DİLİN YENİLEŞME SÜRECİNDE RADYO VE TELEVİZYON SPİKERLERİ: 1927-1990

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 8 - Yeni Yüzyıl'da İletişim Çalışmaları Dergisi Cumhuriyetimizin 100. Yılı Özel Sayısı, 55 - 72, 27.10.2023

Nimet Ersin

Öz

Radyo ve televizyon yayıncılığının izleyiciyle buluşan yüzü ve sesi spikerlerdir. Ülkedeki siyasal, toplumsal gelişmeler radyo ve televizyon yayınlarını doğrudan etkilemekte, değişimler önce spikerlere yansımaktadır. Dilde yenileşme çabaları da bunlardan biridir. Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923‘te kurduğu Türkiye Cumhuriyeti’ndeki dilde yenileşme çalışmaları 1927 yılında yayına başlayan ilk radyo yayınlarına yansımış, daha sonra TRT’nin kuruluşuyla birlikte TRT yayınlarında da bu çabalar devam etmiştir. Radyo ve televizyonlardan halka doğrudan hitap eden bir mesleği icra eden spikerler, dilde yenileşme çabalarının da görünen yüzü olmuştur. Araştırmanın amacı, dilde yenileşme süreciyle paralel gelişen spikerlik mesleğinin gelişimini ortaya koymaktır. Araştırmada veriler 1927-1990 yıllarında spikerlik yapmış, çoğu hayatta olmayan spikerlerin hayatta iken kendileriyle yapılmış röportajlardan, video kayıtlarının çözümlenmesinden ve hayatta olan, Türk dili konusunda büyük çalışmalar yapmış Şener Mete ile gerçekleştirilen kişisel görüşmeden elde edilmiştir. Betimsel analiz tekniğinin kullanıldığı araştırmanın bulgularına göre radyo ve televizyonun ilk yıllarında yöneticiler, yapımcılar aynı zamanda spikerlik de yapmış, spikerlik ayrı bir meslek olarak görülmemiştir. TRT’nin kuruluşundan itibaren TRT yayıncılığında spikerlik sınavla girilen bir meslek olmuştur. Spikerlik mesleği, dilbilgisi, fonetik, diksiyon, artikülasyon, vurgulama, tonlama hataları yapmadan, doğru ve güzel konuşmak gibi özellikler gerektirmektedir. TRT spikerleri, emekli olduktan sonra da dilin doğru kullanılması yönünde özel çaba göstermiştir. 1990’lı yıllara kadar olan dönemde spikerler iletişim teknolojilerinin günümüzdeki kadar gelişmemiş olması nedeniyle yetersiz çalışma koşullarından kaynaklı zorluklar yaşamış ve siyasal gelişmelerden etkilenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dil Devrimi, Türkçe, uluslaşma, Radyo ve Televizyon, Spikerlik

THE ROLE OF RADİO AND TELEVİSİON NEWSCASTER’S İN LANGUAGE SİMPLİFİCATİON AND CORRECT USAGE OF TURKİSH: 1927-1990

Öz

Within the context of Mustafa Kemal Atatürk's efforts to nationalize the newly established Republic in 1923, the Language Revolution and efforts to simplify the Turkish language continued after his passing. The purpose of this research is to outline the requirements of the newscasting profession and to demonstrate the efforts of newscasters in language simplification and the proper use of Turkish. Data for this study was obtained through interviews conducted with newscaster’s who worked between 1927 and 1990, most of whom are no longer alive, as well as the analysis of video recordings. Additionally, personal interviews with TRT newscaster's Şener Mete, who has made significant contributions to the Turkish language, were conducted. Employing a descriptive analysis technique, this research reveals that newscaster’s have been provided with in-service training in order to use Turkish correctly since the early years of radio and television broadcasting. Emel Gazimihal, the first female broadcaster, was sent for training to the BBC by Atatürk's order. The profession of newscasting requires attributes such as proper grammar, phonetics, diction, articulation, emphasis, and intonation to speak correctly and eloquently without making errors. The findings indicate that newscaster’s have a deep passion for the Turkish language in their profession, work on promoting correct Turkish language usage throughout their lives, and despite various challenges, they consider their profession as an honorable one.

