Tanbûrî, Composer Zeki Mehmed Ağa and Analysis of Hisârbûselik Saz Semâisi registered as Zeki Mehmed Ağa

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 151 - 175, 02.08.2022

İsmail Yörükçüoğlu

Öz

In this study, the life of composer, tanbûrî Zeki Mehmed Ağa and the Collection of Muallim İsmail Hakkı Bey, the Hisârbûselik Saz Semâi, whose composer was determined to be registered as Zeki Mehmed Ağa in the book no 269. In the study, first of all, a literature review was made. Zeki Mehmed Ağa’s works that have survived to the present day are given in the form of tables that have been classified. As a result of the classification, it has been determined that Hisârbûselik Saz Semâisi, which is included in the book no. 269 of the Collection of Muallim İsmail Hakkı Bey, is not among the Works of Zeki Mehmed Ağa that survived to the present day. Hisârbûselik Saz Semâisi, whose composer is registered as Zeki Mehmed Ağa in the book no 269 of Muallim İsmail Hakkı Bey Collection, is written with the hamparsum notation system. The copy in Muallim İsmail Hakkı Bey Collection was translated into the Arel-Ezgi-Uzdilek system used today and analyzed. It is seen that this work is registered in the name of Tanbûrî Osman Bey, the son of Zeki Mehmed Ağa, in the scanning of the work notes that have survived to the present day. İn the study, the accessible copies of the work were compared and examined. The comparison was carried out on the three copies accessible together with the Muallim İsmail Hakkı Bey Collection copy, the Cüneyd Kosal Copy and the notation in the TRT repertoire. Before the examination, the Hamparsum notation system was introduced. The accessible copies were examined in terms of whether there were differences in terms of tone, tune, transition, pitch and weighing on the created template. It has been determined that there are differences between the copies in terms of tone, tune, transition, pitch and weighing. It has been concluded that there is not enough evidence that the work in the book no. 269 of Muallim İsmâîl Hakkı Bey Collection belongs to Zeki Mehmed Ağa, but that this record is remarkable, and that the piece may have been composed later by his son Osman Bey in honor of his father. Muallim İsmâîl Hakkı Bey Collection The copy in the hamparsum notebook no. 269 and the translation note of the copy in the archive of Cüneyd Kosal are given in the appendix of the study and presented to the use of today’s researchers and performers.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Zeki Mehmed Ağa, Muallim İsmail Hakkı Bey, Hisârbûselik, Hamparsum

Tanbûrî, Bestekâr Zeki Mehmed Ağa ve Bestekârı Zeki Mehmed Ağa olarak kayıtlı Hisârbûselik Saz Semâisi’nin incelenmesi

Öz

Bu çalışmada, bestekâr, tanbûrî Zeki Mehmed Ağa’nın hayatı ve Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı 269 nolu defterde bestekârı Zeki Mehmed Ağa olarak kayıtlı olduğu tespit edilen Hisârbûselik Saz Semâisi incelenmektedir. Çalışmada öncelikle kaynak taraması yapılmıştır. Zeki Mehmed Ağa’nın günümüze ulaşan eserleri tasnif edilmiş, tablo halinde verilmiştir. Tasnif sonucunda, Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı 269 nolu defterde yer alan Hisârbûselik Saz Semâisi’nin Zeki Mehmed Ağa’nın günümüze ulaşan eserleri arasında yer almadığı tespit edilmiştir. Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı 269 nolu defterde bestekârı Zeki Mehmed Ağa olarak kayıtlı olan Hisârbûselik Saz Semâisi Hamparsum notalama sistemiyle yazılıdır. Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı’nda yer alan nüsha günümüzde kullanılan Arel-Ezgi Uzdilek sistemine çevrilerek incelenmiştir. Günümüze ulaşan eser notaları üzerinde yapılan taramada bu eserin Zeki Mehmed Ağa’nın oğlu Tanbûrî Osman Bey adına kayıtlı olduğu görülmektedir. Çalışmada eserin ulaşılabilen nüshaları karşılaştırılarak incelenmiştir. Karşılaştırma, Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı nüshası, Cüneyd Kosal Nüshası ve TRT repertuvarında yer alan notasıyla birlikte ulaşılabilen üç nüsha üzerinden yürütülmüştür. İnceleme yapılmadan önce Hamparsum notalama sistemi tanıtılmıştır. Ulaşılabilen nüshalar, oluşturulan şablon üzerinde makam, nağme, geçki, perde ve tartım bakımından farklılıkların var olup olmadığı bakımından incelenmiştir. Nüshâlar arasında makam, nağme, geçki, perde ve tartım açısından farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı 269 nolu defter içerisindeki eserin Zeki Mehmed Ağa’ya ait olduğu ile ilgili yeterli kanıt bulunmadığı, ancak bu kaydın dikkat çekici olduğu, eserin sonradan oğlu Osman Bey tarafından babasına ithâfen bestelenmiş olabileceği sonucuna varılmıştır. Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı 269 nolu Hamparsum defterde yer alan nüsha ve Cüneyd Kosal arşivinde yer alan nüshanın çevirisinin notası da çalışmanın ekinde verilerek günümüz araştırmacılarının ve icracılarının hizmetine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, Zeki Mehmed Ağa, Muallim İsmail Hakkı Bey, Hisârbûselik, Hamparsum

