Determination of the Avalanche Susceptibility Areas on the Çatak - Bahçesaray (Van) Highway

Yıl 2021, Sayı: 7, 30 - 47, 15.10.2021

Nurcan Avşin Dilan Tansu Çakı

https://doi.org/10.46453/jader.911574

Cited By: 5

Öz

Avalanches are defined as the rapid slipping of the snow mass down the slope with the effect of internal and / or external forces, which has accumulated layers in the hilly and sloping lands, generally in the mountainous areas of middle and high latitudes, where there is a lot of snowfall. This study on determining the avalanche susceptibility areas on the Çatak - Bahçesaray (Van) highway aims to produce and evaluate the avalanche susceptibility map of the Van Lake south part where heavy snowfalls and avalanche events are observed. As a research area, the region is also a diverse mountainous and sloping area of the Bitlis Massif. 42 citizens lost their lives in two avalanches that took place on the 19th km of the Van - Bahçesaray road on February 4-5, 2020. In the avalanche that occurred at the crossroads of Bahçesaray district in January 2004, two members of the General Directorate of Highways lost their lives. The lack of risk analysis in this area, which has a high avalanche potential, prepares the ground for the negative consequences of an avalanche disaster. This scope of work, the avalanche paths in the area have been identified using GIS (Geographic Information Systems) and RS (Remote Sensing) methods. Elevation, slope, aspect, slope curvature and vegetation parameters are used in avalanche susceptibilty analysis. The accuracy of the findings obtained was confirmed as a result of field studies and face-to-face interviews with the local people. The avalanche susceptibility map prepared according to the weighted overlay method is divided into 5 classes from very low to very high. Avalanche incidents experienced in the past years in the study area have been added to the susceptibility map. In this, the consistency of risky avalanche areas with old avalanches has been compared. Many locations, including settlements in the area, are classified as susceptibility and high- susceptibility areas. Especially in the part of the study area from Çatak - Bahçesaray road junction to Bahçesaray district center, susceptibility values were found to be high. Kavuşşahap Mountains and the vicinity of Veribani Tepe, which are the locations with the highest susceptibility in the area, are areas where avalanche control is not required due to their lack of settlement and highway. However, in the high-susceptibility Andiçen, Işınlı, Sözveren, Çılga and Eliaçık neighborhoods and the high-susceptibility Görentaş and Teknecik neighborhoods, the settlement order and all human activities should be kept under control.

Anahtar Kelimeler

Avalanche, Avalanche Susceptibility, Weighted Overlay Method, Çatak, Bahçesaray, Van

Çatak - Bahçesaray (Van) Karayolu Üzerindeki Çığa Duyarlı Alanların Belirlenmesi

Öz

Çığlar, kar yağışının fazla olduğu genellikle orta ve yüksek enlemlerin dağlık alanlarında, bitki örtüsünden yoksun olan engebeli ve eğimli arazilerde tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin, iç ve/veya dış kuvvetlerin etkisi ile yamaçtan aşağıya doğru hızla kayması olarak tanımlanırlar. Çatak-Bahçesaray (Van) karayolu üzerindeki çığa duyarlı alanlarının belirlenmesini konu alan bu çalışma, yoğun kar yağışları ve çığ olaylarının meydana geldiği Van Gölü güney kesiminin çığ duyarlılık haritasını üretme ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Araştırma alanı olarak seçilen ve Bitlis Masifinin bir bölümünü oluşturan bölge dağlık ve eğimli bir sahadır. Söz konusu sahada 4-5 Şubat 2020 tarihlerinde Van-Bahçesaray yolunun 19. km’sinde meydana gelen iki çığda 42 vatandaşımız yaşamını yitirmiştir. Bahçesaray ilçesi yol ayrımında 2004 yılı ocak ayında meydana gelen çığda ise Karayolları Genel Müdürlüğü’ne mensup iki kişi hayatını kaybetmiştir. Yüksek bir çığ potansiyeli taşıyan bu alanda duyarlılık analizinin yapılmamış olması çığ felaketinin olumsuz sonuçlarına zemin hazırlamaktadır. Bu çalışma kapsamında, alandaki çığ patikaları CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) ve UA (Uzaktan Algılama) teknikleri kullanılarak tespit edilmiş, duyarlılık analizi yapılırken yükseklik, bakı, yamaç eğimi, yamaç eğriselliği ve bitki örtüsü parametreleri kullanılmıştır. Ulaşılan bulguların doğruluğu ise arazi çalışmaları ve bölge halkı ile yüz yüze görüşmeler neticesinde teyit edilmiştir. Ağırlıklı çakıştırma metoduna göre hazırlanan çığ duyarlılık haritası 5 sınıfa ayrılmıştır. Geçmiş yıllara ait çığ olayları duyarlılık haritası üzerine işaretlenmiş ve tespit edilen çığa duyarlı alanların geçmiş çığ olayları ile tutarlılığı karşılaştırılmıştır. Alanda yerleşmelerin dahil olduğu pek çok lokasyon duyarlı ve yüksek duyarlılığa sahip alan sınıfındadır. Özellikle Çatak-Bahçesaray yol ayrımından Bahçesaray ilçe merkezine kadar olan kısımda duyarlılık değerleri oldukça yüksektir. Alanın en yüksek duyarlılığa sahip kesimleri olan Kavuşşahap Dağları ve Veribani Tepe çevresi, yerleşme ve karayolundan yoksun olmaları sebebiyle çığ kontrolüne gerek duyulmayan alanlardır. Ancak yüksek risk taşıyan Andiçen, Işınlı, Sözveren, Çılga ve Eliaçık mahalleleri ile yine yüksek riske sahip Görentaş ve Teknecik mahallelerinde yerleşim düzeni ve tüm beşeri faaliyetler kontrol altında tutulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Çığ, Çığ Duyarlılığı, Ağırlıklı Çakıştırma Metodu, Çatak, Bahçesaray, Van

