Religious Fatalism and Earthquake Preparedness among Turkish Muslims: Risk Perception as a Moderating Factor

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 59 - 75, 11.07.2025

Hüseyin Türk , Yağmur Ulusoy Doğmuş , Hasan Batmaz

https://doi.org/10.32568/jfce.1644820

Cited By: 1

Öz

This study investigates the relationship between earthquake risk perception and disaster preparedness behaviors following the devastating twin earthquakes (7.6 and 7.4) in Turkey on February 6, 2023. While it is well documented that earthquake risk perception is higher among educated individuals in Turkey, the impact of this perception on disaster preparedness still needs to be investigated. In particular, the study shows that fatalistic tendencies significantly moderate the relationship between earthquake risk perception and disaster preparedness, such that increased fatalism reduces the impact of earthquake risk perception on preparedness. These results underscore the need to develop effective earthquake preparedness strategies cognizant of religious and cultural contexts. This study provides critical insights for policymakers and emergency management professionals aiming to enhance disaster preparedness in regions prone to seismic activity.

Anahtar Kelimeler

Earthquake risk perception , Disaster preparedness , Fatalism tendency

Türkiyeli Müslümanlar Arasında Dini Kadercilik ve Depreme Hazırlık: Moderatör Bir Faktör Olarak Risk Algısı

Öz

Bu çalışma, 6 Şubat 2023'te Türkiye'de meydana gelen yıkıcı ikiz depremler (7.6 ve 7.4) sonrasında deprem riski algısı ile afet hazırlık davranışları arasındaki ilişkiyi araştırmaktadır. Türkiye'de eğitimli bireyler arasında deprem riski algısının daha yüksek olduğu iyi belgelenmiş olsa da, bu algının afet hazırlığı üzerindeki etkisinin hala araştırılması gerekmektedir. Çalışma özellikle kaderci eğilimlerin deprem riski algısı ile afet hazırlığı arasındaki ilişkiyi önemli ölçüde yumuşattığını, böylece artan kaderciliğin deprem riski algısının hazırlık üzerindeki etkisini azalttığını göstermektedir. Bu sonuçlar, dini ve kültürel bağlamların farkında olarak etkili deprem hazırlık stratejileri geliştirme ihtiyacının altını çizmektedir. Bu çalışma, sismik aktiviteye yatkın bölgelerde afet hazırlığını artırmayı amaçlayan politika yapıcılar ve acil durum yönetimi profesyonelleri için kritik içgörüler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Deprem riski algısı , Afet hazırlığı , Kadercilik eğilimi

