Ceditçilik Hareketi ve Türkistan’da Yayılmasında Mahmut Hoca Behbudi’nin Rolü

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 16, 16 - 27, 16.06.2020

Beytullah Kaya , Shavkat Kushmuratov

Öz

Bu çalışmanın amacı, XX. yüzyılın başlarında Türkistan’a yayılan Ceditçilik hareketini incelemek ve bu hareketin Türkistan’da gelişmesinde Mahmud Hoca Behbudı’nın rolünü ortaya koymaktır. Cedit-çilik, Türkistan’da XIX. yüzyılın sonralarında ortaya çıkan, XX yüzyılın başlarında iyice şekillenen ve kısa zamanda önemli bir etki meydana getiren, sosyal hayatın bütün cephelerini kapsayan milli bir gelişim hareketi olarak kendini göstermiştir. Ceditçilik hareketi, Türkistan’ın sosyal-politik ve kültürel hayatında daha önce benzeri görülmemiş bir değişimin yaşanmasına sebep olmuştur. Cedit-çiliğin temel amaçları ve idealleri: Türkistan’ı Orta Çağ düşüncelerinden biri olan feodal sadakatten, Eski Çağ’dan kalma batıl inançlardan temizlemek, ülkenin ve insanların modern çağa uyumunu sağlamak, ulusal meclis ve milletvekillerinden oluşan bir devlet kurmak, ulusal para biriminin kabu-lünü sağlamak, devleti yönetenlerin toplumun özgürleşmesi ve zenginleşmesi için politikalar oluştu-rulmasını sağlamak amacıyla yapılan yeniliklerin genel adıdır. Rusya, Müslüman halkları lideri İs-mail Gaspıralı’nın etkisi altında meydana gelmiş bu hareketin ülkede şekillenip yayılmasında Türkis-tanlı aydın, müftü Mahmut Hoca Behbudi esas rolü oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Ceditçilik Hareketi, Türkistanlı Reformcular, Mahmut Hoca Behbudi

Kaynakça

• Referans1 Açık, F. (2007). Özbek Edebiyatı. Ankara: Alp Yay.
• Referans2, S. ( 2018). Ikki imperiya asoratida, I. Jild. Toshkent: Info Kapital Grup.
• Referans3, S. (2018). Mahmudxo’ja Behbudiy Tanlangan asarlar I. Jild . Taşkent: Akademnashr Yay.
• Referans4 Akpınar, Y. (2005). İsmail Gaspirali, Seçilmiş Fikri Eserleri. İstanbul: Ötüken Yay.
• Referans5 Akyol, T. (1993). Cedidcilik, İslam Ansiklopedisi, C.7. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• Referans6 Alpargu, M. (2002). Türkistan Hanlıkları, Türkler, C. 8. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Referans7 Andican, A. (2003). Ceditizmdan Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Eren Yay.
• Referans8 Barthold, W. (2018). Türkistan Halkarı Tarihi. Ankara: Astana Yayınları.
• Referans9 Baysun, A. R. (1945). Türkistan’de Milli Hareketler. İstanbul: Eren Yay.
• Referans10 Bigi, M. Z. (2005). Maveraünnehir’de Seyahat. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Referans11 Ebubekir Güngör. (2011). Türkistan’da Fikir Akımları: Ceditçilik Türkçülük, İslamcılık. İstanbul : IQ Kültür Sanat Yay.
• Referans12 Erşahın, S. (2008). Fıtrat’ın Türkistan için II. Meşrutiyet Mahrecli Tecdid Teklifi Üzerine . Bilig, Türk Dunyası Sosyal Bilimler Dergisi 47, 21-44.
• Referans13 Güngör, E. (2011). Türkistan’da Fikir Akımları: Ceditçilik Türkçülük, İslamcılık. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay. İslam Ansiklopedisi, C. 12/2. ( 1997). Eskişehir: TDY.
• Referans 14 Karimov, N. (2008). X asr adabiyoti manzaralari I-kıtob. Taşkent: Özbekistan Yay.
• Referans15 Karimov, S., & Shamsutdinov, R. (2003). Vatan tarixi (XVI-XX asr boshlari) K.2. Tashkent: Sharq Yay.
• Referans15 Karimov, S., & Shamsutdinov, R. (2003). Vatan tarixi (XVI-XX asr boshlari) K.2. Tashkent: Sharq Yay.
• Referans16 Kasımov, B. (1993). Milliy Uyg‘onish va O‘zbek filologiyasi Masalalari. Taskent: Sharq.
• Referans17 Kasımov, B. (2009). Milli Uyanış. Ankara: Atatürk Kültür Merkezı.
• Referans18 Kasimov, B., & vd. (2004). Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti. Taşkent: Sharq Yay.
• Referans19 Khalid, A. ( 2002). Ceditçilik ve Orta Asya’daki Yeni Kimliklerin Ayrıntılarına Giriş. Çev: Müfit Balabanlılar. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Referans20 Khalid, A. (2002). Türkler, C.18. Ceditçilik ve Orta Asya'daki Yeni Kimliklerin Ayrıntılarına Giriş. Çev: Müfit Balabanlılar. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Referans21 Koncak, İ. (2011). Ceditçilik hareketi ve Türkistan-Osmanlı devleti ilişkileri. Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 105-114 s.
• Referans22 Maraş, İ. ( 2002). Türk Dünyasınde Dini Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Yay.
• Referans23 Milliy Turkiston 92-son. (2003). Jahon adabiyoti 8, p. 146.
• Referans24 Muin, H. (1923-yil 25-mart). Mamudxo’ja Behbudiy. Zarafshon gazetasi .
• Referans25 Piyaskovskiy, A. (1955). Revolyutsiya 1905-1907 godov v Turkistane. Moskova: Gospolisizdat.
• Referans26 Rajabov, Q., & Zamonov, A. (2017). O’zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). Tashkent: G. Gulam yay.
• Referans27 Saidov, H. (2000). Ma’rifat libosidagi ozodlik. Tashkent: Sharq Yay.
• Referans28 Shamsutdinov, R., & vd. (2013). O‘zbekiston tarixi. Tashkent: Sharq Yay.
• Referans29 Sodiqov, H., & Shamsutdinov, R. (2000). O‘zbekistonning yangi tarixi, Birinchi kitob. Turkiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida. Toshkent: Sharq Yay.
• Referans30 Şimşir, S. (2009). Dünden Yarına Türkistanda Türkler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Referans31 Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C.III, . ( 2003). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Referans32 Türkestanskiy Sbornik C. 361. (n.d.). s. 144.
• Referans33 Türkistan Müslümanlarında Maarif Işleri. (1981). Tercümen gazetesi sayi 7.
• Referans34 Xayrullayev, M., & vd. (1999). Ma’naviyat yulduzlari. Tashkent: Abdulla Qodiriy Yay.