ANTİK DÖNEMDE KENT VE DOĞA ETKİLEŞİMİ: PRİENE ANTİK KENTİ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 18, 35 - 47, 30.07.2021

Sezin Işıklı

Öz

İnsan dünyada var olmaya başladığından günümüze değin çeşitli yaşam formları içinde doğayla etkileşim halinde olmuştur. Göçebe yaşam tarzının ardından yerleşik yaşam düzenine geçilmiş; antik dönemde kurulan kentler ile insanlar kent formu içinde yaşamlarını sürdürmüştür. Yerleşik düzene geçilmeden önce barınma, beslenme gibi temel ihtiyaçlar için ilişkilendirilen doğanın etkisi kent yaşamında süregelen temel ihtiyaçların yanı sıra ekonomi ve ulaşımın gelişiminde de önemli bir rol oynamıştır. İlk kurulan kentler verimli topraklar ve su kaynakları çevresinde şekillenmiş, kentliler tarımı ve sulamayı geliştirmiş; doğanın zengin kaynaklarından yararlanarak hayatlarına devam etmiştir. Antik dönemde deniz ve ırmakların ticaret üzerinden önemli bir etkisi olmuş, deniz ve ırmaklar yoluyla ticaretin yapılabilmesi için basit ulaşım araçları icat edilmeye başlanmıştır. Türkiye’de Aydın ilinin Söke ilçesinin Güllübahçe kasabasında bulunan Priene Antik Kenti Menderes Irmağı Vadisi’nde, Samsun Dağı’nın güney yamacında konumlanmıştır. Ege Denizi’nin kıyısında kurulan kent geç klasik Helenistik kentlerden ve İyonya’nın en eski yerleşimlerinden biridir. Priene’nin eğilimli bir araziye sahip olması kentin planlanmasını etkilemiş; su kaynaklarına yakın oluşu ekonomisinin gelişimini sağlamış; tepede konumlandırılan akropolü savunma sistemi güçlendirmiştir. Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlar sebebiyle denizden uzaklaşan kent iki kez kurulmuş, kentin kurulan her iki formunda da yaşam doğal kaynakların çevresinde ilerlemiştir. Bu çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılarak kent ve doğa etkileşimi kavramsal çerçevede ve tarihsel arka plan üzerinden ele alınmaktadır. Kent ve doğa etkileşimli ilişkisinin içeriği, boyutları ve hususiyetleri ile antik dönemde Priene Antik Kenti örneği üzerinden değerlendirilecektir. Çalışmada Priene Antik Kenti’nin doğayla ilişkisinin kent ve doğa etkileşimi çerçevesinde ortaya konularak literatüre katkı sağlaması beklenmektedir. Çalışmanın sonucunda antik kentler üzerine kent ve doğa etkileşiminin farklı boyutlarının değerlendirilebileceği araştırmalar yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Kent, Doğa, Priene Antik Kenti

