Türkiye’nin Demokratik İnkişafında 12 Mart 1971 Askeri Muhtırasının Meydana Getirdiği Tahribat

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 27, 29.09.2023

Yaşar Ertürk

Öz

Bu çalışmada; 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi’nin Türk demokrasisinde meydana getirdiği büyük tahribat ve sonraki askeri muhtıra - askeri darbelerin önünü açması, ordu-millet geleneğinin çok güçlü olduğu ülkemizde karar vericiler arasında askerlerin uzun süre ağırlıkta olmasının nedenleri, Cumhuriyeti kuran kadronun aklında hiçbir zaman ‘militarist’ bir devlet yapısının esas almamasına rağmen darbe kültürünün temel sebepleri incelenmiştir.

Müteakibe, 1946’da çok partili sisteme geçildikten sonra, vatanın koruyucusu kültü ile yetiştirilen subayların/generallerin rejimin tehlikede olduğu gerekçesiyle, yasama ve yürütme üzerinde kurdukları baskı ve denetim, 1971’e kadar Türkiye’de 68 kuşağı olarak tanımlanan neslin eyleme dönüştürdüğü sol düşünce akımının yarattığı istikrarsızlık ile üniversitelerde yine sol ağırlıklı eylemlerin artması ve buna mukabil sağ görüş gruplarının da karşı eylemleri ele alınmıştır.

Daha sonra sol düşünce ideologlarının devlet yönetimi ele geçirmenin yolunun orduda örgütlenmeden geçtiği tezi kapsamında 9 Mart 1971’de yapılması planlanan sol - Kemalist ağırlıklı askeri bir darbenin yine ordu içinde önlenmesi, buna rağmen 12 Mart 1971’de Hükümete Askeri Muhtıra verilerek hükümetin düşürülmesi, 1973’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi için sivil-asker rekabeti, Yeni Cumhurbaşkanı’nın seçilmesi, son olarak da 1973 seçimleri, kronolojik sırayla; olayların içinde yer alanların anıları, telif-tetkik eserler, akademik yayınlar, dönemim günlük gazeteleri, TBMM tutanakları ve Resmi Gazetelerden faydalanarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Askeri Darbe, 12 Mart 1971 Muhtırası, Demokrasi

Causes and Consequences Of The Military Memorial Of March 12, 1971

Öz

In this study; The great destruction caused by the May 27, 1960 Military Coup in Turkish democracy and the subsequent military memorandum and paving the way for military coups, the reasons why the soldiers were dominant among the decision makers in our country, where the army-nation tradition is very strong, the cadre who founded the Republic never had 'militarist' in mind. Although it is not based on a state structure, the main reasons of the coup culture are examined.

Subsequently, after the transition to the multi-party system in 1946, the pressure and control of the officers/generals, who were trained with the cult of the protector of the homeland, on the legislature and executive, on the grounds that the regime was in danger, until 1971, the generation that was defined as the 68th generation in Turkey and in the world, was a liberal, liberal The instability created by the leftist movement of thought, the increase in left-based actions in universities, and the counter-actions of right-wing groups are discussed.

Later, within the scope of the leftist thought ideologists' thesis that the way to take over the state administration is through organization in the army, a left-Kemalist-based military coup planned to be held on March 9, 1971 was again prevented within the army, despite this, the government was overthrown by giving a Military Memorandum on March 12, 1971, 1973. Civil-military rivalry for the Presidential election held in the 19th century, the election of the new President, and finally the 1973 elections, in chronological order; Memoirs of those who took part in the events, copyright-reviewed works, academic publications, daily newspapers of the period, Parliamentary Minutes and Official Gazettes.

