Distribution and Conservation of Naturally Distributed Geophytes in Besni (Adıyaman) District, Turkey

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 52 - 71, 16.04.2024

Şener Özcan

https://doi.org/10.53472/jenas.1450957

Öz

Within the scope of this study, the distribution of geophyte diversity of Besni (Adıyaman) district was investigated. The threatening factors on the species and their habitats were determined and recommendations for protection were made. As a result of the systematic evaluation of 235 plant samples collected from the research area between 2018 and 2023, 130 species and subspecific taxa belonging to 29 families and 59 genera were identified. 3.07% of them belong to the Pteridophyta class, 23.07% to the Magnoliopsida (Dicotyledon) class and 73.84% to the Liliopsida (Monocotyledon) class. The proportion of families containing the most taxa among all families is Asparagaceae 16.92%, Orchidaceae 13.84%, Iridaceae 8.46%, Ranunculaceae 8.46%, Amaryllidaceae 8.46% and Liliaceae 7.69%. The genera containing the most taxa are Ranunculus (9), Allium (9), Ophrys (7), Ornithogalum (6), Crocus (5), and Colchicum (5), respectively. 36.15% of the geophytes have bulbs, 30.76% have tubes, 23.84% have rhizomes and 9.23% have corms. 43.07% of the taxa are Irano-Turanian, 13.07% Eastern Mediterranean, 9.23% Mediterranean and 4.61% European-Siberian. The rate of taxa whose region cannot be determined or has multiple regions is 30%. Besni district is rich in geophyte species diversity (10.15 number of taxa/100 km2). The taxa are largely distributed naturally at altitudes varying between 700 m and 900 m and bloom with winter rains, spring rains and autumn rains (81.81% in spring, 9.09% in autumn, 8.48% winter and 0.6% summer). The endemism rate is 12.30%. A total of 9 taxa, 5 endemic and 4 rare, are facing extinction on a global scale. The threat factors to geophytes and/or their habitats are (%20 agricultural activities, %16.92 recreational areas, %13.84 overgrazing, %13.07 overharvesting, %10.76 industrial areas, %6.92 wildlife pressure, %5.38 road construction and expansion, %4.61 urbanization, %3.07 deforestation, %3.07 pollution, and %2.3 drying of swamp areas). The biggest threat to geophytes and/or their habitats is habitat destruction caused by anthropogenic impact.

Anahtar Kelimeler

Anthropogenic Impact, Southeastern Anatolia Region, Endemic, Habitat Destruction, Turkey

Besni (Adıyaman) İlçesinde Doğal Yayılış Gösteren Geofitlerin Dağılımı ve Korunması

Öz

Bu çalışma kapsamında Besni (Adıyaman) ilçesinin geofit çeşitliliğinin dağılımı araştırıldı. Türler ve/veya habitatları üzerindeki tehdit faktörü belirlendi ve korumaya yönelik önerilerde bulunuldu. 2018-2023 yılları arasında araştırma alanından toplanan 235 geofit bitki örneğinin sistematik değerlendirilmesi sonucu 29 familya ve 59 cinse ait 130 tür ve türaltı takson tespit edildi. Bunların %3,07’si Pteridophyta bölümüne, %23,07’si Magnoliopsida (Dicotyledon) sınıfına ve %73,84’ü Liliopsida (Monocotyledon) sınıfına aittir. En çok takson içeren familyaların tüm familyalar içindeki oranı Asparagaceae %16,92, Orchidaceae %13,84, Iridaceae %8,46, Ranunculaceae %8,46, Amaryllidaceae %8,46 ve Liliaceae %7,69’dur. En çok takson içeren cinsler sırasıyla Ranunculus (9), Allium (9), Ophrys (7), Ornithogalum (6), Crocus (5), ve Colchicum (5)’dir. Geofitlerin %36,15’i bulblu, %30,76’sı tuberli, %23,84’ü rizomlu ve %9,23’ü kormludur. Taksonların %43,07’si İran-Turan, %13,07’ü Doğu Akdeniz, %9,23’ü Akdeniz ve %4,61’i Avrupa-Sibirya elementidir. Bölgesi belirlenemeyen ya da çok bölgeli taksonların oranı %30’dur. Besni ilçesi geofit takson çeşitliliği bakımından zengindir (10,15 takson sayısı/100 km2). Taksonlar büyük oranda 700 m ve 900 m arasında değişen yükseltilerde doğal yayılış göstermektedir ve kış yağışları, ilkbahar yağmurları ve sonbahar yağmurları ile çiçeklenmektedir (%81,81’i ilkbahar, %9,09’u sonbahar %8,48’i kış ve %0,6’ı yaz). Endemizm oranı %12,30’dur. Besni’de yayılış gösteren geofitler ve/veya habitatları üzerindeki tehdit oluşturan unsurları şunlardır: %20 tarımsal faaliyet, %16,92 rekrasyon alanı, %13,84 aşırı otlatma, %13,07 aşırı toplama, %10,76 endüstriyel alan, %6,92 yabanıl hayvan baskısı, %5,38 yol açma ve yol genişletme, %4,61 kentleşme, %3,07 ormansızlaştırma, %3,07 kirlilik ve %2,3 bataklık kurutma. Türler üzerindeki en büyük tehdit antropojenik etki kaynaklı habitat tahribatıdır.

