İlk Anonim Tevârih-İ Âl-İ Osman’da Geçen Askeri Terimler Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 88 - 113, 30.03.2023

Hakan Özdemir

https://doi.org/10.5281/zenodo.7785417

Öz

Bilinen tarih boyunca Türkler, savaşçı özellikleriyle ön plana çıkmıştır. Milattan önceki dönemlerden başlamak üzere modern çağlara gelinceye dek askeri alanda birçok yeniliğe de imza atmışlardır. Askeri alanda geliştirmiş oldukları bu yenilikler için kullandıkları terimler de doğal olarak birer dil malzemesidir. Türklerin kurdukları önemli devletlerden biri de hiç şüphesiz ki Osmanlı Devletidir. Osmanlı Devleti’nin beylik döneminden yaklaşık iki yüz yıl sonra Osmanlı tarih yazıcılığının başlamasıyla kronikler oluşturulmaya başlanmıştır. Bu çalışmada tarihi açıdan önem arz eden bu kroniklerin anonim olan ilk örneğindeki askeri terimleri de dil malzemesine katkı sağlayacağı düşüncesiyle tematik bir açıdan ele alınıp tespit edilen kelimelerin dilin canlılığı dolasıyla kullanımdan düşme ya da kullanılmaya devam etme gibi durumları tespit edilmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

İlk Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, Kronik, Tarih, Askeri terimler, Osmanlı Devleti.

On Military Terms in First Anonymous Tevârih-i Âl-i Osman Abstract

Öz

Throughout the known history, the Turks have come to the fore with their warrior characteristics. They have also made many innovations in the military field, starting from the periods before Christ until the modern ages. The terms they use for these innovations they have developed in the military field are naturally a language material. One of the important states established by the Turks is undoubtedly the Ottoman Empire. With the beginning of Ottoman historiography, approximately two hundred years after the principality period of the Ottoman Empire, chronicles began to be created. In this study, we tried to put forward the cases of falling out of use or continuing to be used of the identified words by considering the military terms in the first anonymous example of these historically important chronicles from a thematic point of view, with the thought that they will contribute to the language material.

Anahtar Kelimeler

First Anonymous Tevârih-i Âl-i Osman, Chronic, Military terms, Ottoman Empire.

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2003). Osmanlı Siyasi Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(2), 101-172.
• Cengiz, H.E. (1989). “Yahşi Fakih”. Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, 12 (70).
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi.
• Doğan, A. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eker, S. (2007). Türk Dil Bakımından Tarihî ve Askerî Terminoloji Modern Dönemde Rütbe ve Birlik Adları. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ercilasun, A.B. (2012). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülensoy, T. (Kasım 2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (Etimolojik Sözlük). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Türk Dili Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Kuktaş, M. (2021). Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’ndeki Eski Oğuzca Askeri Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kütahya.
• Kurat, A. (1935). Bizansın Son ve Osmanlının İlk Tarihçileri. Journal of Turkology, 3, 185-206.
• Özcan, A. (2020). Osmanlı’da Tarih Yazımı ve Kaynak Türleri. İstanbul: Kronik Kitap.
• Öztürk, N. (1995). “Yeni bir Tevârih-i ÂL-i Osman nüshası ve bir düzeltme” Prof.Dr. Hakkı Yıldız Armağanı, Marmara Üniversitesi Yayını, 443-448.
• Öztürk, N. (2012). Düstûrnâme-i Enverî (19-22. Kitaplar) [Osmanlı Tarihi] (1299-1465). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Öztürk, N. (2015). Anonim Osmanlı Kroniği [ Osmanlı Tarihi (1299-1512)]. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Öztürk, N. (2020). 15. Yüzyıl Osmanlı Kronikleri İlk İki Asrın Yaşayan Hafızası. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.- XVI. Yüzyıllar Arasında Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II-III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sev, İ.G. (2019). Etmek Fiiliyle Yapılan Birleşik Fiiler ve Tamlayıcılarla Kullanılışı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Şahin, H. (2013). Yahşi Fakih. TDV İslâm Ansiklopedisi, 43, 180-182.
• Şirin User, H. (2012). Eski Türk Yazıtlarında Politik ve Askerî Terimlerden Örnekler. Bilig Dergisi, (60), 257-272.
• Şirin, H. (2020). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Türk Dil Kurumu (2019). Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (2022). https://sozluk.gov.tr/ İndirilme Tarihi: 25.06.2022.
• Uluocak, M. Ve Baştürk, Ş. (2010). Anonim Bir Târîh-i Âl-i Osmân Nüshasının Sözvarlığında Kalıp Yapılar ve Arkaik Kelimeler. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(19), 325-364.
• Yüksel, H., Delice İ. ve Karagülle D. (2021). İlk Anonim Tevârih-i Âl-i Osman (Edirne Nüshası). Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası.
• Zeylek, Ö. (2016). “Usül-ü Fenn-i Harb” Transkripsiyon- Askeri Terimlerin İncelemesi ve Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Zülfe, Ö. (Bahar 2015). Osmanlı Şiirinde Tı̇̄ġ-ı Ġamġam Tabiri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-8.