İhtiyaç Olgusunun Dönüşümü Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, , 127 - 167, 18.07.2023

Muhammed Enes Sayın , Hasan Terzi

https://doi.org/10.7596/jebm.30062023.005

Öz

İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana tüketim olgusu aralıksız ve kesintisiz bir şekilde insan hayatındaki varlığı devam eden bir eylem olagelmiştir. Tüketim hakkında yapılan çalışmalar ve tanımlamalar incelendiğinde bu eylemin geri planında yatan temel motivasyonun ihtiyaç olgusu olduğu görülmektedir. Buradan hareketle tüketim eylemini doğru bir şekilde anlamak için ihtiyaç kavramını ve bireylerin neyi ihtiyaç olarak gördüklerini anlamak gerekmektedir. Öte yandan tarihsel süreç içerisinde olaylar ve olgular devamlı olarak değişim ve dönüşüm içerisindedir. Tarihin akışı içerisinde değişime uğrayan olgulardan birisi tüketimin tetikleyicisi konumunda olan ihtiyaç kavramıdır. İhtiyaç tüketim ile birlikte değişim geçirmiş, geleneksel dönemden bugüne kavramın kendisi ve bireylerin ihtiyaç algıları ciddi bir dönüşüm yaşamıştır. Bu çalışmada ihtiyaç kavramı ve ihtiyacın tüketimdeki yeri incelenmiştir. Tüketimin geleneksel, modern ve postmodern dönemlerde geçirdiği dönüşüm üzerinde durulmuş, tüketimin çıkış noktası olan ihtiyacın bu dönemlerde yaşadığı değişim ve dönüşüm karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Geleneksel dönemde ihtiyaç hayatta kalmak için gerekli olan temel ürünlere yönelme olarak görülürken postmodern dönemde hazza, sembollere, kimliğe, statü ve prestij yansıtan ürünlere olan gereksinime dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

İhtiyaç, Tüketici Davranışı, Geleneksel Dönem, Modernizm, Postmodernizm.

