Reobserving the “Genius Loci” of the Neighbourhoods Which Forms the Built Environment of Istanbul from Perspective of Sâmiha Ayverdi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 3, 177 - 192, 30.12.2023

Berfu Serdaroğlu Subaşı , İbrahim Numan , Aynur Atmaca Can

https://doi.org/10.53472/jenas.1382664

Öz

Given the rapid changes and transformations that have shaped contemporary Istanbul, truly grasping the city's essence requires us to read it through a reliable source. To do this, we should first assess Istanbul during a specific period when it acquired its distinct identity, a period imprinted in the collective memory of Ottoman Istanbul. In this assessment, it's essential to rely on sources that offer a multifaceted view of the city, ones that understand it in all its dimensions and can convey not only its physical features but also the spirit of the era which is more specifically “Genius Loci”. Samiha Ayverdi, with her profound examination of Ottoman society and Istanbul, serves as a valuable reference for us to comprehend the concept of a genius loci. She provides extensive insights that enable us to perceive Istanbul from a unique perspective. She is not just a writer seeking the old Istanbul that has vanished; she expresses a genuine desire to pass on her knowledge to future generations. In this context, the city we inhabit and the neighbourhoods that shape its life determine the priorities and significance of the people living there. A person's self-designed city, neighbourhood, or home shines light on the culture and values of the society they are a part of. In old Istanbul, neighbourhoods were areas that embraced the joy derived from the harmonious surroundings, where culture and nature interacted directly. The concept of a “Genius Loci” is built upon these cultural values and is most evident in cities with distinctive character and identity. While the “Genius Loci” can be discerned throughout Istanbul, it is particularly observed at the neighbourhood level. Istanbul is essentially an amalgamation of neighbourhoods, and to speak of the city's essence is to talk about the essence of its neighbourhoods. Guided by this perspective, we will attempt to evaluate the essence of place in old Istanbul's neighbourhoods from the viewpoint of Samiha Ayverdi. The objective is to uncover the authentic aesthetics that these neighbourhoods reflect, which may have been obscured over time.

Anahtar Kelimeler

Genius Loci, Natural Enviroment, Sâmiha Ayverdi, İstanbul Neighbourhoods, Old İstanbul

İstanbul’un Yapılı Çevresini Oluşturan Mahallelerde Yerin Ruhunu Sâmiha Ayverdi’nin Perspektifinden Okumak

Öz

Günümüz İstanbul’unun sûreti ve şahsiyetindeki hızlı değişim ve dönüşüm sebebiyle şehrin asıl ruhunu idrak edebilmemiz, onu doğru bir kaynak vasıtasıyla okumamız ile mümkündür. Bunun için öncelikle İstanbul’u; belleklerde Osmanlı İstanbul’u yapan, şahsiyet kazandığı ve okunabildiği bir zaman kesitinde değerlendirmek yerinde olacaktır. Bunu yaparken şehre tek bir pencereden bakmayan, şehri her yönüyle tanıyan ve aktarabilen, yalnızca şehir tasvirleriyle değil o dönemi ruhuyla bize aktaran kaynaklardan faydalanmak çok önemlidir. Sâmiha Ayverdi, Osmanlı cemiyetini ve Osmanlı’nın İstanbul’unu derin bir bakış açısıyla ele aldığı için yerin ruhu kavramını okuyabilmemiz adına bizlere referans olacaktır. Sâmiha Ayverdi, kendi derinliğini yazılarında okuyabileceğimiz, İstanbul’a farklı bir perspektiften bakmamıza olanak sağlayacak engin görüşleriyle, kıymetli bir mütefekkirdir. Eski İstanbul’u arayan fakat göremeyen bizler için, yazdıklarının birer hayal ürününden ibaret olmadığını ve gelecek nesillere müktesebatını aktarma kaygısı olduğunu eserlerinde dile getirmiştir. Bu bağlamda yaşadığımız şehir ve şehrin hayatını oluşturan mahalle ortamı orada yaşayan insanların öncelik ve önemliliklerini meydana getirmektedir. İnsanın kendisi için tasarlamış olduğu şehri, mahallesi, evi kısacası çevresi, içinde bulunduğu toplumun kültür ve değer yargıları hakkında ışık tutmaktadır. Eski İstanbul’da mahalleler çevrenin bütünlüğünün verdiği zevki içine alan ve kültür doğa ilişkisinin doğrudan kurulup geliştiği alan olmuştur. Yerin ruhu kavramı da bu kültür ve değer yargıları üzerine kurulmuş, karakteri ve kimliği olan şehirlerde okunabilmektedir. Yerin ruhu, İstanbul’un her yerinde okunabiliyor olsa da özellikle mahalle ölçeğinde daha görünür vaziyettedir. İstanbul şehri bir mahalleler bütünüdür ve şehrin ruhu demek mahallelerin ruhu demektir. Bu bakış açısından yola çıkarak eski İstanbul'un mahallelerinde, yerin ruhu Sâmiha Ayverdi'nin perspektifinden değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yerin Ruhu, Doğal Çevre, Sâmiha Ayverdi, İstanbul Mahalleleri, Eski İstanbul

