Ahmed Rıza ve Prens Sabahaddin Beyler’in Devrime Bakışları

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 23 - 34, 29.12.2021

Ömer Korkmaz

Öz

İlki 1902 ikincisi 1907 yılında olmak üzere II. Abdülhamid istibdadına karşı Jön Türkler iki kongre gerçekleştirmişlerdir. Farklı görüşlere sahip muhalefeti birleştirmeyi hedefleyen bu kongrelerde, muhalefetin ve istibdatla mücadelenin nasıl yapılması gerektiği konusu tartışılmıştır. Buralarda alınan kararlar neticesinde 1908 yılına gelindiğinde, askeri bir müdahale ile II. Abdülhamid rejimi yıkılmış meşrutiyet ilan edilmiştir. Bu iki kongrenin de tarafları olan, birbirine zıt görüşleri benimsemiş Ahmed Rıza ve Prens Sabahaddin Beylerin bu süreçteki tutumları II. Abdülhamid’in istibdadına karşı birleşiyor olsa da benimsedikleri yöntem farklılaşmaktadır. Bu çalışma 1908’de gerçekleşen askeri müdahalenin darbe mi devrim mi olduğu yönündeki tartışmaya girmeden, Jön Türklerin gözünden değerlendirerek 1908’i devrim olarak nitelendirmektedir. Bununla birlikte Jön Türkler için devrim farklı anlamlar ifade edebilmektedir. Çalışmada Ahmed Rıza ve Prens Sabahaddin Beylerin “devrim”i nasıl algıladıkları, 1908 devrimine karşı tutumları, tarihsel süreç içerisinde, kendi metinleri ve zamanın tanıklarının ifadeleri taranarak karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Ahmed Rıza Bey daha muhafazakâr bir tutumla “düzen içinde ilerleme” fikrini benimserken Sabahaddin Bey’in gerek fikirleri gerekse 1908 Devrimine yaklaşımı daha devrimci bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Rıza, Prens Sabahaddin, Jön Türkler, II. Abdülhamid, Devrim.

