Abdullah Cevdet’in Batılılaşmaya Sosyo-Dini Yaklaşımı

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 28 - 37, 15.12.2021

İhsan Çapcıoğlu , Niyazi Akyüz

https://doi.org/10.46595/jad.1024042

Öz

Abdullah Cevdet, Osmanlı Devleti’nin kurtuluşu için Batılılaşmayı tek çıkar yol olarak gören Batılılaşma akımına mensup etkili düşünürlerden biridir. O, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi aydınlarına Batı düşüncesinin tanıtılmasında ve bu düşüncenin kökleşmesinde önemli pay sahibi olmuştur. Abdullah Cevdet, Türk toplumunun Batılılaşma hedefini gerçekleştirebilmek için toplumsal içerikli dini naslardan yararlanma yoluna gitmiştir. O, İslami değerlere bağlı bir toplumsal çevrede yetişmiştir. Ancak tahsil hayatını devam ettirmek için İstanbul’da Mekteb-i Tıbbiye’ye geldiğinde kendisini çok farklı bir ortamda bulmuştur. Çünkü o yıllarda Mekteb-i Tıbbiye’de biyolojik materyalist görüşler hâkim durumdadır. Bu düşünceler karşısında bir süre bocalayan Abdullah Cevdet, yakın toplumsal çevresindeki kişilerin etkisiyle biyolojik materyalist görüşlere ilgi duymaya başlamıştır. Bu dönemde, Avrupa’da materyalistlerin öncüleri arasında kabul edilen Ludwig Büchner’in Naturun Geist adlı eserinden etkilenmiş ve onu bir süre sonra Türkçe’ye aktarmıştır. Abdullah Cevdet, toplumsal ilerlemenin aracı olarak gördüğü biyolojik materyalizmin insanlara anlatılmasında İslam dininin toplumsal içerikli naslarından faydalanılması gerektiği düşüncesine bu eseri okuduktan sonra varmıştır.
O, İslam dininin toplumsal içeriğinden yararlanma hususunda İslam’ın salt dinsel kısmı ile toplumsal kısmını birbirinden ayırarak Müslümanların dikkatlerini ikinci kısma çekmeyi amaçlamıştır. Avrupa’nın medeni toplumları seviyesine ulaşabilmek için Batı’da yaygın olan düşünce akımlarını kendi toplumuna tanıtmaya ve ilim, fen, terakki, çalışma, kadın gibi konulardaki görüşlerini İslami naslarla temellendirmeye çalışmıştır. Cevdet, İslam dininden bir muhalefet aracı olarak da faydalanmayı tercih etmiştir. Bu bağlamda ülkenin gelişimi ve kurtuluşu önünde en önemli engellerden biri olarak gördüğü II. Abdülhamit’e muhalefet ederek onu eleştirme yoluna gitmiştir. Abdullah Cevdet, aynı zamanda dini, toplumsal ilerlemeyi engelleyici bir faktör olarak da görmüş ve dine karşı tavır geliştirmeye başlamıştır. Bu makalede, Abdullah Cevdet’in söz konusu görüşlerinden hareketle dinin toplumsal ilerleme, muhalefet ve gerileme süreçlerindeki rolünün incelenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Abdullah Cevdet, Batılılaşma, Toplumsal İlerleme, Gerileme

Abdullah Cevdet's Socio-Religious Approach to Westernization

Öz

A member of the westernization movement, Abdullah Cevdet was an influential intellectual who thought of westernization as the only way for the wellbeing of the Ottoman Empire. He held an important share in introducing the western thought to the Ottoman and Republic period intellectuals and taking root of this thought. Abdullah Cevdet, in order to realize the westernization aims of Turkish society, he interpreted the Islamic norms. He grew up in an environment faithful to Islamic values. For his continuation of the education, He moved to İstanbul and enrolled Medical school there, he encountered a very different environment. As biological materialist thought was prevalent in the medical school during that time. After a period of adoptation to the new environment, He became interested in biological materialist thought under the influence of close social environment. During this period, he was influenced by the book Naturun Geist written by Ludwid Büchner who is accepted as one of the pioners of materialists in Europe.
He translated the book in to Turkish later on. Abdullah Cevdet took the biological materialism as a way to social progress, and after reading that book he came to the point that the Islamic norms could be dealed in telling the biological materialism to people. Abdullah Cevdet, mentioned the religion’s social side, separated social side from the shere religious norms and tried to direct the Muslims’ attention to the social side. In order to reach the civilised levels of European societies, he worked to introduce the thought movements of the West to his own society and tried to found his own thinking about the science, knowledge, progress, working and women on the basis of Islamic norms. He also dealed Islam as a way of opposition. Within this context, He critisiced the Abdulhamit the second whom Abdullah Cevdet saw as one of the most importand obstacles before the progress and wellbeing of the country. At the same time Abdullah Cevdet also thought of religion as a factor obstructing the social progress and started to develop a stance against. In this paper, from the point of views of Abdullah Cevdet, it is aimed the religion’s role on social progress, improvement, opposition, and the decline process will be examined.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Abdullah Cevdet, Westernization, Social Progress, Decline