Anahtar Kelimeler

Antropojenik Etki, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Endemik, Habitat Tahribatı, Türkiye

Kaynakça

• Armağan, M. (2018). Petaloid Monocotyledonous Flora of Tunceli Province (Turkey). Hacettepe Journal of Biology and Chemistry 46(2): 199-219.
• Akman, Y. (1990). İklim ve Biyoiklim. Ankara: Palme Yayın.
• APG IV (2016). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants. Botanical Journal of the Linnean Society 181: 1-20.
• Babacan, E.Y. ve Eker, İ. (2017). Munzur vadisi Tunceli ve yakın çevresinin geofit florası. Bağbahçe Bilim Dergisi 4(1): 31-49.
• Bahadır, M. (2011). Güneydou Anadolu Proje (Gap) Alanında Sıcaklık ve Yağış Trend Analazi, 4(16): 46-59
• Balos, M.M., Akan, H. & Çeçen, C. (2023). Mardin (Türkiye) İli Geofit Florası. Bağbahçe Bilim Dergisi, 10(2), 179-213.
• Baykal, F.(1992), Akdeniz Havzasında Uluslararası Turizm ve Türkiye, Turizm Yıllığı, Türkiye Kalkınma Bankası, Ankara.
• Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmişte ve Bugün. Nobel Tıp Kitabevleri, II. Baskı ISBN: 975-420-021-1.İstanbul, 480s.
• Brummitt, R. K. and Powell, C. E. Authors of Plants Names. Kew: Royal Botanic Gardens, 2001. The International Plant Names Index. “<http://www.ipni.org>, (2018-2024).
• Cowley, J., Özhatay, N., & Mathew, B. (1994). New species of Alliaceae & Hyacinthaceae from Turkey. Kew Bulletin, 481-489.
• Daget, Ph. 1977. Le bioclimat méditerranéen: Caractères généraux, modes de caractérisation. Vegetatio 34: 1–20.
• Davis, P. H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. UK: Edinburgh University Press.
• Davis, P. H., Mill, R. R. and Tan, K. (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. UK: Edinburgh University Press.
• De Hertogh, A. ve Le Nard, M. 1993. Botanical Aspects of Flower bulbs: The Physiology of Flower Bulbs, Academic Press, USA, 7-19 s.
• Eker, İ., Koyuncu, M. ve Akan, H. (2008). The geophytic flora of Şanlıurfa province, Turkey. Turkish Journal of Botany 32(5): 367-380.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N. (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler). Ankara: Türkiye Tabiyatını Kurma Derneği.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. Ve Başer, K. H. C. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2000.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M. T., (edlr.) (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmalar Derneği Yayını 1, İstanbul, 1290s.
• Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Ekşi, G., Güner, I. ve A. Ö. Çimen, A. Ö. (Eds.), (2018). Resimli Türkiye Florası cilt II. İstanbul: ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları.
• Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Ekşi, G., Güner, I. ve A. Ö. Çimen, A. Ö. (Eds.), (2022). Resimli Türkiye Florası cilt III-a. İstanbul: ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları.
• Kılıç, Ö. ve Yıldırımlı, Ş. Çelikhan İlçesi (Adıyaman) ve Çevresi Florasında Bulunan Bazı Geofit Bitkiler. Munzur Zirvesi. 2. Uluslararası Uygulamalı Bilimler Kongresi. Tarih: 31.05.2020. Tunceli Sözlü Sunum. Tam metin yayın.
