İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ BAĞLAMINDA ATATÜRK’ÜN HATIRASI VE ANIMSAMA PRATİKLERİ

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 8 - Yeni Yüzyıl'da İletişim Çalışmaları Dergisi Cumhuriyetimizin 100. Yılı Özel Sayısı, 200 - 220, 27.10.2023

Ümmühan Molo

Öz

Geçmiş zamandan bazı anların o dönem yarattığı güçlü etkiler, yalnızca o anları değil gelecek zamanı da kapsamı içine almaktadır. Giderek ileriye (geleceğe) hareketlilik gösteren bu önemli anlar, toplumların belleğini oluşturmaktadır. Toplumlar geçmişe atfettiği değer ve saygıyı, hatırlama-anma pratikleri ile yansıtmaktadır. Kimi durumlar için unutmak faydalı görünse de geleceği inşa etmiş kişi ve olaylar için geçmişi yok saymak, onun bugünde yarattığı etkiyi görmezden gelmek anlamındadır. Bu nedenle hatırlamak geçmişi daima var kılmaktır. Ancak süregiden zaman, toplumları hızla değiştiğini ve onların giderek daha teknolojik yapılarla var olduğunu göstermektedir. Teknoloji ile kuşanmış toplumların anımsama pratikleri de kaçınılmaz olarak bu yapıdan etkilenmektedir. Güncel teknolojiler geçmişle kurulan iletişimin yeni belirleyicileridir. Bu çalışma Türkiye’nin kolektif belleğinde yer etmiş Cumhuriyet ile Atatürk’ü, yeni iletişim ve bellek teknolojileri bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, günümüz teknolojilerinin anımsama pratiklerini hangi biçimlerde etkilediği, tematik analiz yöntemiyle incelenmektedir. Analizden elde edilen bulgulara göre, teknoloji temelli anımsama pratikleri Atatürk’ün hatırasını üç şekilde karşımıza çıkarmaktadır. Bunlar: “Yansı(t)ma Teknolojileri: Holografik Bellek”, “Sürükleyici Teknolojiler: 360 Derece Mekânsal Bellek” ve “Yapay Zeka Teknolojileri: Kurgusal Bellek” şeklindedir. Bu türden bir anımsama biçiminin geçmişi daha güçlü ve etkili bir biçimde tasarlayabildiği ancak bu tasarımda geçmiş zaman izlerine sadık kalmasının mühim olduğu ortaya çıkmıştır. Aksi halde, hatıranın kendisi performans ve ilgi uyandırma amaçlarının gölgesinde kalmakta ve manipüle edilmiş yeni görünüm yapay bir anımsama riski ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İletişim teknolojileri, Bellek, Anımsama, Atatürk’ün hatırası

THE EFFECT OF NEW COMMUNICATION TECHNOLOGIES ON MEMORY FORMATION: THE MEMORY OF ATATÜRK AND COMMEMORATION PRACTICES

Öz

The powerful effects generated by certain moments from the past not only encompass those moments themselves but also extend into the future. These significant moments, gradually moving forward in time, shape the collective memory of societies. While forgetting may seem beneficial in some cases, disregarding the past of individuals and events that have shaped the future implies ignoring the impact it has on the present. Therefore, to remember is to perpetuate the past. However, the passage of time continually changes societies and demonstrates their existence with increasingly technological structures. The practices of remembering in technologically-equipped societies are inevitably influenced by this structure. Current technologies have become new determinants of communication with the past. This study aims to examine the Republic and Atatürk, which have a place in the collective memory of Türkiye, within the context of new communication and memory technologies. For this purpose, the ways in which contemporary technologies influence practices of remembrance are identified through thematic analysis. According to the findings obtained from the analysis, technology-based practices of remembrance manifest Atatürk's memory in three forms: “Reflective Technologies: Holographic Memory,” “Immersive Technologies: 360-degree Spatial Memory,” and “Artificial Intelligence Technologies: Fictional Memory.” It has been observed that this type of remembrance can more powerfully and effectively shape the past but, due to the same reason, it is crucial for the designed memory to remain faithful to the traces of the past. In another case, the remembered content may lag behind the intended objectives of performance and engagement in the design process, potentially leading to its recollection with a newly manipulated appearance.

