Arap Baharı Sonrası Bölgesel Kıskaca Maruz Kalan Ülke: Yemen

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 39 - 55, 31.12.2021

Ahmet Gökbel , Saeed Kamal Mohammed Alı Waka

Öz

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti’nden ayrılıp bağımsızlığını ilan eden Yemen, 1962-1968 yılları arasında bir iç savaşa sahne olur, benzer bir şekilde 2011’den günümüze kadar devam eden yeni bir iç savaş daha yaşanır. Geçmişte halkının refah ve huzur içinde yaşadığı, mutlu Arap (Arabia Felix) gibi anlamlara gelen isimlerle anılan Yemen, günümüzde bu sıfatlardan çok uzak, kaos ve kargaşa içinde varlığını sürdürmektedir. Aden Körfezi, Bab Al-Mendeb Boğazı, Kızıldeniz, Süveyş Kanalı suyolunun güneyini kontrol eden stratejik bir coğrafyada bulunan Yemen’e farklı devletlerin kendi çıkarları için yapmış oldukları müdahaleler, ülkenin kırılgan bir yapıya sahip olmasına ve devlet yönetiminin zayıf kalmasına sebep olmuştur. Her ne kadar ülkenin kuzey ve güney bölgeleri birleşmiş olsa da hükümet zayıflığı ile gelen iç çatışmalar Husiler’in Sana’yı ele geçirmesine yol açar. Yemen’de kendi içinde farklı gündemler takip eden gerek siyasi gerekse toplumsal rol oynayan iç dinamikler, bu savaşlarda hedef ve çıkar ortaklığına dayalı dış aktörlerin desteğini alırlar. Örneğin, İran bu mücadeleler sırasında görünürde yumuşak güç unsurlarına başvurur. Sert güce başvurması ise perde arkasından Husiler aracılığı ile gerçekleşir. Suudi Arabistan ise bu güç mücadelesinde geleneksel dış politika anlayışında görülmemiş bir hamle yaparak 2015 yılında düzenlenen “Kararlılık Fırtınası” ile doğrudan sert güç unsurlarını kullanarak sahnede yerini alır. Bu çalışmada, Yemen’deki iç çatışmalara müdahil olan dış aktörlerin, (BAE, Suudi Arabistan ve İran) çatışmaların seyrini nasıl değiştirdiği ve iç aktörler üzerinde nasıl bir tesire sebep olduğu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Suudi Arabistan, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen, Arap Baharı

The Country Exposed To Regional Entrapment After The Arab Spring: Yemen

Öz

After the First World War and the independence of Yemen from the Ottoman Empire, it became the scene of a civil war between the years 1962-1968, and similar to that from 2011 to the present day witnessing a new civil war. Yemen was known in the past as “Arabia felix” or (Happy Arabia), where it’s people lived in peace and prosperity, but at the present time Yemen lives in a state of chaos and violence far from the old characteristics. The strategic geographic location of Yemen made it control over the Gulf of Aden, the Red Sea, Babül’ Mandeb and the waterway of the Suez Canal, but external interventions by some countries in Yemen made it a country with a fragile structure and weak management. Despite the unity of the two parts of Yemen (northern and southern), which is supposed to increase the power of the state, but the weakness of the government and the presence of internal conflicts made the state weak, which enabled the Houthis to control Sana’a. The internal political forces play an important role, whether economic or political, in the Yemen war, as they receive support from external parties on the basis of a partnership of purpose and interests. Iran has moved from using it’s soft power in these conflicts to hard power through the Houthis. On the other hand, Saudi Arabia abandoned it’s traditional foreign policy in an unprecedented step in this conflict and began to use hard force in the Yemeni arena, which was exemplified by the Decisive Storm that began in 2015. In this study, the external factors (the UAE, Saudi Arabia and Iran) involved in internal conflicts in Yemen will be studied and how they have an impact on the effective local actors.