Kaynakça

• AKSOY, B. (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musıki. İstanbul: Pan Yayınları, 2. Baskı, ISBN: 975-8434-48-9.
• AKYOL, T (2014). Sultan II. Mahmûd’un Mûsikîşinaslığı ve Bestelerinin Müzikal Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ALİMDAR, S. (2016). Osmanlı’da Batı Müziği. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 978-605-332-717-2.
• BEHAR, C. (2012). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4. Baskı, ISBN: 978-975-363-958-9.
• BENLİOĞLU, S. (2017). Osmanlı Sarayında Mûsikînin Himâyesi (III. Selim ve II. Mahmud Dönemi). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BEŞİROĞLU, Ş. Ş. (1993). III. Selim Devrinin Müzik ve Müzisyenler Açısından İncelenmesi. Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. & ÇAKMAK, E. K. & AKGÜN, Ö. E. & KARADENİZ, Ş. & DEMİREL, F. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, ISBN: 978-9944-919-28-9.
• CAN, H. (1968). Hamparsum Notasında Usuller. Musiki Mecmuası. 20(233), 4-7.
• ERGEN, A. Notam 1.0 Dijital Türk Müziği Repertuvarı Programı, 1A Takımı Bilgisayar Yazılım, İstanbul (tarihsiz).
• ERGUN, S. N. (1942-1943). Türk Musikisi Antolojisi I-II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, Rıza Koşkun Matbaası.
• EZGİ, S. (1936). Nazarî, Amelî Türk Musikisi III. İstanbul: Bankalar Basımevi.
• EZGİ, S. (1953). Nazarî, Amelî Türk Musikisi V. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi.
• İLYAS, H. (2016). Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat Letâif-i Vekâyi’-i Enderûniyye. Haz. A. Ş. Çoruk. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, ISBN: 978-605-5397-00-5.
• İNAL, İ. M. K. (1958). Hoş Sadâ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İSAM. (2022). Cüneyd Kosal Arşivi, http://ktp2.isam.org.tr/?blm=araksl&navdil=tr [Erişim Tarihi: 01/05/2022].
• KARAMAHMUTOĞLU, G. (1999). İstanbul Atatürk Kitaplığı’ndaki 1637 Nolu Yazma Hamparsum Nota Defteri. Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARAMAHMUTOĞLU, G. (2014). Türk Müziğinde Kullanılan Notalama Sistemleri. Yeni Türkiye Dergisi. 10(57), 755-773.
• KARAMAHMUTOĞLU, G. (2020). Hamparsum Nota(lama) Sisteminin Yapısal Kökenleri Üzerine Bir İnceleme. İçinde Current Debates on Social Sciences 5. Eds: S. Çeçen, Z. Karacagil, A. O. Tiro, Ö. Kahya & Ş. Bozgun. ss. 323-337, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 987-625-7799-16-4.
• KEROVPYAN, A. & YILMAZ, A. (2010). Klasik Osmanlı Müziği ve Ermeniler. İstanbul: Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Kültür Yayınları, 1.Baskı, ISBN: 978-605-5607-45-6.
• KARASAR, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 23. Baskı, ISBN: 978-605-5426-58-3.
• ÖZALP, M. N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi I-II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Takım ISBN: 975.11.1663.5.
• ÖZTUNA, Y. (2006). Türk Mûsikîsi Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsi’nin Ansiklopedik Sözlüğü I-II. Ankara: Orient Yayınları, Takım ISBN: 975-6124-04-0.
• PIJIŞKYAN, M. (1997). Yerajışdutyun, vor e hamarod değegutyun yerajışdagan ısgızpants, yeleveçutyants yeğanagats yev nışanakrats khazits, 1815, Müzik: Müzik Prensipleri, Ezgi Seyirleri ve Khaz Notası İşaretleri Üzerine Kısa Bilgiler, 1815. Yay. haz. A. Kerovpyan, Yerevan: Ermenistan Milli Kütüphanesi Kirk Yayınları.
• POYRAZ, H. H. (2021). Türk Müziği Nazariyatı ve Solfej Dersinin Geleneksel Meşk Sistemi ile Uygulanabilirliğine Yönelik Eğitimci Görüşlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SEFER, E. (2012). XIX. Yüzyılda Batılılaşmanın Türk Musikisi’ne Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SUNAT, N. T. (1998). H. Sadeddin Arel’in Türkiyat Enstitüsünde Bulunan Hamparsum Nota Yazılarından Bir Bölümünün Günümüz Notasına Çevrimi. Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SÜRELSAN, İ. B. (1967). “Ağa” Ünvanına Dair. Musiki Mecmuası. 19(225), 4.
• TIRIŞKAN, A. G. (2000). Hâşim Bey’in Edvârı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TRT MÜZİK DAİRESİ BAŞKANLIĞI. Muallim İsmail Hakkı Bey Külliyatı 269 Nolu Defter.
• TRT. (2022). http://www.trtkulliyat.com/ [Erişim Tarihi: 23/02/2022].
• TURA, Y. (2001). Kitābu ‘İlmi’l-Mūsīḳī ‘alā vechi’l-Ḥurūfāt Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 975-08-0167-9.
• TURA, Y. (2006). Tedkîk ü Tahkîk İnceleme ve Gerçeği Araştırma. İstanbul: Pan Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 975-8434-92-6.
• USLU, R. (2008). İlk Folklor Derlemecilerinden İsmail Hakkı Bey Arşivinin Önemi. Folklor Edebiyat Dergisi. 14(54), 152-172.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1977). Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı. Belleten Dergisi. 41(161), 79-114.
• YENİGÜN, H. (1957). İkinci Sultan Mahmud. Musiki Mecmuası. 10(109), 6-7.
• YILDIRIM, A. & ŞİMŞEK, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 3. Baskı, ISBN: 975 347 248 X.