Anahtar Kelimeler

Communication technologies, Memory, Remembrance, Atatürk’s memory

Kaynakça

• Acar, E. (2007). Ölümlülük, ölümsüzlük ve yapay zekâ. Alt Kitap.
• Adaş, E. B. ve Erbay, B. (2022). Yapay zekâ sosyolojisi üzerine bir değerlendirme. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 326-337.
• Afzal, S., Chen, J., ve Ramakrishnan, K. K. (2017). Characterization of 360-degree videos. In Proceedings of the Workshop on Virtual Reality and Augmented Reality Network. 1-6.
• Alhojailan, M. I. (2012, 14-17 Aralık). Thematic analysis: a critical review of its process and evaluation. [Bildiri]. WEI international European academic conference proceedings, Zagreb, Croatia.https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=0c66700a0f4b4a0626f87a3692d4f34e599c4d0e
• Altman, R. (2015). Ethics of artificial intelligence. Nature, 521(7553), 417-418.
• Aronson, J. (1994). A pragmatic view of thematic analysis. The qualitative report, 2(1), 1-3.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (A. Tekin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Atatürk-Aşk Nereden Nereye AI Cover. (2023, 5 Eylül). Empore Hub Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=uySy8UFAbZQ Erişim Tarihi: 12.09.2023
• Atatürk’ün üç boyutlu görüntüsü ile fotoğraf çekimi. (2017, 3 Şubat). Mynet. https://www.mynet.com/ataturkun-uc-boyutlu-goruntusu-ile-fotograf-cekimi-4125953-myvideo Erişim Tarihi: 09.09.2023. Bamodu, O., ve Ye, X. M. (2013). Virtual reality and virtual reality system components. Advanced materials research, 765, 1169-1172.
• Beni Görmek Demek...-10 Kasım’da Atatürk’ü Görerek Anıyoruz VR. (2016, 10 Kasım). 360 Prodüksiyon. https://www.youtube.com/watch?v=ZbcHK7S-36o Erişim Tarihi: 09.09.2023.
• Bergson, H. (2015), Madde ve bellek (I. Ergüden, Çev.). Dost Kitapevi.
• Beşiktaş Kulübü’nden tüyleri diken diken eden kutlama! Atatürk hologramı hazırlandı (2022, 20 Ekim).
• Fotomaç. https://www.fotomac.com.tr/video-haber/videoizle/besiktas-kulubunden-tuyleri-diken-diken-eden-kutlama-ataturk-hologrami-hazirlandi Erişim Tarihi: 04.09.2023
• Bilgilier, H. A. ve Cem, S. (2023). Kültürel etkinlikler ve dijitalleşme sürecinin yansımaları. International Journal Of Socıal Humanıtıes Scıences Research, 10(93), 572-589.
• Biro, Y. (2011). Sinemada zaman. (A. C. Altunkanat, Çev.). Doruk Yayınları.
• Boddington, P. (2017). Towards a code of ethics for artificial intelligence. Cham: Springer, 27-37.
• Bozkurt, A. (2015). Unutma zamanı: Yazı, bellek ve eleştiri. İnkılap Kitabevi.
• Braun, V. ve Clarke, V. (2019). Psikolojide tematik analizin kullanımı. (S. N. Şad, N. Özer ve A. Atli, Çev.). Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 873-898.
• Braun, V. ve Clarke, V. (2019). Reflecting on reflexive thematic analysis. Qualitative research in sport, exercise and health, 11(4), 589-597. https://doi.org/10.1080/2159676X.2019.1628806
• Castleberry, A. ve Nolen, A. (2018). Thematic analysis of qualitative research data: Is it as easy as it sounds? Currents in pharmacy teaching and learning, 10(6), 807-815.
• Çolak, O. Ö. (2023, 25 Nisan). ‘1923’ müzikali seyirciyle buluştu: ‘Cumhuriyet bu neslin sesi...’ (Cumhuriyet). https://www.cumhuriyet.com.tr/kultur-sanat/1923-muzikali-seyirciyle-bulustu-cumhuriyet-bu-neslin-sesi-2074635 Erişim Tarihi: 04.09.2023
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar? (A. Şenel, Çev.). Ayrıntı Yayınları. Cummings, J. J. ve Bailenson, J. N. (2015). How immersive is enough? A meta-analysis of the effect of immersive technology on user presence. Media psychology, 19(2), 272-309.