Kaynakça

• Altunışık, R., Özdemir, Ş. ve Torlak, Ö. (2017). Pazarlama İlkeleri ve Yönetimi. İstanbul: Beta Basım Yayıncılık.
• Aslan, S. ve Yılmaz, A. (2001). Modernizme Bir Başkaldırı Projesi Olarak Postmodernizm. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(2), 93–108.
• Batu, M. ve Tos, O. (2017). Tüketim Kültürü Odağında Modernizm ve Postmodernizm Karşılaştırılması. Gümüşhan Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5(2), 991–1023.
• Baudrillard, J. (2020). Tüketim Toplumu (14. Basım.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (1999). Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Die Zwischengesellschaft. Cambridge: Polity Press. doi:10.5771/9783845251813-11
• Beatty, P. T. (1981). The Concept of Need: Proposal For a Working Definition. Journal of the Community Development Society, 12(2), 39–46.
• Belk, R. W. (1995). Studıes In The New Consumer Behavıour. D. Miller (Ed.), Acknowledging Consuption içinde (ss. 53–95). London: Routledge.
• Bell, D. (1976). The Cultural Contradiction of Western Capitalism. London: Heineman.
• Bocock, R. (2009). Tüketim. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Brown, S. (1993). Postmodern Marketing. European Journal of Marketing, 27(4), 19–34.
• Buğra, A. (2000). Devlet-Piyasa Karşıtlığının Ötesinde İhtiyaçlar ve Tüketim Üzerine Yazılar. (B. S. Çev. Şener, Ed.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cambridge. (2021). Consumption. Cambridge Dictionary. https://dictionary.cambridge.org/tr/sözlük/ingilizce/consumption adresinden erişildi.
• Chaney, D. (1999). Yaşam Tarzları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Corrigan, P. (1997). The Sociology of Consumption. London: Sage Publications.
• Debord, G. (1996). Gösteri Toplumu ve Yorumlar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Demir, Ş., Sesli, M. ve Yılmaz, V. (2008). Türk Modernleşmesi: Eleştirel Bir Bakış. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(2), 77–90.
• Featherstone, M. (2000). Postmodernizm ve Tüketim Kültürü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Firat, A. F. ve Venkatesh, A. (1995). Liberatory Postmodernism and the Reenchantment of Consumption. Journal of Consumer Research, 22(3), 239–267.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Giddens, A. ve Pierson, C. (2001). Modernliği Anlamlandırmak. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Gramsci, A. (1971). Selections From The Prison Notebooks. London: Lawrence And Wishart.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu. İstanbul: Metis Yayınları. Illich, I. (2000). Tüketim Köleliği. İstanbul: Pınar Yayınları.
• İslamoğlu, A. H. ve Altunışık, R. (2017). Tüketici Davranışları. İstanbul: Beta Basım Yayıncılık.
• Jeanniere, A. (2018). Modernite Nedir? M. Küçük (Ed.), Modernite Versus Postmodernite içinde (ss. 111–124). İstanbul: Say Yayınları.
• Jessop, B. (1992). Fordism and Pot-fordism: A Critical Reformulation. M. Storper ve A. J. Scott (Ed.), Pathways to Industrialization and Regional Development içinde . London: Routledge.
• Kelly, J. M. (1992). A Short History of Western Legal Theory. Oxford: Clarendon Press.
• Kırılmaz, H. ve Ayparçası, F. (2016). Modernizm ve Postmodernizm Süreçlerinin Tüketim Kültürüne Yansımaları. İnsan ve İnsan, 3(8), 32–58.
• Klein, N. (2002). No Logo: Küresel Markalar Hedef Tahtasında. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Köse, Y. (2016). Dersaadet’te Tüketim (1855-1923). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kumar, K. (1999). Sanayi Sonrası Toplumdan Postmodern Topluma: Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Lee, R. L. M. (2005). Bauman, Liquid Modernity and Dilemmas of Development. Thesis Eleven, 83(1), 61–77.
• Lury, C. (1996). Consurmer Culture. Cambridge: Polity Press.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilgi Yayınları.
• McCracken, G. (1988). Culture and Consumption. Bloomington: Indiana University Press.
• Odabaşı, Y. (2017). Tüketim Kültürü. İstanbul: Aura Kitapları.
• Odabaşı, Y. (2019). Tüketim Kültürü (Yetinen Toplumdan Tüketen Topluma). İstanbul: Aura Kitapları.
• Orçan, M. (2014). Osmanlı’dan Günümüze Modern Türk Tüketim Kültürü. Ankara: Harf Eğitim Yayncılığı.
• Oxford. (2021). Consumption. Oxford Learner’s Dictionaries. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/consumption?q=consumption adresinden erişildi.
• Paz, O. (2018). Şiir ve Modernite. M. Küçük (Ed.), Modernite Versus Postmodernite içinde (ss. 207–227). İstanbul: Say Yayınları.
• Ritzer, G. (2000). Büyüsü Bozulmuş Dünyayı Büyülemek: Tüketim Araçlarının Devrimcileştirilmesi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Roscoe, P. (2015). Harcıyorum Öyleyse Varım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Rosenberg, N. ve Bridzzell, L. E. (1992). Batı Nasıl Zengin Oldu. İstanbul: Form Yayınları.
• Sennett, R. (2011). Yeni Kapitalizmin Kültürü. Ayrıntı Yayınları. İstanbul: Ayraç Yayınları.
• Slater, D. (1997). Consumer Culture and Modernity. Cambridge: Polity Press.
• Slater, D. (1998). Needs/Wants. Core Sociological Dichoyomies içinde (ss. 313–328). London: Sage Publications.
• Stearns, P. N. (2001). Consumerism in World History - The Global Transformation of Desire. Consumerism in World History. London: Routledge.
• Storey, J. (1997). Cultural Consumption and Everyday Life. London: Arnold Publishers.
• Sunar, L. (2006). 19. Yüzyılda Avrupa: Bir Cennet Düşünden Bir Kâbusun Doğuşu. İLEM Yıllık, 1(1), 75–92.
• Sungur, E. (2016). Postmodern Tüketim Anlayışında Dindar Yaşam Biçimleri. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Terzi, H. (2016). Postmodern Çağda Müslüman Tüketicilerin Gösterişçi Tüketim Davranışları Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma. Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 5(2), 133–148.
• Torlak, Ö. (2016). Tüketim: Bireysel Eylemin Toplumsal Dönüşümü. İstanbul: İnkılâb Yayınları.
• Tunç, M. (2017). Gösterişçi Tüketim: Diyarbakır Örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Fırat Üniversitesi.
• Türk Dil Kurumu. (2021). İhtiyaç. TDK. https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Veblen, T. (2022). Aylak Sınıfın Teorisi (Kurumların İktisadi İncelenmesi). Ankara: Heretik Yayınları.
• Wernick, A. (1996). Promosyon Kültürü: Reklam, İdeoloji ve Sembolik Anlatım. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Yanıklar, C. (2006). Tüketim Sosyolojisi. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Yanıklar, C. (2010). Tüketim Kültürü, Kapitalizm ve İnsan İhtiyaçları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Tartışma. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1), 25–32.
• Yaran, R. (2000). İhtiyaç. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Yavuz, N. ve Zavalsız, Y. S. (2015). Postmodern Dönemde Kimliğin Belirleyicisi Olarak Tüketim [Tüketilmiş Kimlikler]. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4(4), 126–152.
• Yılmaz, H. (2005). Gelenek, Gelenekçilik ve Gelenekselcilik. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1(3), 39–53.
• Zorlu, A. (2006). Üretim ve Tüketim Teorileri. Ankara: Glocal Yayıncılık.
• Zorlu, A. (2020). Tüketim Sosyolojisi. Ankara: Altınordu Yayınları.