Anahtar Kelimeler

Saudi Arabia, Iran, The UAE, The Arab Spring, Yemen

Kaynakça

• AÇIKALIN, Serpil, COŞKUN, Gamze, LAÇİNER, Sedat, Yemen Dosyası: Fakirlik ve Terör Kıskacında Bir Ülke, Uşak Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
• AKPINAR, Kebire, Yemen Krizi ve Dış Müdahaleler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Trabzon, 2019.
• ARI, Tayyar, “Yemen’de Arap Baharından Husi Darbesine: Bir Demokrasi Denemesinden Başarısız Devlete Mi?”, Stratejik Düşünce Enstitüsü Dergisi, S. 5, Ankara, 2015, s. 1-10.
• ARSLAN, İbrahim, “Yemen: İstikrarsızlaştırılan Bir Ülkede Bölgesel/Küresel Güç Mücadelesi”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, İstanbul, 2016, s. 17-48.
• AYDIN, Ebru, Suudi Arabistan’ın Yemen Operasyonu, Ankara, (Strateji Enstitüsü Yayınları), 2015.
• AYHAN, Veysel, Yemen İç Savaşı: İktidar Mücadelesi, Bölgesel Etkiler ve Türkiye ile İlişkiler, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara, 2010, Rapor No: 10.
• BOSTAN, Ferda Vuslat, “Uluslararası Hukukta Devletin Sorumluluğu ve İç Savaşı: Yemen ve Libya Örnekleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Yalova, 2020.
• BÜYÜKKARA, Mehmet Ali, “Sosyal, Siyasî ve Dinî Yönleriyle Yemen Hûsî Hareketi”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C. XVI, S. 30, İstanbul, 2011, S. 115-151.
• el-CENAHÎ, Said, El-Hareketü’l-vataniyye’l-Yemeniyye mine’s-sevra ile’l-vahde, Merkezü’l-emel li’d-dirâsâti ve’n-neşri, Aden, 1992.
• ÇOMARLI, Esra, İran ve Suudi Arabistan Rebabetinin ortadoğu’daki Çatışmalar Üzerindeki Etkisi: Yemen Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), Ankara, 2020.
• ed-DAHŞÎ, Ahmed Muhammed, El-Hûsiyyûn ve Müstakbeluhumu’l-askerî ve’s-siyasî ve’t-terbevî, Müntedâ’l-‘alâkâti’l-arabiyye ve’d-devliyye, Doha, 2013.
• DOSTER, Barış, “Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası”, Ortadoğu Analiz, 2012, C. IV, S. 44, s. 44-51.
• EBU ZEYD, Ahmed Muhammed, El-Alâkâtü’l-Yemeniyye’l-Halîciyye... El-Uhuvve ve’l-‘Adaa, (Al-Arabi Publishing and Distributing), Mısır, 2018.
• ed-DÛSERÎ, Nâyif, el-Hareketü’l-hûsiyye dirasetün menheciyyetün şamile, Daru’s-Sahveti’l-‘âlemiyye,li’t-tıbâ’ati ve’n-neşr, Kahire, 2011.
• el-ESMER, Halid Ahmed, Jeosiyasetü’l-medâyiki’l-bahriyye ve eseruhâ ‘ala’s-Sirâ’i fi mantıkı’ş-şarkı’l-arabi Dirasetü haleti müstakbelin imdadatü’d-tâkati fî madîkı Hürmüz ve babü’l-mendeb, el-Merkezü’l-dimokratiyy’il-‘arabiyyi li’d-dirasâti’l-istiratejiyeti ve’s-Siyasiyeti ve’l-iktisadiyyeti, Berlin, 2019.
• GÖKALP, Yusuf, “Yemen’de Zeydi-Sünni İlişkilerinin Tarihi Arka Planı”, E-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, C. VI, S. 2, (Çukurova Üniversitesi), Adana, 2013, S. 87-114.
• el-HÂCİRÎ, Yusuf, es-Suudiyyetü tebteli’u’l-Yemen: Kıssatü’t-tedahhülâtis-Suudiyyeti fî şuûni’ş-şatriş’şemâliyyi li’l-Yemen, es-Safâu li’n-neşri ve’t-tevzî’, London, 1988.
• HAMOOD, Wahb, Suudi Arabistan'ın Yemen'e Yönelik Müdahalesinin Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Konya, 2019.