Kaynakça

• Alan, S. (2005). “Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Üç Temel Mekân: Konak, Köşk ve Yalı”, Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Alangoya, K. A. (2015). “Genius Loci” Kavramı ve Mimarlık Eğitiminde Doğal ve Yapılı Çevre İlişkisi, Mimarlık Dergisi, 385, 76-80.
• Andı, F. (2014). Sâmiha Ayverdi’nin İstanbul’u, “Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Osmanlı İstanbul’unu Yapan Bir Unsur Olarak Mahalle”, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Aras, L. (2012). Genius Loci Doğu ve Batının Birleşiminde Yerin Ruhu, Cyprus International University.
• Ayvazoğlu, B. (2015). Şehir ve Kültür İstanbul, “İstanbul Kültürü ve Estetiği”, Profil Yayıncılık, İstanbul.
• Ayverdi, E. H. (2023). Makaleler, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2012). İbrâhim Efendi Konağı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2013a). Boğaziçi’nde Târih, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2013b). İstanbul Geceleri, Kubbealtı Neşriyatı. İstanbul.
• Ayverdi, S. (2014). Hâtıralarla Başbaşa, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2017a). İki Âşinâ, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2018). Türk Târihinde Osmanlı Asırları I, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2017b). Ne İdik Ne Olduk, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2021a). Rahmet Kapısı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Ayverdi, S. (2021b). Hey Gidi Günler Hey, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Bektaş, C. (2013). Türk Evi, Yem Yayın, İstanbul.
• Burckhardt, T. (2013). İslam Sanatı Dil ve Anlam, Çev.: T. Koç, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Can, A. (2022). Külliyeler Geleneklerimiz ve Geleceğimiz Çerçevesinde Bir Kültür Mirasımız, Cilt 2, Bursa’da Yeşil Külliye, Ofset Yapımevi Yayınları, İstanbul.
• Cansever, T. (2009). Osmanlı Şehri, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Cansever, T. (2010). İslâm’da Şehir ve Mimari, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Cezar, M. (2002). Osmanlı Başkenti İstanbul, Eğitim ve Kültür Araştırma Vakfı, İstanbul.
• Demirci, A. H. (2019). Muhafazakârların Dünyasında Bir Şehri Düşünmek, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul.
• Eldem, S. H. (1986). Türk Evi Osmanlı Dönemi, Cilt 3, Türkiye Anıt Çevre ve Turizm Değerleri Koruma Vakfı, İstanbul.
• Ertürk, F. (2019). “Sokak Pratiği Aracılığıyla Yer ve Yerin Ruhunu Anlamaya Yönelik Bir Sentez Önerisi: Hermeneutik-Fenomenolojik-Semiyolojik (HFS) Çerçeve Yaklaşım”, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli.
• Erzen, J. N. (2017). Üç Habitus Yeryüzü, Kent, Yapı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Flandin, E. (2010). İstanbul (L’orient), Profil Yayıncılık, İstanbul.
• Günay, R. (2019). Mimar Sinan Neden Bir Tasarım Dehasıdır?, Yem Yayın, İstanbul.
