtiyaz Mücadeleleri ve Büyük Güçler”, Tarih Okulu, Sa. X, Mayıs-Ağustos, s. 151-194.
• Prens Sabahaddin (2007), Gönüllü Sürgünden Zorunlu Sürgüne-Bütün Eserleri, Haz. Mehmet Ö. Alkan, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Ahmed Lutfullah & Mehmed Sabahaddin (1901), “Umum Osmanlı Vatandaşlarımıza” Osmanlı, No. 81, 1 Nisan, s. 5.
• Kuran, Ahmed Bedevî (1959), Osmanlı İmparatorluğunda ve Türkiye Cumhuriyetinde İnkılâp Hareketleri, İstanbul, Çeltüt Matbaası,