İSLAM’DA KENT VE KENTLEŞME SÜRECİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 192 - 222, 31.12.2023

Kemal Yaman , Gülcan Altındiş

https://doi.org/10.7596/jebm.31122023.001

Öz

Kökleri insanlık tarihi kadar eskilere dayanan din olgusu, hayatın tam merkezinde yer alan modern insanın yaşamının şekillenmesinde etkin rol oynayan unsurlardan biridir. Toplumsal bir unsur olarak kabul edilen dinin kamusal alanda etkili olmasının yanı sıra; mimaride, sosyal hayatta ve kent yönetiminde de etkili olduğunu söylemek mümkündür. İslam'ın ortaya çıkmasıyla kendisine has özellikleri bulunan, kent yaşamının tüm boyutlarını içine alan bir İslam kenti uygarlık biçimi olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, İslam medeniyetinde ortaya çıkan kent ve kentleşme dinamiklerinin incelenmesini ve genel olarak İslam kentlerinin bazı kentsel özelliklerinin yanı sıra İslam kentlerini diğer kentlerden ayıran özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. İslam medeniyetinde ortaya çıkan kent ve kentleşme dinamiklerinin incelenmesini konu alan bu çalışmada nitel veri analiz yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Sonuç olarak, geniş alana dağılmış İslam şehirlerinde İslam medeniyetinin izleri ve temel özelliklerinin görüldüğü, İslami şehircilik ve yerleşimin Kur'an ve Sünnete dayalı sosyal ve beşerî çevre açısından şekillendiği anlaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Kent, Kentleşme, İslam Kenti, Mekke, Medine