• Güneş, M. (2018). Şehre Yansıyan Medeniyet Edebiyata Yansıyan Şehir Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerinde Şehir, Hece Yayınları, İstanbul.
• Işın, E. (2014). İstanbul’da Gündelik Hayat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kuban, D. (1968). Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler, Vakıflar Dergisi, Ankara, 53-73.
• Kuban, D. (2017). İstanbul Bir Kent Tarihi, Çev.: Z. Nora, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kuban, D. (2020). İstanbul 1600 Yıllık Bir Müzedir Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, Yem Yayın, İstanbul.
• Küçükerman Ö. (2007). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.
• Lynch, K. (2018). Kent İmgesi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Nasr, S. H. (2019). Modern Dünyada Geleneksel İslâm, Çev.: S. Büyükduru, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Necipoğlu, G. (2016). Osmanlı Mimarlık Kültürü, Sinân Çağında Mimarlık Kültürü ve Âdâb: Günümüze Yönelik Yorumlar, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Necipoğlu, G. (2017). Sinan Çağı Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimarî Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Norberg-Schulz, C. (1978). Genius Loci-Towards a Phenomenology of Architecture, Rizzoli, New York.
• Norberg-Schulz, C. (1983). Heidegger’s Thinking on Architecture, Perspecta, Vol. 20, 61-68.
• Norberg-Schulz, C. (2001). Yer Kavramı Bağlamında Eski Çevrelerde Yapılaşma, Mimarlık, Sayı 297, 42-43.
• Numan, İ. (2021). Mîmarlık ve Düşünce Dünyâmız, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Melling, A. I. (2012). İstanbul ve Boğaz Kıyılarına Pitoresk Seyahat, Denizler Kitabevi, İstanbul.
• Ökten, S. (2012). Yahya Kemal’in Rüzgârıyla Düşünceler ve Duyuşlar, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Ökten, S. (2022). Külliyeler Geleneklerimiz ve Geleceğimiz Çerçevesinde Bir Kültür Mirasımız, Cilt 1, Tevhid İtikadının Mekâna Yansıması Olarak Külliyeler, Ofset Yapımevi Yayınları, İstanbul.
• Özendes, E. (2005). Osmanlı’nın Son Başkenti İstanbul, Yapı Yayın, İstanbul.
• Pallasmaa, J. (2016). Tenin Gözleri, Yem Yayın. İstanbul.
• Şerifoğlu, Ö. F. (2018). İstanbul’un Ressamı Hoca Ali Rıza Ev ve Şehir, Emlak Basın Yayın, İstanbul.
• Sharr, A. (2016). Heidegger’in Kulübesi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Şimşek, O. (2020). Şehir ve Medeniyet, ““Tevhîdî Düşünce” Anlayışına Göre “Tevhîdî Şehir” Yapısı ve “Tevhîdî Şehir” Zihniyeti, Cilt 6, Sayı 13, 313-341, Ankara.
• Ulubay, S., Önal, F. (2020). Mekân Üzerine Sorunsallar ve Kavrayışlar: Fenomenoloji Kuramının Yirminci Yüzyılın Mekân Anlayışına Etkileri, Megaron Dergi, Cilt Vol. 15, Sayı 4, 606-613.
• Usta, G. (2020). Mekân ve Yer Kavramlarının Anlamsal Açıdan İrdelenmesi, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, Vol: 10, Sayı 1, 25-30.
• Whyte, I. B. (2003). Modernism and the Spirit of the City, Routledge Taylor&Francis Group, New York.