• HİRA, İsmail Hakkı, YAKUT, Ömer, Yemen, Genç İDSB, İstanbul, 2015.
• İZMİRLİ, Mehmet Serdar, Yemen İç Savaşında İran’ın Rolü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü), Ankara, 2019.
• el-KADİ, Muhammed Hasan, Ed-Devrü’l-İrânî fi’l-Yemen ve İn’ikâsâtuhû ‘ale’l-emni’l-iklîmiy, (Merkezü’l-Halîçi’l-‘Arabiy li’d-dirasâti’l-İraniye), Riyad, 2017.
• KIRAN, Abdullah, “Mezhebi Rekabet Mi, Mezhep Savaşları Mı?”, Muş Alparslan Üni̇versi̇tesi̇ Sosyal Bi̇li̇mler Dergisi, C. III, S. 1, Muş, 2015, s. 171-191.
• KURT, Veysel, “Devrim’den Askeri Müdahaleye Yemen”, SETA, S. 144, İstanbul, 2015.
• ÖZTÜRK, Selim, “Nedenleri ve Sonuçları Bağlamında Yemen Savaşı”, Avrasya Etüdleri, S. 55, 2019, s. 83-98.
• POLAT, Ü. Gülsüm, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yemen ile İlişkiler (1911-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXXIII, S. 96, Ankara, 2017, S. 113-154.
• POLAT, Furkan, “Arap Baharı Sonrası Ortadoğu’da Kurulan İttifaklar: Suriye, Yemen, Libya Örneği (2011-2015)”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü), Sakarya, 2016.
• SAHLOL, Murad Ahmed Mohammed, 2015 Sonrası Birleşik Arap Emirlikleri’nin Yemen Politikası: Saldırgan Realist Bir Bakış, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü), Ankara, 2019.
• SALİM, Seyyit Mustafa, Tarihu’l-Yemen’il-hadis: el-Yemen ve’l-imam Yahya 1904-1948, (Tevzihu’d-dâri’l-emîn li’n-neşri ve’t-Tevzi’), Kahire, 1993.
• el-SARRÂF, Ali, el-Yemenü’l-Cenûbiyy el-Hayatü’s-Siyasiyye mine’l-İstimar ile’l-Vehda, (el-Rayis li’l-kütübi ve’n-neşr), Landon, 1992. SEMİN, Ali, “Yemen Krizi, Husiler ve İran-Körfez Güç Mücadelesi”, BİLGESAM Analiz / Orta Doğu, S. 1201, İstanbul, 2015.
• el-SOVYETÎ, Mecmuatün mine’l-müellifîn, Tarihu’l-Yemen el-Muâsır 1917-1982, Çev. Muhammed el-Bahr, (Matbaatü’l-Atlas), Kahire, 2007.
• eş-ŞUCÂ, Ahmed Emin, Bâ’de’s-sevrati’ş-Ş’abiyyet’l-Yemeniyye İran ve’l-Hûsiyyûn Mürâci’ ve Mevaci’, (el-Beyan Merküzü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât), Riyad, 2013.
• ŞAHİN, Merve, Dış Aktörlerin Dinamiklerine Etkisi: Yemen Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü), İstanbul, 2020.
• YELSEL, Deha, Suudi Arabistan’ın Yemen Müdahalesi ve Avrupa Birliği’nin Müdahaleye Bakışı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), İstanbul, 2017.
• YILDIRIM, Emre, “Yemen Ortadoğu’nun Taşrasındaki Çatışma”, İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi Analiz 4, 2015, S. 1- 12.
• CANER, Deniz, “Beş Yılın Ardından Yemen İç Savaşı”, (Çevrimiçi) https://iramcenter.org/bes-yilin-ardindan-yemen-ic-savasi/#, (Erişim tarihi:12 Eylül 2020).
• el-CEZÎRA, “El-Yemen…Hasadü’s-Sinin el-erba mine’-mevti ve’l-cû’i ve’d-demâr”, (Çevrimiçi) https://www.aljazeera.net/news/politics/2018/12/7/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%B6%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%83%D9%88%D9%85%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86%D9%8A%D8%A9, (Erişim tarihi:10 Eylül 2020).