Kaynakça

• Akurgal, E. (2005). Anadolu kültür tarihi. Ankara: Tübitak.
• Al-Sabbagh, H., & Gorgees, M. (2019). The spatial organization of Ancient Greece cities, case study: Priene City from Hellenistic period (third century BC). IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering. 5, s. içinde 1-10. IOP Publishing. doi:10.1088/1757-899X/603/5/052011
• Altunel, E. (1998). Evidence for damaging historical earthquakes at Priene, Western Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 25-35.
• Aslan, N. (2019). Roma dönemi konut mimarisinde avlu kullanımı ve kültürel kimlik ilişkisi: Ephesos, Priene, Aphrodisias, Kremna, Sia, Zeugma örnekleri ışığında. Yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Bozkurt, G. (2002). Antik Priene Kenti konut mimarisinde açık ve kapalı mekan ilişkilerinin özellikleri. Yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Brückner, H. (2019). Rapid delta growth in historical times at Ephesus and Miletus—the examples of the Küçük and the Büyük Menderes Rivers. C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, & N. Kazancı (Dü) içinde, Landscapes and landforms of Turkey (s. 293-306). Springer.
• Can, A. (2003). Antik kent ile bu mekanı üreten toplumun değerler sistemi arasındaki ilişkinin incelenmesi ve Atina Örneği. Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Childe, G. (1994). Toplumsal evrim. (C. Balcı, Çev.) İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Childe, G. (2001). Kendini yaratan insan. (F. Ofluoğlu, Çev.) İstanbul: Varlık Yayınları.
• Fidan, A. (2016). Antik liman kentlerindeki sosyal ve düşünsel yaşam üzerinde deniz ticaretinin etkisi, Tieion / Teion Antik Kenti üzerine bir inceleme Karadeniz’in Efes’i Teion! Kent Kültürü ve Yönetimi Hakemli Elektronik Dergi, 84-101.
• Gates, C. (2015). Antik kentler: Antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma'da kentsel yaşamın arkeolojisi. (B. Cezar, Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• İbci, R. O. (2017). Priene Antik Kenti. Arkeopolis: http://arkeopolis.com/priene-antik-kenti/ adresinden alındı
• İmir, Ç. (2011). Belgeselcinin gözüyle, denizi özleyen iki kent: Priene ve Milet. Bütün Dünya, 111-118.
• Kleopatra, F. (2016). Priene (Antiquity). Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor: http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=9512 adresinden alındı
• Kulözü, N., & Özden, M. A. (2006). Transformation of house-typology in the Ancient Priene City . Çanakkale Kentsel Yeşil Alanların Geliştirilmesine Yönelik Eylem Planı Projesi; içinde, (s. 643-653).
• Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2018). Priene Arkeolojik Alanı Aydın . Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü: https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-210803/priene-arkeolojik-alani-aydin-2018.html adresinden alındı
• Lampros, S. (1969). Greece - The Hellenistic Age. Ohio: Lorenz Educational Press.
• Mert, İ. H. (2016). Priene’deki gıda pazarı. OLBA Dergisi, s. 365-418.
• Mert, İ. H., & İslam Akat, H. (2016). 2015 yılı Priene kazıları. 38. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu içinde (s. 99-120). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı; Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Mert, İ. H., & Kuru, B. (2019). Priene nekropolleri. Nekropol ve peyzaj: uygulamalar, yaklaşımlar ve öneriler çalıştayı içinde (s. 145-164). Bursa: Nilüfer Belediyesi.
• Mumford, L. (2007). Tarih boyunca kent: kökenleri, geçirdiği dönüşümler ve geleceği. (G. Koca, & T. Tosun, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ortloff, C. R., & Crouch, D. P. (1998). Hydraulic analysis of a self-cleaning drainage outlet at the hellenistic city of Priene. Journal of Archaeological Science(25), 1211-1220.
• Sennett, R. (2018). Ten ve taş: batı uygarlığında beden ve şehir. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Sevin, V. (2001). Anadolu'nun tarihi coğrafyası 1. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sevin, V. (2003). Başlangıçtan Perslere kadar Anadolu arkeolojisi. İstanbul: Der Yayınları.
• Seyhan, B. (2010). Antik Çağda Küçük Asya'da festivaller ve panayırlar. I. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi içinde, (s. 90-104). Nevşehir.
• Strabon. (2000). Antik Anadolu coğrafyası (Kitap: XII, XIII, XIV). (A. Pekman, Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Strutz, R. J. (2013). Turkey Aegean Coast - Priene, Miletus and Didyma.
• Swan, S. (2016). Eyewitness travel Turkey. London: Dorling Kindersley.
• Tuna, C. (2000). Mağaradan kente Anadolu’nun eski yerleşim yerleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tuna, C. (2002). Kentten imparatorluğa: Anadolu'nun eski yerleşim yerleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wycherley, R. E. (2011). Antik Çağda kentler nasıl kuruldu?. (N. Nirven, & N. Başgelen, Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yaldız, M. (2002). Güneşin ve suların ülkesi Milet Didim Priene. Milet Yayınları. https://books.google.com.tr/books?id=v9eVDwAAQBAJ&hl=tr adresinden alındı