Kaynakça

• Abdin, T. (2010). A Historic Perspective of The Architecture of The Islamic World with Special Reference to Cairo, http://www.academia.edu/396379/A_historic_perspective_of_the_architecture_of_the_Islamic_world_with_special_reference_to_Cairo, (Erişim Tarihi: 07.05.2023).
• Al-Ansari, A. A. Q. (2023). Second City Of Islam. http s://archive.aramcoworld.com/issue/196404/medina-second.city.of.islam.htm, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Arafat, N. R. (2012). Nablus: City of Civilizations. Chec, Cultural Heritage Enrichment Center.
• Arcan, A. (2014). “Kentleşme Yazıları, Kentsel Kuramlar ve Kentleşme Politikaları”, K. Özden(Ed.) içinde, Sıralı Güçlerin Uygarlık Yığışmaları ve İslam Şehirleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Ataei Hamedani, M. R., Hamzehnejad, M., & Noghrekar, A. (2011). A Study about the Location of Mosques in Medina during the Era of Prophet Mohammad (PBUH)(An Introduction to Principles for Determining Proper Locations for Mosques in Islamic Cities). The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 8(16), 3-18.
• Bammat, N. (1986). “İslam’da Mekan Anlayışı”. İlim ve Sanat, 12(41).
• Barthold, W. (2012). İslam Medeniyeti Tarihi (Çev: Fuat Köprülü), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bektaşoğlu, M. (2008). Anadolu'da Türk İslam Sanatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Bianca, S. (2000). Eidgenössische Technische Hochschule Zürich. Institut für Orts-, & Regional-und Landesplanung. Urban form in the Arab world: past and present (Vol. 46). vdf Hochschulverlag AG.
• Biçakcı, H., ve Yıldırım, C. (2018). “İslam Uygarlığı’nda Kent ve Kentleşme”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 541-561.
• Bozkurt, N., ve Küçükaşcı, M.S. (2023). "Mekke", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mekke#1 (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Correia, J., & Taher, M. (2015), Traditional Islamic Cities Unveiled: The Quest For Urban Design Regularity. Gremium, 21. https://editorialrestauro.com.mx/traditional-islamic-cities-unveiled-the-quest-for-urban-design-regularity/,(Erişim Tarihi: 18.05.2023).
• Çetinkaya, B. A. (2010). “Medîne, Medeniyet ve İslâm Medeniyeti-Medîne’den Medeniyete”, İÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 5-50.
• Damper, M. Gordon, B. Perowne, A. H. Praver, J., & Wasserstein, B. (2023). Jerusalem. https://www.britannica.com/place/Jerusalem, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Demir, İ., & Yıldırım, H. O. (1997). Beşiktaşlı Şeyh Yahya Efendi ve Üveysîlik. Yahya Efendi Kültür Eğitim Vakfı Yayınları.
• Demirci, M. (2003). “İslam’da Şehir ve Şehrin Sosyal Dinamikleri”, İstem, 1(2), 129-146.
• Demirkent, I. (2023). "İstanbul", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#1 (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Emmett, C. F. (2001). “Jerusalem's Role As A Holy City For Muslims”. BYU Studies Quarterly, 40(4), 119-134
• Falahat, S (2014). The Model of ‘Islamic City’. Re-imaging the City: A New Conceptualisation of the Urban Logic of the “Islamic city”, 7-49.Springer.
• Glubb, J. B., ve Abdo, E. S. (2023a). Mecca. https://www.britannica.com/place/Mecca, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Glubb, J. B., ve Abdo, E. S. (2023b). Medina. https://www.britannica.com/place /Medina-Saudi-Arabia, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Gül, M. (2001). “İslam Şehrinin Doğuşu”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(6), 78-87.
• Harman, Ö. F. (2023) "Kudüs", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus#1 (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Huot, J. L., Thalmann, J. P., Valbelle, D., ve Girgin, A. B. (2000). Kentlerin doğuşu. İmge Kitabevi. İbn Zebale (2018), Aḫbârü’l-Medîne ve Ezvacu’n-Nebi, Çev. Fatih Mehmet Yılmaz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
• İnalcık, H. (2004). İstanbul: Bir İslam Şehri. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 4(2), 309-325.
• İnalcık, H. (2010). İstanbul: Bir İslam Şehri. İslam Tetkikleri Dergisi, 9 (0), 221-242.
• Kaçar, H. (2012). An Islamic City: Kostantiniyye/Istanbul: Constructing An Empire On A City. https://www.academia.edu/2197840/An_Islamic_City_Kostantiniyye_Istanbul_constructing_an_empire_on_a_city, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Karaca, C. (2012), Ekonomik Kalkınma Ve Çevre Kirliliği İlişkisi: Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Ampirik Bir Analiz, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 21, Sayı3, 2012, Sayfa 139-156
• Karaer F. ve Günlük S (2003), Gelişmekte Olan Ülkelerde Tarım-Çevre-Ekonomi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4 (2), 197-206
• Kasmi, A. (2022). Online IAP Lecture: Medinas of the Maghreb and the concept of Islamic city: Between texts and models. https://libraries.mit.edu/akdc/2022/01/05/online-iap-lecture-medinas-of-the-maghreb-and-the-concept-of-islamic-city-between-texts-and-models/, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
• Khosravı, H. (2012). Medina. http://thecityasaproject.org/2012/06/medina/, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Köse, A., ve Ayten, A. (2010) Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lasner, J. (1982). Baghdad; in Dictionary of the Middle Ages. Charles Scribner’s Sons; New York.
• Leaman, O. (2013). “The Islamic Cıty, Civilization and The Politics Of Nostalgia”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (31), 7-23.
• Mania, İ. (2014). Gabrıel Tamamshev's Caravanseraı And Islamıc Elements In The 19th Century Archıtecture Of Tbılısı. https://www.academia.edu/47712249/Gabriel_Tamamshevs_Caravanserai_And_Islamic_Elements_In_The_19th_Century_Architecture_Of_Tbilisi, (Erişim Tarihi: 13.04.2023).
• Marr, A. P., ve Bahry, L. (2023). Baghdad. https://www.britannica.com/place/Baghdad, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Mohamad, J. (1998). “Building Heaven on Earth: Islamic Value in Urban Development”. Jurnal Usuluddin, 8, 121-134.
• Omrania (2023), https://omrania.com/inspiration/vernacular-architecture-of-makkah, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Ömer, S. (2022). The Hijrah, Urbanization and Human Development. https://www.islamicity.org/6334/the-hijrah-urbanization-and-human-development/, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
• Önge, M. (2007). “Caravanserais As Symbols Of Power İn Seljuk Anatolia”. Politica, 306(21), 49-69.
• Özcan, K. (2006). “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekânsal Kademelenme”. METU JFA, 23(2), 21-61.
• Özçağ, M. (2004). Sürdürülebilir Kalkınma Sürecinde İklim Değişikliği ve Türkiye Analizi (Yüksek Lisans Tezi). Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Özdemir, B (2009), Küresel Kirlenme Sürdürülebilir Ekonomik Büyüme ve Çevre Vergileri, Maliye Dergisi Sayı 156
• Peer, B. (2012). Modern Mecca: The Transformation of a Holy City, The New Yorker http://www.newyorker.com/magazine/2012/04/16/modern-mecca, (Erişim Tarihi: 23.05.2023).
• Radwan, A. (2020). “The Mosque As A Public Space In The Islamic City-An Analytical Study Of Architectural & Urban Design Of Contemporary Examples”. Journal of Architecture, Arts and Humanistic Science, 6(30), 1-18.
• Raymond, A. (2010). İslam Şehri Kavram, TDV İslam Ansiklopedisi. 38, 449-45.
• Sencar, P. (2007). Türkiye’de Çevre Koruma ve Ekonomik Büyüme İlişkisi (Yüksek Lisans Tezi). Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Stefano, B. (2000). Urban Form in the Arab World: Past and Present. London; New York, NY: Thames & Hudson.
• Şahin, Y. (2000). Ekonomik Büyüme-Çevre İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme, Mülkiye, 220(24), 339-347.
• Ulucak, R. ve Erdem, E. (2012). Çevre-İktisat İlişkisi ve Türkiye’de Çevre Politikalarının Etkinliği, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 6(4), 78-98.
• Yalçın, A. (1996). Gönül Sultanları: İstanbul Evliyaları. İstanbul:Çelik Yayınevi.
• Yıldız, İ. (2019). “İslam Kent Modeli”. International Social Sciences Studies Journal, 5(52), 7293-7300
• Dura, C. (1985). Çevre Sorunları ve Ekonomi. http://www.cihandura.com/tr/makale/cevre-sorunlari-ve-ekonom (Erişim tarihi: 19 Ekim 2018).