Examining Harnâme In The Context Of Vocabulary

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 54 - 66, 30.12.2024

Nermin Er Aydemir , Ali Canbulat

https://doi.org/10.52974/jena.1548018

Öz

Turkish has a rich vocabulary that corresponds to stereotyped cultural codes, especially based on its historical roots. Examples of this richness can be seen in the oral and written genres of Turkish literature. Şeyhî's work, Harnâme, who lived between the end of the 14th century and the first half of the 15th century and is considered one of the founders of Classical Turkish literature, is considered the first example of Turkish satirical literature. This work has an important place in Turkish literature in terms of both literary history and linguistic history. Harnâme has an important place in the field of satire and humor with the delicacy, decency and sarcasm that Şeyhî showed while writing Harnâme, a satirical work.
In this study, the work Harnâme is discussed in terms of historical, stereotyped, cultural basic vocabulary elements of the Turkish language and proper namesThe study was conducted within the framework of qualitative research method and document analysis technique was used to collect data. As a result of the analysis, the basic vocabulary in the study; body and organ names, plant (flora) names, animal (fauna) names and place names. As a result of the study, it was found that 46 different body and organ names were repeated 57 times, 11 different plant (flora) names were repeated 17 times, 19 different animal (fauna) names were repeated 34 times, 31 different place names were repeated 40 times, and 16 different proper nouns were used. It was found that the frequency was 16. Based on these results, a suggestion is made for the use of Harnâme in teaching Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkish education, Şeyhî, Harnâme, basic vocabulary, proper nouns.

Etik Beyan

Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Öğr. Üyesi Nermin Er Aydemir yürütücülüğünde Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Araş. Gör. Ali Canbulat’ın hazırlamış oldukları “Harnâme’nin Söz Varlığı Bağlamında İncelenmesi” başlıklı çalışma, veri (eser, kitap) incelemesine dayalı olduğundan etik kurul iznine gerek bulunmamaktadır.

Harnâme’nin Söz Varlığı Bağlamında İncelenmesi

Öz

Türkçe, sahip olduğu zengin söz varlığı içerisinde özellikle tarihî köklülüğüne dayalı olarak kalıplaşmış kültürel kodlara karşılık gelen zengin söz varlığına sahiptir. Bu zenginliğin örnekleri, Türk edebiyatının sözlü ve yazılı türlerinde görülmektedir. 14.yüzyılın sonu ile 15.yüzyılın ilk yarısında yaşamış, Klasik Türk edebiyatının kurucularından biri olarak kabul edilen Şeyhî’nin Harnâme adlı eseri Türk hiciv edebiyatının ilk örneği olarak kabul edilmektedir. Bu eser, Türk edebiyatında hem edebî tarih hem de dil tarihi açısından önemli bir yere sahiptir. Şeyhî’nin satirik bir eser olan Harnâme’yi yazarken gösterdiği incelik, nezahet ve alay ediş ile Harnâme hiciv ve mizah alanında önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada Harnâme eseri, Türk dilinin tarihsel özellikli kalıplaşmış kültürel temel söz varlığı unsurları ve özel adlar açısından ele alınmıştır. Çalışma nitel araştırma yöntemi çerçevesinde yürütülmüş verilerin toplanmasında doküman analizi tekniğinden faydalanılmıştır. Yapılan analiz sonucunda çalışmada temel sözvarlığı; vücut ve organ isimleri, bitki (flora) isimleri, hayvan (fauna) isimleri, yer adları olarak belirlenmiştir. Çalışma sonucunda ise 46 farklı vücut ve organ isimlerinin 57 kez tekrar edildiği, farklı 11 bitki (flora) isimlerinin 17 tekrarla yer aldığı, 19 farklı hayvan (fauna) isimlerinin 34 kez tekrarlandığı, farklı 31 yer adının 40 kez tekrarlandığı, 16 farklı özel ismin kullanım sıklığının ise 16 olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu sonuçlardan hareketle Harnâme’nin Türkçe öğretiminde kullanımına yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe eğitimi, Şeyhî, Harnâme, temel söz varlığı, özel isimler.

Kaynakça

• Aksan, D. (1995). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2021). Türkçenin sözvarlığı. Bilgi Yayınevi.
• Aydemir, Ö. K. (2013). Harnâme’nin söz dizimi özellikleri. Karadeniz Araştırmaları, 37(37), 183-197. https://doi.org/10.12787/KARAM702
• Biltekin, H. (2010). "Şeyhî". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyhi (Erişim Tarihi: 12.02.2024).
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Neşriyat.
• Çetin, N. (1972). Arapça birkaç darb-ı meselin ve Şeyhî'nin Harnâme'sinde işlediği hikâyenin menşei hakkında. Şarkiyat Mecmuası, 7, 227-243.
• Göğüş, B. (1978). Orta dereceli okullarımızda Türkçe ve yazın eğitimi. Gül Yayınevi.
• Işık, İ. (2019). Harnâme’nin yapı unsurları ve muhteva bakımından incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 460-479. https://doi.org/10.29000/rumelide.619017
• Kılıç, M. (2011). Divan şiirinde bir hayvan masalı: “Harnâme”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(3), 1967-1982.
• Korkmaz, A. (2021). Şeyhî’nin eserlerinde hayvan adları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 71, 123-162. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4468
• Köprülü, M. F. (1917). Harnâme. Yeni Mecmua, 13, 253-256.
• MEB. (2024). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Mengi, M. (2000). Harnâme kime sunuldu. Türkoloji Dergisi, 7, 173-177.
• Oğuzkan, S., & Kılıç, M. (2020). Şeyhî’nin Harnâme’sinde yapı ve izlek. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 243-265. https://doi.org/10.31463/aicusbed.762072
• Özbay, M., & Melanlıoğlu, D. (2014). Kelime öğretiminde örneklemenin önemi ve Divanü Lügati't Türk. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 49-58.
• Özdemir, M. (2010). Harnâme’nin tahkiye dışındaki bölümlerine şekil ve muhteva açısından bakış. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 68-82. https://doi.org/10.12780/UUSBD63
• Özdemir, M. (2011). Harnâme Şeyhî. Kapı Yayınları.
• Öztürk, F. (2021). Harnâme ile ilgili yapılan çalışmalar üzerine bir değerlendirme. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2(1), 166-183.
• Timurtaş, F. K. (1981). Şeyhî’nin Harnâme’si (2. Baskı). Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Timurtaş, F. K. (1997). Makaleler (Dil ve Edebiyat Yazıları) (M. Özkan, Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, L., Öztürk, H., & Kırcı, A. (2019). Uçan Eşek’te Harnâme’nin izleri: Karşılaştırmalı bir okuma denemesi. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 29-40.
• Türk Dil Kurumu. (2023). Güncel Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2016). Klasik Türk edebiyatında mizah: Harnâme-Şikâyetnâme örneği. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 5, 198-203.