• Dietrich, E. (2002). Philosophy of artificial intelligence. The Encyclopedia of Cognitive Science, 203-208.
• Erdoğan, K., Durdu, A. ve Ceylan, R. (2020). Reshapıng human ıntentıon on human-machıne ınteractıon by usıng holograms. Konya Journal of Engineering Sciences, 8, 1-8.
• Erken, F. (2019). Sanal gerçeklik teknolojileri ile izlenen haberlerin bellek ve anlama üzerine etkisi. Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Etzioni, A. ve Etzioni, O. (2017). Incorporating ethics into artificial intelligence. The Journal of Ethics, 21, 403-418.
• Gabor, D. (1972). Holography, 1948-1971. Science, 177(4046), 299-313.
• Güngör, İ. (2020). Gerçeğin yeniden üretiminde yeni toplumsal hareketler hologramas por la libertad eylemi örneği. Intermedia International e-Journal, 7(12), 1-18.
• Handa, M., Aul, E. G., ve Bajaj, S. (2012). Immersive technology–uses, challenges and opportunities. International Journal of Computing & Business Research, 6(2), 1-11.
• İBB’den 29 Ekim’e özel Atatürk hologramı (2020, 28 Ekim). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ibbden-29-ekime-ozel-ataturk-hologrami-1786705 Erişim Tarihi: 04.09.2023 İnce, B. G. (2010). Medya ve toplumsal hafıza. Kültür ve İletişim. 13(1). 9-30.
• Işık, V. (2014). Holografik sanatta kullanılan hologram çeşitleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(49), 366-385.
• İstanbul’da Atatürk hologramı yansıtıldı (2020, 30 Ekim). CNN Türk Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=AX1CWwOk5YU Erişim Tarihi: 04.09.2023 İzmir Atatürk Müzesi. https://sanalmuze.gov.tr/muzeler/IZMIR_ATATURK_MUZESI/ Erişim Tarihi: 09.09.2023 İzmir’de 9 Eylül coşkuyla kutlandı: Unutulmaz hologram gösterisi. (2020, 10 Eylül). Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/izmirde-9-eylul-coskuyla-kutlandi-unutulmaz-hologram-gosterisi-6031301/ Erişim Tarihi: 04.09.2023
• Kamu, N. (2020, 30 Ekim). 29 Ekim’e ilk Atatürk hologramı damga vurdu. (ShiftDelete.Net). https://shiftdelete.net/29-ekim-e-ilk-ataturk-hologrami-damga-vurdu Erişim Tarihi: 04.09.2023
• Kayıkçı, Ş. ve Yürekli, A. (2021). Görüntülü Mobil İletişimde Hologram Teknolojisinin Kullanımı. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Özel Sayı, 50-54.
• Kiger, M. E. ve Varpio, L. (2020). Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131. Medical teacher, 42(8), 846-854.
• Kına, S. A. (2022). Medyatik eğlence, dijital görüntü, yeni belgesel: 360 derece video üzerine bir inceleme. Moment Dergi, 9(1), 199-214.
• Kovács, P. T., Murray, N., Rozinaj, G., Sulema, Y., ve Rybárová, R. (2015). Application of immersive technologies for education: State of the art. International Conference on Interactive Mobile Communication Technologies and Learning (IMCL), 283-288. IEEE.
• Lee, H. (2013). 3D holographic technology and its educational potential. TechTrends, 57(4), 34-39.
• Mueller, V. C. (2012). Introduction: philosophy and theory of artificial intelligence. Minds and Machines, 22(2), 67-69.
• NTV 360 derece / Anıtkabir’de Ata’nın huzurunda. (2019, 5 Aralık). NTV. https://www.ntv.com.tr/video/ntv-dijital/ntv-360-derece-anitkabirde-atanin-huzurunda,XcoNi44f4EOSF66VIWWqXA Erişim Tarihi: 09.09.2023
• NTV 360 Derece / Sanal Gerçeklik Videosu: Anıtkabir’de Ata’nın Huzurunda. (2019, 18 Mayıs). NTV Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=Bs3HKT7LOVc Erişim Tarihi: 09.09.2023
• Olick, J. K. (2014). Kolektif bellek: iki farklı kültür. (M. Güneşdoğmuş, Çev.). Moment Dergi, 1(2), 175-211.