Kaynakça

• Adikari, Y., Yoshitani, J. (2009). Global Trends İn Water-Related Disasters: An İnsight For Policymakers. World Water Assessment Programme Side Publication Series, Insights. The United Nations, UNESCO. International Centre for Water Hazard and Risk Management (ICHARM).
• AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (2015a). Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması Çığ Pratik Kılavuz, T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara.
• AFAD (2015b). Bütünleşik Tehlike Haritalarının Hazırlanması Çığ Temel Kılavuz, T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara.
• AFAD (2020). Afet Yönetimi Kapsamında 2019 Yılına Bakış ve Doğa Kaynaklı Olay İstatistikleri. Ankara.
• Akköprü, E. (2005). Çatak (Van) - Görentas Arasının Fiziki Coğrafyası (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Alaeddinoğlu, F., Avşin, N., Yılmaz, E. (2016). Van Gölü Güneydoğusunun Jeomorfolojik Özellikleri ve Ekoturizm. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 245-255.
• Ancey, C. (2001). Snow Avalanches In Geomorphological Fluid Mechanics. Springer, 582, 319-338, Berlin, Heidelberg.
• Aydın, A., Eker, R. (2014a). CBS Tabanlı Çığ Analizi: Rize-Yukarı Kavron Yaylası Örneği. 5. Uzaktan Algılama CBS Sempozyumu (UZAL-CBS 2014), 1-7.
• Aydın, A., Eker, R. (2014b). Topografik Parametreler Kullanılarak Potansiyel Çığ Başlama Bölgelerinin CBS Tabanlı Olarak Belirlenmesi. II. Ulusal Akdeniz Orman Ve Çevre Sempozyumu, 426-435.
• Aydın, A., Eker, R. (2016). Saptırma Duvarlarının Çığ Kontrol Önlemi Olarak Trabzon Araklı-Kayaiçi Köyünde Projelendirilmesi. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, 12 (1), 122-136.
• Crecy, L. D. (1980). Avalanche Zoning in France-Regulations and Technical Basis, Journal of Glaciology, 26 (94), 325-330.
• Çakı, D.T. (2021). Çatak-Bahçesaray (Van) yolu üzerindeki çığ risk alanlarının belirlenmesi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• ÇEM, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü (2016). Çığ, Ankara.
• Ekinci, R., Büyüksaraç, A., Ekinci, Y. L., Işık, E. (2020). Bitlis İlinin Doğal Afet Çeşitliliğinin Değerlendirilmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 6 (1), 1-11.
• Elmastaş, N., Özcanlı, M. (2012). Bitlis İlinde Çığ Afet Alanlarının Tespiti ve Çığ Risk Analizi. Journal of International Social Research, 5 (23), 303-314.
• Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No:572, İstanbul.
• Ersan, H. (2016). Isparta Davraz Kayak Merkezinde Çığ Tehlike Analizi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Düzce Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• Fuchs, S., Bründl, M., Stötter, J. (2004), Development of Avalanche Risk Between 1950 and 2000 in the Municipatily of Davos, Switzerland, Natural Hazards and Earth System Sciences, 4: 263–275.
• Ganju, A., Dimri, A.P. (2004). Prevention And Mitigation of Avalanche Disasters in Western Himalayan Region. Natural Hazards, 31 (2), 357-371.
• Gürbüz, O. (1994). Van Gölü Çevresinin Coğrafyası (Beşerî ve İktisadi Coğrafya Açısından), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gürer, İ. (1995). Çığ Afeti ve Ülkemizdeki Çalışmalar. Türkiye Mühendislik Haberleri, 379, 66-71.
• Gürer, İ., Tunçel, H. (1994). Türkiye’de Çığ Sorunu ve Bugünkü Durumu. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi II. Sempozyumu. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Hebertson, E.G., Jenkins, M.J. (2003). Historic Climate Factors Associated With Major Avalanche Years On The Wasatch Plateau, Cold Regions Science and Technology, 37 (3), 315–332.
• Hemetsberger, M., Klinger, G., Niederer, S., Benedikt, J. (2002). Risk Assessment of Avalanches-a fuzzy GIS Application In Computational Intelligent Systems For Applied Research, World Scientific, 395-402.