• ÇOKTAN, İsmail, “İran-Körfez rekabetinin Yemen’e ağır bedeli”, (Çevrimiçi) http://v.aa.com.tr/1293082, (Erişim tarihi:13 Eylül 2020). ed-DEMÎNÎ, ‘Âmir, “Hel lâ tezâlü’l-mübâderatü’l-Halîciyyetü sâlihatün li’l-halli fi’l-Yemeni?” (Çevrimiçi) https://almawqeapost.net/interviews/33120, (Erişim tarihi:12 Eylül 2020).
• DOĞAN, Sercan, “Yemen’de El Kaide Varlığı”, (Çevrimiçi) https://orsam.org.tr/tr/yemende elkaide-varligi/, (Erişim tarihi: 15 Aralık 2020).
• DOMAZETİ, Riad, “Birleşik Arap Emirlikleri’nin Yemen Kaosundaki Rolü” (Çevrimiçi) http://v.aa.com.tr/1332159, (Erişim tarihi:12 Eylül 2020).
• DOMAZETİ, Riad, “Yemen’in Geleceğinde Birleşik Arap Emirlikleri'nin Rolü”, (Çevrimiçi) http://insamer.com/tr/yemenin-geleceginde-birlesik-arap-emirliklerinin-rolu_2254.html, (Erişim tarihi:12 Eylül 2020).
• DUAİS, Yusuf, “el-İmarat ve devruha fi ichat rebi el-Arab”, https://www.raqqapost.com/%d8%a7%d9%84%d8%a5%d9%85%d8%a7%d8%b1%d8%a7%d8%aa-%d9%88%d8%af%d9%88%d8%b1%d9%87%d8%a7-%d9%81%d9%8a-%d8%a5%d8%ac%d9%87%d8%a7%d8%b6-%d8%b1%d8%a8%d9%8a%d8%b9-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b1%d8%a8/, (Erişim tarihi:12 Eylül 2020). el-GÂBİRÎ, Muhammed, “El-Yemen ve İran: Hakikatü’l-itmâ’ ve müstakbeli’l-alâkât”, (Çevrimiçi) https://www.alyemeny.com/news/1193#.Xrh-FVUzbIV, (Erişim tarihi: 09 Eylül 2020).
• HANİYE, Hasan Ebu, “13 Yıl Sonra El Kaide Daha Tehlikeli”, (Çevrimiçi) http://www.aljazeera.com.tr/gorus/13-yil-sonra-el-kaide-daha-tehlikeli, (Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020).
• el-HALÎÇ, Online, “el-Hûsiyûn ve’l-İmarât... Hademat mütebâdile tüekkiduhâ’l-vakâi’ ‘ale’l-arz”, (Çevrimiçi) http://khaleej.online/GbwAoQ, (Erişim tarihi: 19 Eylül 2020).
• el-HALÎÇ, “Tezdadü tevaggulen fi’l-Yemen.. Mâ hedefü’l-İmarat min fasli’l-meha ‘an taiz?” (Çevrimiçi). http://khaleej.online/a7avYE, (Erişim tarihi: 19 Eylül 2020).
• KARYAĞDI, Zeynep Hilal, “BAE: Yemen’de Gizli Hapishaneler İddiası Gerçeğe Aykırı” (Çevrimiçi) https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bae-yemende-gizli-hapishaneler-iddiasi-gercege-aykiri/1202486, (Erişim tarihi:12 Eylül 2020).
• KULAKLI, İbrahim Yavuz, “Bab’ül Mendeb Boğazı’nın Jeopolitiği”, (Çevrimiçi) https://siyasalhayvan.com/babul-mendeb-bogazinin-jeopolitigi/, (Erişim tarihi: 05 Kasım 2020).
• KASAS, “Kıssatü harbi’l-vedî’a 1969”, (Çevrimiçi) https://www.qssas.com/story/2206, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2020). MAHLÂFÎ, Muhammed, “El-Yemen: Ahdasü ‘âm 2017”, (Çevrimiçi) https://www.hrw.org/ar/world-report/2018/country-chapters/313455, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2020).
• MEBRUK, Hüsam Arabi Abdülaziz, “Medâ meşrûiyyeti’d-tedehhuli’s-Suudiyy fi’l-Yemen vifkan li kavâidi’l-kanûnu’d-devlî” (Çevrimiçi) https://democraticac.de/?p=47772, (Erişim tarihi: 18 Eylül 2020).