Kaynakça

• Akgül, Mehmet. Türk Modernleşmesi ve Din. Konya: Çizgi Kitabevi, 1999.
• Akpınar, Soner. “Natüralizm (Doğacılık)-Parnasizm”. Batı Edebiyatında Akımlar I. 199-225. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Akyüz, Niyazi & Çapcıoğlu, İhsan. “Toplumsal Değişme ve Din”, ed. Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu. Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi. 377-393. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2008.
• Nuri, Celal. Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye ve Mukaddesat-ı Tarihiye. İstanbul: y.y., 1331.
• Cevdet, Abdullah. Hadd-i Te’dib, Ahmet Rıza Bey’e Açık Mektup. İstanbul: Matbaa-i İctihad, 1912.
• Cevdet, Abdullah. İnsanın Başlangıcı. İctihad No: 342. İstanbul: y.y., 1932.
• Cevdet, Abdullah. Mutmain Değilim. İctihad No: 52. İstanbul: y.y., 1328.
• Cevdet, Abdullah. Rahip Jan Meslier. İctihad No: 127. İstanbul: y.y., 1330.
• Cevdet, Abdullah. Şime-i Muhabbet. İctihad No: 89. İstanbul: y.y., 1329.
• Cevdet, Abdullah. Teselsül-i Saltanat Meselesi. İctihad No: 6. İstanbul: y.y., 1905b.
• Cevdet, Abdullah. Une Profession de Foi. İctihad No: 6. İstanbul: y.y., 1905a.
• Coşkun, İsmail. 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 1991.
• Doğan, Mehmet. Batılılaşma İhaneti. İstanbul: Yazar Yayıncılık, 1986.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne. Tarih-i İslamiyet. çev. Abdullah Cevdet. İstanbul: Matbaa-i İctihad, 1908.
• Hanioğlu, Şükrü. Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1981.
• Hanioğlu, Şükrü. ‘’Garbcılar: Their Attitudes Toward Religion and Their Impact on the Official Ideology of Turkish Republic’’. Studia İslamica 86/2. (1997), 133-158.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 4 Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1999.
• İnan, Yusuf Ziya. Türk Devrim Tarihi. Türkiye’de Batılılaşma Akımı ve İslam’da Batıcı Düşünce. İstanbul: Akın Yayınları, 1971.
• Kula, Nedim. “Fransız Şiirine Yansıyan Evrensel İlkeleriyle Parnas”. Littera Edebiyat Yazıları. ed. C. Ertem. 7/121-170. Ankara: Ürün Yayınları, 1996.
• Kuran, Ahmet Bedevi. İnkılap Tarihimiz ve İttihat Terakki. İstanbul: Tan Matbaası, 1948.
• Küçükömer, İdris. Düzenin Yabancılaşması. İstanbul: Kapı Yayınları, 1969.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. çev. M. Kıratlı. Ankara: Arkadaş Yayıncılık, 1991.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Meriç, Cemil. Bu Ülke. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1975.
• Polat, Nazım Hikmet. “İctihad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/446-448. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Sinanoğlu, Suat. Türk Hümanizmi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1980.
• Uçar, Ramazan. Abdullah Cevdet’te Din ve Batılılaşma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Üçyiğit, Ekrem. Batı ve Doğu Medeniyetleri Arasında Tarih Boyunca Türkiye’de Milliyet, Din ve Devrim, Din ve Biz. Ankara: İş Matbaacılık, 1968.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1979.
• Ülken, Hilmi Ziya. ‘’Türkiye’nin Modernleşmesi ve Bu Hareketin Öncüleri Olan Türk Düşünürleri’’. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (1963), 27-30.