Kaynakça

• Ahmet, F. (2006), Bir Kimlik Peşinde Türkiye, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yay.
• Alper, E. (2018), Jakobenlerden Devrimcilere: Türkiye’de Öğrenci Hareketlerinin Dinamikleri (1960-1971), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay.,
• Altun, F. (2004), ‘‘Kemalist Bir Modernleşme Yorumu Olarak Yön Dergisi’’, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 2, S. 1, 551-575.
• Arcayürek, C. (1985), Demirel Dönemi 12 Mart Darbesi 1965-1971, Ankara, Bilgi Yay.
• Arcayürek, C. (2007), Derin Devlet 1950-2007, İstanbul, Detay Yay.
• Atılgan, G. (2008), Kemalizm ile Marksizm Arasında Geleneksel Aydınlar Yön-Devrim Hareketi, İstanbul, Yordam Kitap.
• Avcıoğlu, D. (1996), Türkiye’nin Düzeni Dünü- Bugünü-Yarını, İstanbul, Bilgi Yay.
• Başaran D. (2016), “12 Mart Askeri Muhtırası ve Türk Demokrasisi”, ‘Demokrasi Darbeler ve Tepkiler’ Giresun Üniversitesi Sempozyumu, 112-131.
• Batur, M. (1985), Anılar ve Görüşler Üç Dönemin Perde Arkası, İstanbul, 2. Baskı, Milliyet Yay.
• Belge, M. (1983), 1968 Gençlik Hareketleri, İstanbul, Cilt 3, CDTA Yay.
• Berham, N. (1976), Darağacında Üç Fidan, İstanbul, Everest Yay.
• Bilbilik, Erol, Öncesi ve Sonrasıyla 9-12 Mart Süreci, Profil. Yay., İstanbul 2013.
• Birand, M. Ali - Dündar C.- Çaplı B. (2008), 12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi, İstanbul, 9. Baskı, İmge Kitapevi.
• Bozkur, Ö. (2018), “Anılarda 12 Mart Muhtırası: “Bizden Başka Herkesin İktidarda Olduğu O Dönem”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 20, 209-243.
• Bulut, S. (2016), “7 Mayıs 1960’tan Günümüze Paylaşılamayan Demokrat Parti Mirası”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19, 73-90.
• Cem, İ. (1977), Tarihi Açıdan 12 Mart, İstanbul, Can Yay.
• Cemal, H. (2010), Türkiye’nin Asker Sorunu, İstanbul, DK Yay.
• Çelenk, H. (1990), İdam Gecesi Anıları, Ankara, Onur Yay.
• Erim, N. (2018), 12 Mart Anıları, İstanbul, 2. Baskı, YKB Yay.
• Erkanlı, O. (1973), Anılar Sorular Sorunlar, İstanbul, IV Baskı, Baha Matb.
• Eroğlu, E. (1974), Sınıflar Açısından 12 Mart: 12 Mart Devam Ediyor, İstanbul, Soyut Yay.
• Gevgilili, A. (1973), Türkiye’de 1971 Rejimi, İstanbul, Milliyet Yay.
• Göğüş, A.İ. (2008), Hep İsmet Paşa’nın Yanında, İstanbul, Remzi Kitapevi.
• Görmüş, A. (2012), Eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Özden Örnek’e ait Darbe Günlükleri Tam Metin İmaj ve Hakikat, Bir Kuvvet Komutanının Kaleminden Türk Ordusu, İstanbul, Etkileşim Yay.
• Günal E. (2009), Türkiye’de Demokrasinin Yüzyıllık Serüveni (1908-2008), İstanbul, KaraKutu Yay.
• Hurewitz, J. C. (1969), Ortadoğu Siyaseti; Askeri Boyutlar, Londra, Pall Mall Yay.
• İnönü, İ. (2008), Defterler (1919-1973), İstanbul, C. II, Yapı Kredi Yay.
• Karataş, M. (2016), “12 Mart Muhtırası ve Partiler Üstü Hükümet”, Demokrasi Darbeler ve Tepkiler’ Giresun Üniversitesi Sempozyumu, 141-167.
• Kardaş, Ü. (2009), “Sivil Yönetim”, Cumhuriyet Gazetesi, 1 Aralık 2009.
• Karpat, K. H. (2015), Osmanlıdan Günümüze Asker ve Siyaset, İstanbul, Timaş, Yay.
• Karpat, K.H. (2011), Türk Siyasi Tarihi Siyasal Sistemin Evrimi, İstanbul, Timaş Yay.
• Kayalı, K. (2015), Ordu ve Siyaset 27 Mayıs- 12 Mart, İstanbul, İletişim Yay.
• Kaynak M. (2019), Darbeli Demokrasi Olaylar ve Çözümlemeler, İstanbul, Profil Kitap.
• Kaynak, M. (2000), Komplo Yok, İstanbul, Timaş Yay.
• Kemal, M. (1974), 12 Mart, Öfkeli Generaller ve İşkence, İstanbul, 1. Baskı, Soyut Yay.
• Koçaş, S. (1978), 12 Mart Anıları, İstanbul, May Yay.