• Işık, F., Bahadır, M., Uzun, A. (2019a). Karaçam Deresi Havzası'nda Çığa Duyarlı Alanların Belirlenmesi (Trabzon, Türkiye). Doğu Coğrafya Dergisi, 24 (42), 1-15.
• Işık, F., Bahadır, M., Zeybek, H.İ. (2019b). Doğankent (Harşit) Çayı Havzası’nın Yukarı ve Orta Kesimindeki Arazi Uygulamalı Çığ Duyarlılık Analizi. The Journal of Academic Social Science Studies, 77, 335-353.
• Jeomorfoloji Derneği (2020). Van-Bahçesaray Çığ Afeti Hakkında Basın Bildirisi.
• Kalelioğlu, E. (1991). Van Ovasının İklim Özellikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 35 (2), 155-166.
• Karaca, S., Sarğın, B., Türkmen, F. (2019). Bazı Arazi ve Toprak Niteliklerinin Coğrafi Bilgi Sistem Analizleriyle İncelenmesi: Van İli Arazi ve Toprak Özellikleri. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 6 (2), 199-205.
• Marek, B., Ivan, B. (2010). Spatial Modelling of Snow Avalanche Run-Outs Using GIS. Proceedings From Symposium GIS, Ostrava.
• McClung, D. Schaerer, P. (1993). The Avalanche Handbook. The Mountaineers, 271, Seattle, WA.
• MGM. (2020). 2019 Yılı Meteorolojik Afetler Değerlendirmesi. Ankara. Tarım ve Orman Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
• Odabaşı, Y.B. (2018). Büyük Alanlarda Çığ Tehlike Haritalarının CBS Tabanlı Oluşturulması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Düzce Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• Özşahin, E., Kaymaz, Ç.K. (2014). Avalanche susceptibility and risk analysis of Eastern Anatolian region using GIS, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 120, 663-672.
• Öztürk, Y. (2019). Kaya Düşmelerinin Lapya Gelişimine Etkisi: Sözveren Vadi-si’nde (Çatak/Van) Lapya Jeomorfolojisi. Kapadokya Coğrafya Dergisi, 1(1),85-102.
• Saygılı, R. (2014). Türkiye Çığ Afet Haritası. Türkiye Doğal Afet Haritaları. http://cografyaharita.com/haritalarim/4iturkiye-cig-afet-haritasi.png
• Schaerer, P.A. (1977). Analysis of Snow Avalanche Terrain. Canadian Geotechnical Journal, 14 (3), 281-287.
• Schweizer, J., Jameison, J.B., Schneebeli, M. (2003). SnowAvalancheFormation. Reviews of Geophysics, 41, 1016-1041.
• Stethem, C., Jamieson, B., Schaerer, P., Liverman, D., Germain, D., Walker, S. (2003). Snow Avalanche Hazard in Canada–A Review. Natural Hazards, 28 (2-3), 487-515.
• Storck, P., Kern, T., Bolton, S. (1999). Measurement of Differences in Snow Accumulation, Melt, and Micrometeorology Due to Forest Harvesting. Northwest Science, 73, 87-101.
• Şahin, C. (1991). Türkiye Afetler Coğrafyası, Gazi Üniversitesi Yayınları, Gazi Eğitim Fakültesi Yay. No:21, Ankara.
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri, MTA Dergisi, 107, 73-94
• Şengör, A.M.C. (1979). The North Anatolian trans form fault: itsage, ofset and tectonic significance. Journal of the Geological Society, 136 (3), 269-282.
• Taştekin, A. T. (2003). Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü. Meteoroloji ve Çığ.
• Techel, F.,Jarry, F., Kronthaler, G., Mitterer, S., Nairz, P., Pavšek, M. Darms, G. (2016). Avalanche Fatalities in the European Alps: Long-TermTrends and Statistics. Geographica Helvetica, 71 (2), 147-159.
• Van 14. Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (2021) Meteorolojik Rasatlar
• Van İli 2019 Yılı Çevre Durum Raporu: https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/van_2019_cevre_durum_raporu20200901150601.pdf. Van Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve Denetimi Şube Müdürlüğü
• Yavaş, Ö. M., Erenbilge, T., Seyfe, N., Ayhan, A. (2007). Çığlar, Türkiye’deki Etkileri ve Önlemede Kullanılan Yöntemler. Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Geçici İskân Dairesi Başkanlığı.
• Zorer, H. (2005). Çatak (Van) – Uzuntekne ve Yakın Çevresinin Fiziki Coğrafyası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Zweifel, B., Techel, F., Björk, C. (2012). Who is İnvolved in a Avalanche Accidents. In Proceedings International Snow Science Workshop (pp. 234-239).