• Orhon, G. (2015). Medya ve bellek çalışmaları: Paralellikler, gerilimler. İletişim: Araştırmaları. 13(2), 9-31.
• Orlov, S. S., Abarzhi, S. I., Oh, S. B., Barbastathis, G., ve Sreenivasan, K. R. (2010). High-performance holographic technologies for fluid-dynamics experiments. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 368(1916), 1705-1737. https://doi.org/10.1098/rsta.2009.0285
• Öztemel, E. (2020). Yapay zekâ ve insanlığın geleceği. Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği.95-112.
• Parmaksız, P. M. Y. (2019). Belleğin mekânından mekânın belleğine: Kavramsal bir tartışma. İlef Dergisi, 6(1). 7-26.
• Pavithra, A., Kowsalya, J., Keerthi Priya, S., Jayasree, G., ve Nandhini, T. K. (2020). An emerging immersive technology-A survey. International Journal of Innovative Research in Technology, 6(8), 119-130.
• Pirim, H. (2006). Yapay zekâ. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 1(1), 81-93.
• Polat, M. (2019). Anıtlar ve anma mekânlarının dönüşümü üzerine değerlendirmeler. Megaron. 14(1), 51-62.
• Ricoeur, P. (2012). Zaman ve anlatı: Üç kurmaca anlatıda zamanın biçimlenişi. (M. Rifat, Çev.), Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Russell, S. (2015). Ethics of artificial intelligence. Nature, 521(7553), 415-416.
• Sancar, M. (2016), Geçmişle hesaplaşma: Unutma kültüründen hatırlama kültürüne. İletişim Yayınları.
• Schiaffonati, V. (2003). A Framework for the Foundation of the Philosophy of Artificial Intelligence. Minds and Machines, 13, 537-552.
• Searle, J. R. (1980). Minds, brains, and programs. Behavioral and brain sciences, 3(3), 417-424.
• Shaw, J. (2019). Artificial intelligence and ethics. Harvard Magazine, (30). 1-11.
• Sheikh, A., Brown, A., Watson, Z., ve Evans, M. (2016). Directing attention in 360-degree video. In IBC Conference, Institution of Engineering and Technology, Amsterdam.
• Sucu, İ., ve Ataman, E. (2020). Dijital evrenin yeni dünyası olarak yapay zekâ ve her filmi üzerine bir çalışma. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 4(1), 40-52.
• Suh, A., ve Prophet, J. (2018). The state of immersive technology research: A literature analysis. Computers in Human Behavior, 86, 77-90.
• Susam, A. (2015). Toplumsal bellek ve belgesel sinema. Ayrıntı Yayınları.
• Süslü, A. (2019). Doğa ve insan bilimlerinde yapay zekâ uygulamaları. Akademia Doğa ve İnsan Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-10.
• Thagard, P. (1990). Philosophy and machine learning. Canadian Journal of Philosophy, 20(2), 261-276.
• Toker, A. (2022). Sosyal bilimlerde nitel veri analizi için bir kılavuz. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51), 319-345.
• Toksoy, N. G. (2012). Giriş. Bellek İzleri: Kurgudan Kurama Görüntüler. (N. G. Toksoy, Der.). Kalkedon Yayınları, 7-18.
• Tuğrul, S. (2014). AVM’li Hatırlama ve Unutma... Moment Dergi, 1(2), 16-33. Yapay zekâ ile Mustafa Kemal Atatürk’ün sesiyle Fikrimin İnce Gülü. (2023, 4 Ağustos). Beyaz Gazete Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=xsrBrjb9SHk Erişim Tarihi: 12.09.2023
• Yürür, M.D. (2021). Immersive Medya: Yeni Çağda Yeni Bir Medya. Skopbülten. https://www.e-skop.com/skopbulten/immersive-medya-yeni-cagda-yeni-bir-medya/6083 Erişim Tarihi: 06.09.2023
• Zhou, C., Li, Z., ve Liu, Y. (2017, 20-23 Haziran). A measurement study of oculus 360-degree video streaming. In Proceedings of the 8th ACM on Multimedia Systems Conference. 27-37. https://dl.acm.org/doi/pdf/10.1145/3083187.3083190.