• Kökdelen, U. (2009), 12 Mart Günlükleri, İstanbul, YKB Yay.
• Köylü, M. (2016), Darbelerin Siyasi Tarihi, Ankara, Kripto Yay.
• Madanoğlu, C. (2018), Korgeneral Cemal Madanoğlu’nun Anıları Doğu Perinçek’in Sunuşuyla, Hazırlayan Halim Tugay Madanoğlu, 2. Baskı, Kaynak Yay.
• Mütercimler, E. (2016), Komplo Teorileri 4-İsyanlar, Darbeler, İhtilaller, İstanbul, Asi Kitap.
• Nadi, N. (1971), 27 Mayıs’tan 12 Mart’a, İstanbul, Sinan Yay.
• Önal, T. (2016), “12 Mart Muhtırası: Vesayetin Pekişmesi ve Ara Rejim Süreci (12 Mart 1971-14 Ekim 1973)”, History Studens Internotional Jornal of History, V. 8, I. 1, 89-109.
• Özdemir, H. (1994), Cumhurbaşkanı Seçimleri Üzerinde Ordunun Olağan Dışı Rolü, İstanbul, İz Yay.
• Özdemir, H. (1995), Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul, İz Yay.
• Pirim O.- Arabacıoğlu S. (2013), “12 Mart'ın Gizli Tarihi “, Milliyet Gazetesi, 4/6 Mart.
• Sülek, K. (1975), Türkiye’de İşçi Hareketleri, İstanbul, Gerçek Yay.
• Şahin, İ. (2014), “12 Mart’tan 12 Eylül’e 68 Kuşağı Öğrenci Hareketleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Tanör, B. (2016), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, Yapı Kredi Yay.
• Tuğ, A. B. (1995), 12 Mart 1971 Türkiye Gerçekleri ve Soysal Davası, Bursa Ak Ofset.
• Ulus, Ö. M. (2016), Türkiye’de Sol ve Ordu (1960-1971), İstanbul, İletişim Yay.
• Uraz, A. (1970), 1970 Siyasi Buhranı ve İç Yüzü, İstanbul, Son Havadis Yay.
• Üskül M.Z. (2014), Bildirileriyle 12 Mart 1971 Dönemi Sıkıyönetimi, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Vigny, A. (2003), Askerliğin Kulluğu ve Büyüklüğü, İstanbul, Doruk Yay.
• Yıldırım, E. (2021), 1960’lı Yıllarda Türk Ekonomisinin Durumu, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Zileli, G. (2000), Yarılma (1954-1972, İstanbul, Ozan Yay.
• Zürcher, E. J. (2003), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yay.
• Anadolu Gazetesi “Ve Bir Generalin Evi de sabaha karşı bombalandı”, Sürmanşet, 12 Nisan 1971.
• Akşam, Günaydın, Son Havadis, Hürriyet Gazeteleri, “Muhtıra” Sürmanşet, 13 Mart 1971.
• Bugün Gazetesi, 13 Şubat 1969.
• Bugün Gazetesi, 16 Şubat 1969.
• Cumhuriyet Gazetesi, “70 Bin İşçi Direnişe Geçti”, 15 Haziran 1970.
• Cumhuriyet Gazetesi, “İşçilerin Büyük Yürüyüşünde 3 Ölü Var”, 15 Haziran 1970.
• Cumhuriyet Gazetesi, 17 Haziran 1970.
• Cumhuriyet Gazetesi, “Komutanların Ültimatomu Üzerine Demirel İstifa Etti”, Sürmanşet, 13 Mart 1971.
• Cumhuriyet Gazetesi, “AP ve CHP Çekişiyor” 15 Ekim 1973.
• Dünya Gazetesi, “Olaylarda 3 Ölü Var 300 Yaralı”, Sürmanşet, 17 Haziran 1960.
• Dünya Gazetesi, “Sıkıyönetim İlan Edildi”, Sür Manşet, 17 Haziran 1970.
• Hürriyet Gazetesi, “Ölü Ele Geçtiler”, Sür Manşet, 12 Nisan 1971.
• Hürriyet Gazetesi, “Ordu Talimat Verdi Hükümet Çekilsin”, Sürmanşet, 13 Mart 1971.
• Hürriyet, Cumhuriyet, Milliyet, Akşam, Sabah, Bugün Gazeteleri, “Kanlı Pazar”, 17 Şubat 1969.
• Hürriyet Gazetesi, “Terör Doruk Noktasında Nihat Erim öldürüldü”, Sürmanşet, 20 Temmuz 1980.
• Milliyet Gazetesi, 17 Haziran 1970.
• Milliyet Gazetesi, “Demirel İstifa Etti”, Sürmanşet, 13 Mart 1971.
• Milliyet Gazetesi, “Üç İngiliz’i Kur’a Çekerek Vurduk”, 2 Nisan 1971.
• Milliyet Gazetesi, “Cumhurbaşkanı Bu Gün Seçiliyor”, Sürmanşet, 13 Mart 1973.
• Son Havadis Gazetesi, 12 Şubat 1969.
• Son Havadis Gazetesi, 16 Şubat 1969.
• Tercüman Gazetesi, “Sağcı ve Solcular Taksim’de birbirine girdi, 200 den fazla yaralı 2 ölü var”, Manşet, 17 Şubat 1969.
• Tercüman Gazetesi, “İşçi Asker ve Polisle Çatıştı”, Sürmanşet, 16 Haziran 1970.