• Korkmaz and Ilhan V. (2015). Distribution, Traditinal Use and Conservation of Geophyte Plants Growing Around Keşiş Mountain, Eastern Anatolia, Turkey, 3(7):187-197. DOI:10.12983/ijsrk-2015-p0187-0197
• Koyuncu, M. & Alp, Ş. (2014). New Geophyte Taxa Described From Turkey At Last Decade. Yuzuncu Yıl University Journal of Agricultural Sciences, 24 (1), 101-110. DOI: 10.29133/yyutbd.235922
• MGM, (2021). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, MGM Veri Tabanı, Erişim tarihi: 10.03.2021. Erişim adresi: https://www.mgm.gov.tr/
• Mutlu B, Karakuş Ş (2012). A new species of Ornithogalum (Hyacinthaceae) from East Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Botany, 36 (2), 125 - 133.
• Myers, N., Mittermeier, R.A., Mittermeier, C.G., Da Fonseca, G.A., & Kent, J. (2000). Biodiversity hotspots for conservation priorities. Nature, 403(6772), 853-858.
• Özcan, Ş. (2023). Besni (Adıyaman) İlçesinin Florası. Doktora Tezi, Adıyaman.
• Özhatay, N., Koçyiğit, M., Yüzbaşıoğlu, S. Gürdal, B. (2013). Mediterranean flora and its conservation in Turkey: with special reference to monocot geophytes. Flora Mediterranea, 23, 195–208.
• Özuslu, E. & İskender, E. (2009). Sof Dağı’nın Gaziantep soğanlı bitkileri. Biyolojik çeşitlilik ve Koruma, 2(2), 78-84.
• Primack R. B., (2010). Koruma Biyolojisi. Ankara: Kalkan matbaacılık.
• Raunkiaer, C. (1934). The Life Forms of Plants and Statistical Plant Geography. Clarendon Press, Oxford.
• Rechinger, K.H. (1990). Flora Iranica 165. Graz: Akademische Druck-u Verlagsanstalt.
• Red Date Book (2024), The IUCN Red List of Threatened Species. https://www.iucnredlist.org. (2018-2024)
• Sanderson, E., Jaiteh, M., Levy, M.A., Redford, K.H., Wannebo, A.V. and Woolmer, G.(2002). The human footprint and the last of the wild. BioScience, 52 (10), 891-904.
• Sargın, S.A., Selvi, S. & Büyükcengiz, M. (2015). Ethnomedicinal plants of Aydıncık district of Mersin, Turkey. Journal of Ethnopharmacology 174, 200–216.
• Şekeroğlu, N., Aydın, K., Gözüaçık, H.G. ve Kulak, M. (2013). Kilis ilinde yetişen geofitler. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 1: 199-201.
• Tanrıverdi O,D., 2019. Yalova İli Geofitleri ve Peyzajda Kullanım Olanakları, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, Bursa, 144 s.
• Topal, A., Palabaş Uzun, S. & Uzun, A. (2022). Mersin ili geofit bitki zenginliği. Turkish Journal of Forest Science, 6(1), 229.254.
• Uzunhisarcıklı M, Duman H, Yilmaz S (2013). A new species of Bellevalia (Hyacinthaceae) from Turkey. Turkish Journal of Botany, 37 (4), 651 - 655.
• Yıldırım H (2015). Muscari atillae (Asparagaceae): A new species from Eastern Anatolia, Turkey. Phytotaxa, 213 (3): 291-295.
• Yıldırım, H. ve Altıoğlu, Y. (2017). “Scilla bilgineri (Asparagaceae: Scilloideae): a new species of Scilla L. from eastern Turkey”. Turkish Journal of Botany, (41), 88-95.
• Yıldırımlı, Ş. ve Kılıç, Ö. (2019). A New Species, Allium adiyamanense from Turkey. The Herb Journal of Systematic Botany, 26 (1), 33-39.