Kaynakça

• Adadağ, Ö. (2005). Amaç Değişim Araç Devrim Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Değişim Fikri Üzerine. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 2(5), 173–188.
• Adadağ, Ö. (2006). Devrim. A. Cevizci (Ed.), Felsefe Ansiklopedisi içinde (ss. 281–285). Ankara: Babil Yayıncılık.
• Adadağ, Ö. (2008). Jön Türklerin Devrim Algısı “Barışçı Devrim”. Toplumsal Tarih, (180), 48–53.
• Ahmad, F. (2002). Modern Türkiye’nin Oluşumu. (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akşin, S. (2017). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki Cemiyeti. Ankara: İmge Kitabevi.
• Akşin, S. (2019). İkinci Meşrutiyetin Tarihimizdeki Yeri. S. Akşin, S. Balcı ve B. Ünlü (Ed.), 100. Yılında Jön Türk Devrimi içinde (Akşin, Sin., ss. 11–16). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.Alkan, M. Ö. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Eğitim ve İdeoloji. M. Bulut, N. Salık, M. E. Kala ve M. Nar (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Dönemi Siyaset İktisat Dış Politika Kültür Eğitim içinde (ss. 309–367). İstanbul: İZÜ Yayınları.
• Arslan, H. (1995). Pozitivizm Bir Bilim İdeolojisinin Anotomisi. S. Şen (Ed.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu içinde (ss. 541–583). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Aydın, S. (2017). İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi Cilt I içinde (ss. 117–128). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çavdar, T.(1999). Türkiye Demokrasi Tarihi 1839-1850. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çetinsaya, G. (2016). II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, (47), 353–409.
• Deringil, S. (2019). Osmanlı İmparatorluğu’nda “Geleneğin İcadı”, “Muhayyel Cemaat” (“Tasarlanmış Topluluk”) ve Pan-İslâmizm. K. Ünüvar (Ed.), Simgeden Millete II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet içinde (ss. 19–52). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emiroğlu, Ç. Ö. ve Emiroğlu, K. (2017). Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti Paris Merkezi Yazışmaları Kopya Defterleri (1906-1908). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gencer, B. (2019). Haşin Modernlikten Narin Meşruiyete İkinci Abdülhamid’in Meşruiyet Siyaseti. M. Bulut, N. Salık, M. E. Kala ve M. Nar (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Dönemi Siyaset İktisat Dış Politika Kültür Eğitim içinde (ss. 33–93). İstanbul: İZÜ Yayınları.
• Georgeon, F. (2007). Bir de Adalet: Jön Türkler ve Fransız Devrimi. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 3(11), 175–184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muhafazakar/764175 adresinden erişildi.
• Georgeon, F. (2018). Sultan Abdülhamid. (A. Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Güngör, C. (2007). Devrim Üzerine. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 3(11), 71–98.Hanioğlu, Ş. (1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. (1990). Jön Türkler ve Fransız Düşünce Akımları. E. Eldem ve J.-L. Bacqué-Grammont (Ed.), De La Révolution Française Á La Turk Turquie D’Atatürk: La modernisation politique et sociale, les letters, les sciences et les arts Actes des Colloques d’Istanbul içinde (ss. 173–178). İstanbul, Paris: Éditions Isis.
• Hanioğlu, Ş. (2001). Preparation for a Revolution The Young Turks, 1902-1908. Newyork: Oxford University Press.
• İnalcık, H. (2019). II. Meşrutiyet: Anayasa Rejimi Geliyor, Cumhuriyet Yolu Açılıyor. S. Akşin, S. Balcı ve B. Ünlü (Ed.), 100. Yılında Jön Türk Devrimi içinde (ss. 3–10). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kabakcı, E. (2014). Bir Yeniden Yorumlama Örneği: Ahmed Rıza’nın “Pozitivizm”i. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(28), 27–58.
• Kansu, A. (2017a). 1908 Devrimi. (A. Erbal, Çev.) (Düzeltilmi.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kansu, A. (2017b). PrensSabahaddin’in Düşünsel Kaynakları ve Aşırı-Muhafazakar Düşüncenin İthali. M. G. Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi I. Cilt içinde (ss. 156–165). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karal, E. Z. (2014). Osmanlı Tarihi Cilt IV Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K. (2015). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset. (C. Dalgakıran, Ed.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. (2019). Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. (N. Akbıyık, Ed.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koçak, C. (2017). Yeni Osmanlı ve Birinci Meşrutiyet. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi Cilt I. içinde (ss. 72–82). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Korkmaz, Ö. (2021). Türk Siyasal Hayatında İki Modernist: Prens Sabahaddin Ve Ahmed Rıza’nın Siyasi Fikirlerinin Karşılaştırılması. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Kuran, A. B. (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (B. Babür Turna, Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2017a). Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler. (M. Türköne ve T. Önder, Ed.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017b). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. (M. Türköne, F. Unan ve İ. Erdoğan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017c). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017d). Yeni Osmanlı Düşüncesi. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi Cilt I içinde (ss. 42–53). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Niyazi, R. (2020). Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı. Ankara: Panama Yayıncılık.
• Okyar, O. (1990). Fransız Devrimcileri ve İttihatçılar. E. Eldem ve Jean-Louis Bacqué-Grammont (Ed.), De La Révolution Française Á La Turk Turquie D’Atatürk: La modernisation politique et sociale, les letters, les sciences et les arts Actes des Colloques d’Istanbul içinde (ss. 179–189). İstanbul, Paris: Éditions Isis.
• Özlem, D. (2007). Türkiye’de Pozitivizm ve Siyaset. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Modernleşme ve Batıcılık Cilt III içinde (ss. 452–464). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parker, D. (2003). Giriş: Devrime ilişkin yaklaşımlar. D. Parker (Ed.), Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991 içinde . Ankara: DostKitabevi.
• Petrosyan, Y. A. (1974). Sovyet Gözüyle Jön Türkler. (M. Beyhan ve A. Hacıhasanoğlu, Çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Quataert, D. (2016). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. (Ayşe Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ramsour, E. E. (2013). Genç Türkler ve İttihat Terakki 1908 İhtilalinin Hazırlık Dönemi. (H. Yüncü, Çev.). İstanbul: Etkin Kitap.
• Reyhan, C. (2008a). Jön Türk Hareketi Türk Devrim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çözümleme. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 11(45), 105–131.
• Reyhan, C.(2008b). Türkiye’de Liberalizmin Kökenleri Prens Sabahaddin (1877-1948). Ankara: İmge Kitabevi.
• Rıza, A. (1898). İhtilal. Meşveret, ss. 2–3. Paris.Rıza, A. (1900, 1 Mart). La Politique Du Jour. Mechveret, ss. 1–2. Paris.
• Rıza, A. (1903). L’inaction Des Jeunes-Turcs. La Revue Occidentale Philosophique, Sociale Et Politique Organe Du Positivisme, 27(2).
• Rıza, A. (1907). Çete teşkîli lüzûmuna dâir mektub. http://openaccess.marmara.edu.tr//handle/11424/145000 adresinden erişildi.
• Rıza, A. (1988). Meclis-i Mebusan ve Ayân Reisi Ahmed Rıza Bey’in Anıları. İstanbul: Arba Yayınları.
• Rıza, A. (2011). Asker. M. Gündüz ve M. Bardak (Ed.), Eğitimci Bir Jön Türk Lider Ahmet Rıza Bey ve Vazife ve Mesuliyet Eserleri içinde (ss. 61–113). Ankara: Divan Kitap.
• Rıza, A. (2015). Batının Politik Ahlaksızlığı. (E. Göze, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Sabahaddin, M. (2007). Prens Sabahaddin Gönüllü Sürgünden Zorunlu Sürgüne Bütün Eserleri. (M. Ö. Alkan, Ed.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Shaw, J. S. ve Shaw, E. K. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. II. Cilt. (M. Harmancı, Çev.). İstanbul: E Yayınları.
• Sönmez, E. (2012). Ahmed Rıza Bir Jön Türk Liderinin Siyasi Entelektüel Portresi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Speck, W. A. (2003). 1688: Siyasal Bir Devrim. D. Parker (Ed.), Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991 içinde (ss. 75–93). Ankara: Dost Kitabevi.
• Sucu, İ. (2018). Prens Sabahaddin Türk Sosyoloji Tarihinde Sosyal Bilim Ekolü. İstanbul: Açılım kitap.
• TDK. (y.y.). 2 Temmuz 2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Temo, İ. (2009). Biz İttihatçılar. (Ö. A. Uğurlu, Ed.). İstanbul: Özgün Yayınevi.
• Tunaya, T. Z. (2011). Türkiye’de Siyasal Partiler İttihat ve Terakki Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi III. Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Y. Saner, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2018). Milli Mücadelede İttihatçılık. (N. Salihoğlu, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.