• MERKEZÜ’L-FİKR, “Müstakbelü’n-nüfûzi’l-İmarâtiyyi fi’l-Yemeni”, (Çevrimiçi) https://fikercenter.com/position-papers/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B0-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%8A-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86, (Erişim tarihi: 12 Hazıran 2020).
• El-MEVKÎ’, Post “10 Umurun teşrahu limâzâ el-Ezme fi’l-Yemen el-esve fi’l-‘âlem”, (Çevrimiçi). https://almawqeapost.net/translation/38591, (Erişim tarihi: 16 Eylül 2020).
• MERKEZÜ’L-EB’ÂD, “el-Nüfûzü’l-İmârâtî fi’l-Yemen”, (Çevrimiçi) https://abaadstudies.org/news-59790.html, (Erişim tarihi: 19 Eylül 2020).
• MERKEZÜ’L-EB’ÂD, “El-Sira’u’s-Sâmit ‘ala’n-nufûz... Müstekabelü’t-tehalüfü’s-Suudî el-imaratî fi’l-Yemen”, (Çevrimiçi) https://abaadstudies.org/news-59818.html, (Erişim tarihi: 19 Eylül 2020).
• ORKABY, Aşir, “El-Harbu’s-Suûdiyyetü mea’l-hûsiyyîn: hududun kadimetün, hututun cedidetün”, (Çevrimiçi) https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/saudi-arabias-war-with-the-houthis-old-borders-new-lines, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2020).
• er-RÂCİHÎ, Mansur, “el-İktisâdü’l-Yemenî: Tedâiyatü’l-harbi ‘ala’l-ihtilâlâti’l-bünyeviyye”, (Çevrimiçi) https://studies.aljazeera.net/ar/reports/2016/03/160310122836025.html, (Erişim tarihi: 01 Eylül 2020).
• RİEDEL, Bruce, “El-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suudiyyetü ve’l-harbü’l-ehliyyeti dımne harbi’l-Yemen”, (Çevrimiçi) https://brook.gs/2NhEOpq, (Erişim tarihi: 30 Eylül 2020).
• es-SAÎD, Muhammed, “Lubetü ‘Abu Dabi’ el-Kübra... Hel İnteha’l-Yemenu’l-muvahhadu ile’l-ebet?” (Çevrimiçi) https://aja.me/xd6pn, (Erişim tarihi: 28 Eylül 2020).
• es-SAMÂDÎ, Fatıma, “el-Yemenu ‘alâ silmi’l-evleviyyati’l-İstratejiyyeti’l-İraniyyeti”, (Çevrimiçi) https://studies.aljazeera.net/ar/article/4651, (Erişim tarihi: 19 Eylül 2020).
• es-SEVRA, “El-alâkâtü’l-Yemeniyye–El-İmaratiye”, (Çevrimiçi) http://althawrah.ye/archives/103837, (Erişim tarihi: 12 Kasım 2020). SPUTNİKNEWS, “Mâzâ ta’rifu ‘an mü’âhedetü’t-Tâifi’l-letî enheti’l-haber beyne’s-Suûdiyyeti ve’l-yemen”, (Çevrimiçi) https://sptnkne.ws/m3xn, (Erişim tarihi: 05 Kasım 2020).
• ŞEMSEDDİN, Fethi, “Keyfe saytara’l-Hûsiyyûn ‘ala Sana dûne mukavemetin mine’l-ceyş?”, (Çevrimiçi) https://www.bbc.com/arabic/interactivity/2014/09/140924_comments_yemen_houthi_overtaken_sanaa#, Erişim tarihi: 16 Eylül 2020).
• TAMER, Cenk, “İran’ın Yemen’deki Faaliyetleri”, (Çevrimiçi) https://ankasam.org/iranin-yemendeki-faaliyetleri/, (Erişim tarihi: 07 Eylül 2020).
• TEVFÎKÜ’L-CÜND, “Tehevülâtü’l-‘alâkâti’l-Yemeniyyeti’s-Suudiyyeti hilâle karn”, http://assafirarabi.com/?p=5220, (Erişim tarihi: 05 Kasım 2020).
• YORULMAZ, Semir, “Uluslararası Müdahaleler Karmaşık İç Dengeler Ve Işığında Yemen Krizi”, (Çevrimiçi) https://www.dunyabulteni.net/dubam-ortadogu/uluslararasi-mudahaleler-karmasik-ic-dengeler-ve-isiginda-yemen-krizi-h427970.html, ( Erişim tarihi: 18 Ekim 2020).
• ZELİN, Aaron, “Know Your Ansar al-Sharia”, (Çevrimiçi) https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/know-your-ansar-al-sharia, (Erişim tarihi: 18 Ekim 2020).