Anahtar Kelimeler

Languaga Revolution, Turkish, nationalizaiton, radio and television, newscaster's

Kaynakça

• Ahıska, M.(2005). Radyonun sihirli kapısı. Metis Yayınları.
• Algeo, J. (2000). The effects of the revolution on language. Greene, Jack P. Greene, J. R. Pole (Ed.).A companion to the American Revolution. İçinde. Blackwell Publication. 595-599.
• Altun, M. (2004). Alfabe değişiminin tarihsel gelişimi üzerine bir değerlendirme. E. Şahin (Ed.). Cumhuriyetimizin 81. Yılına Armağan. İçinde. Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü. 57-63
• Aziz, A. (2002). Radyo yayıncılığı (ikinci Bas.). Nobel Yayıncılık.
• Aziz, A. (2022). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri.(14. Basım.) Nobel Yayıncılık.
• Cankaya, Ö. (2003). Bir kitle iletişim kurumunun tarihi: TRT 1927-2000.Yapı Kredi Yayını.
• Deniz, Ü. (2019). İstanbul Radyosu’nun ilk dönemindeki (1927) müzik yayınları. Eurasian Journal of Music and Dance, (14), 63-88. doi: 10.31722/ejmd.584362.
• Erdamar, B. (1992). Spikerlik üzerine. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0 (1-2).
• Evliyaoğlu, G. (1973). Konuşma sanatı. Ankara Gazeteciler Cemiyeti Yayını.
• Kasım, M. (2009). Spiker olmak o kadar kolay mı? Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 209-228.
• Kayador (1993). Radyo ve televizyon spikerliği (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (15), 170-189.
• Korkmaz, Z. (1972). Dilde 'doğal gelişme' ve 'devrim 'açısından Türk dil devrimi. Türkoloji Dergisi, 4(1). 97-114.
• Özdoğan, M. (2015). Türkiye’de ulus inşası ve dil devrimi (1839-1936) (1839-1936). Akademik Hassasiyetler, 2(3), 227-262.
• Pekman, C. (1997). Televizyonda özelleşme: Avrupa’da yayıncılığın değişim süreci. Beta
• Sadoğlu, H. (2002). Uluslaşma Sürecinde Türk Dil Politikaları (1839-1950) (Yayınlanmamış doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sak, R., Sak, İ.T., Öneren Şendil Ç. ve Nas. E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Sarılar, N. B. (2018). 1950’lerden bugüne haber perspektifinde dönüşen haber sunucusu profili: Spiker-anchor. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 2 (2) , 63-72. doi: 10.17932/IAU.EJNM.25480200.2018.2/2.63-72
• Sarmaşık, J. (2022). Kitle iletişim hukuku: Basın/radyo/televizyon-internet. Beta.
• TRT (1990). Dünden Bugüne Radyo-Televizyon. TRT Yayını.
• Tutaş, N. (2014). İngiliz dilinde ‘aydınlanma’: Eski İngilizce’den günümüze değişimi ve gelişimi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54(1), 287-306.
• İnternet Kaynakları
• Gönel, G. (2021, 14 Mart) TRT'nin ilk haber spikerlerinden Jülide Gülizar güzel Türkçesiyle sonraki nesillere örnek oldu. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/trtnin-ilk-haber-spikerlerinden-julide-gulizar-guzel-turkcesiyle-sonraki-nesillere-ornek-oldu/2175479
• Gürçay, E. (2019, 21 Kasım). Radyolu günler: Geçmişi, Türkiye'deki tarihi ve Açık Radyo. https://acikradyo.com.tr/babilden-sonra/radyolu-gunler-gecmisi-turkiyedeki-tarihi-ve-acik-radyo
• Leyla, B. (2022, 25 Nisan) Türkiye'nin radyo serüveni. gzt. https://www.gzt.com/cins/turkiyenin-radyo-seruveni-3488553
• Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Hizmetlerinin Tanımı ve Bu Hizmetlere Atanacak Personel Yönetmeliği. Resmi Gazete. Sayı: 27007. (2008, 24 Eylül). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/09/20080924-7.htm
• Sılkım, Ş. (2010, 21 Kasım). Televizyondaki ilk haber spikerimiz Zafer Cilasun. Yeni Çağ Gazetesi. http://www.yg.yenicaggazetesi.com.tr/yazargoster.php?haber=15791
• Sözbilir, M. (2009). Nitel veri analizi. https://fenitay.files.wordpress.com/2009/02/1112-nitel-arac59ftc4b1rmada-veri-analizi.pdf
• TDK, (t.y.).Tarihçe. https://tdk.gov.tr/tdk/kurumsal/tarihce-2/
• TRT Akademi (2020). Türkiye Radyoları. (Ed. Erkan Durdu). https://dev.trtakademi.net/wp-content/uploads/2020/03/Radyo-Almanak-web.pdf
• Tulgar, A. (28 Mayıs 2022). TRT’nin Güzel Türkçe büstleri. Gazeteduvar. https://www.gazeteduvar.com.tr/trtnin-guzel-turkce-bustleri-makale-1566589