Kaynakça

• AFAD (2023). Türkiye Deprem Tehlike Haritası ve Deprem Riski. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://deprem.afad.gov.tr
• Acevedo, G. A. (2008). İslami kadercilik ve medeniyetler çatışması: Tartışmalı ve şüpheli bir teorinin değerlendirilmesi. Social Forces, 86(4), 1711-1752. https://doi.org/10.1353/sof.0.0033
• AFAD (2023, Haziran, 5). 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan Kahramanmaraş (mw: 7.7 - mw: 7.6) depremleri raporu. https://deprem.afad.gov.tr/earthquake-reports
• Ainuddin, S., Kumar Routray, J., & Ainuddin, S. (2014). Belucistan'ın depreme eğilimli Quetta şehrinde halkın risk algısı. International Journal of Disaster Risk Reduction, 7, 165-175. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2013.10.006
• Akalın, S., Şaki̇roğlu, M., Tunç, B., & Eren, S. (2020). Depremden korunma davranışını yordayan bazı değişkenlerin incelenmesi: Aydın ili örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 977-993. https://doi.org/10.16953/deusosbil.528570
• Aksa, F. I. (2020). Afetlerde İslami perspektifler: Kaderci tutumları değiştirmek için bir alternatif. Jàmbá Journal of Disaster Risk Studies, 12(1). https://doi.org/10.4102/jamba.v12i1.942
• Aksa, F. I., Utaya, S., Bachri, S., & Handoyo, B. (2020). Üniversite öğrencilerinde deprem riski algısı ile ilgili bilgi ve kaderciliğin rolü. Jàmbá Afet Risk Çalışmaları Dergisi, 12(1). https://doi.org/10.4102/jamba.v12i1.954
• Anbarcı, N., Escaleras, M., & Register, C. A. (2005). Deprem ölümleri: Doğa ve politik ekonominin etkileşimi. Journal of Public Economics, 89(9-10), 1907-1933. https://doi.org/10.1016/j.jpubeco.2004.08.002
• Ayvazoğlu, G., Çekiç, M., Yücel, H. (2020). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi öğrencilerinin afet risk algısı ve afete hazırlık durumlarının değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(7), 85-96. https://doi.org/10.29228/sbe.48454
• Baytiyeh, H., & K. Naja, M. (2014). Eğitim, Orta Doğuluların deprem felaketlerine ilişkin kaderci tutumlarını azaltabilir mi? Disaster Prevention and Management, 23(4), 343-355. https://doi.org/10.1108/DPM-12-2013-0219
• Baytiyeh, H., & Naja, M. (2016). Kadercilik ve inkârın depreme hazırlık düzeyleri üzerindeki etkileri. Disaster Prevention and Management, 25(2), 154-167. https://doi.org/10.1108/DPM-07-2015-0168
• Baytiyeh, H., & Öcal, A. (2016). Lise öğrencilerinin deprem felaketine ilişkin algıları: Lübnan ve Türkiye'de karşılaştırmalı bir çalışma. International Journal of Disaster Risk Reduction, 18, 56-63. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2016.06.004
• Becker, J. S., Paton, D., Johnston, D. M., Ronan, K. R., & McClure, J. (2017). Depreme hazırlıklı olma konusunda bilgilendirme ve motivasyonda önceki deneyimlerin rolü. International Journal of Disaster Risk Reduction, 22, 179-193. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.03.006
• Bilik, M. B. (2019). Depremleri anlama ve açıklama biçimlerinin sismik risk azaltma süreçlerine etkisi açısından 2011 Van depremleri. Resilience, 3(2), 229-237. https://doi.org/10.32569/resilience.605213
• Boholm, A. (1998). Risk algısı üzerine karşılaştırmalı çalışmalar: Yirmi yıllık araştırmanın gözden geçirilmesi. Risk Araştırmaları Dergisi, 1(2), 135-163. https://doi.org/10.1080/136698798377231
• Chaney, P. L., Weaver, G. S., Youngblood, S. A., & Pitts, K. (2013). Hane halkının kasırga tehlikesine karşı hazırlığı: Alabama, DeKalb County'deki 2011 felaketi. Weather, Climate, and Society, 5(4), 345-358. https://doi.org/10.1175/WCAS-D-12-00046.1
• Çarkoğlu, A., & Kalaycıoğlu, E. (2009). Türkiye'de dindarlık: Uluslararası bir karşılaştırma (Religiosity in Turkey: an internaional comparison). https://research.abanciuniv.edu/id/eprint/14014
• Çoban, M., Sözbilir, M., & Göktaş, Y. (2017). Deprem yaşamış kişilerin deprem öncesi hazırlık algılarının belirlenmesi: Bir durum çalışması. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(37), 113-113. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.281721
• Demirbilek, Ö., & Uzman, E. (2023). Üniversite öğrencilerinde afete hazırlık inançlarının bir yordayıcısı olarak kaderci eğilim. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 942-960. https://doi.org/10.35341/afet.1249312
• Demirci, K. (2021). İzmir kent sakinlerinin temel afet bilgi ve bilinç düzeyinin ölçülmesi. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 395-412. https://doi.org/10.35341/afet.992596
• Dinkmenli, Y., & Yakar, H. (2019). Öğretmen Adaylarının Afet Bilinci Algı Düzeylerinin İncelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 386-416. https://doi.org/10.23891/efdyyu.2019.130
• Efeoğlu, İ. E., Sezgili, K., & Seğmenoğlu, M. (2021). Afete Hazırlık: Kontrol Odağı ve Genel Afete Hazırlık İnancı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Türk İdare Dergisi, 109. http://www.tid.gov.tr/kurumlar/tid.gov.tr/tum-sayilar(2)/2001-2025/2021/aralik/4-afete-hazırlık-kontrol-odagı-ve-genel-afet-hazırlık-ınanısı-ılıskısı-uzerıne-bır-arastırma.pdf
• Ertuğrul, B., & Ünal, S. D. (2020). Bir vakıf üniversitesi sağlık hizmetleri meslek yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin genel afete hazırlık inançlarının belirlenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 3(1), 31-45. https://doi.org/10.35341/afet.653911
• Esparza, O. A., Wiebe, J. S., & Quiñones, J. (2015). Çok boyutlu bir kadercilik ölçeğinin İngilizce ve İspanyolca olarak eşzamanlı geliştirilmesi. Current Psychology, 34(4), 597-612. https://doi.org/10.1007/s12144-014-9272-z
• Gavarini, C. (2001). Tarihi merkezlerde sismik risk. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 21(5), 459-466. https://doi.org/10.1016/S0267-7261(01)00027-6
• Gökçay, G., & Çevirme, A. (2023). Bireylerin afete hazırlık inançlarının demografik veriler, umutsuzluk ve kadercilik eğilimleri bağlamında incelenmesi. Farkındalık Dergisi, 8(4), 449-464. https://doi.org/10.26809/joa.2155
• Gün Çınğı, T., & Yazgan, Ç. Ü. (2022). Deprem yaşayan bireylerin risk algısı, korku ve hazırlıklı olma durumlarının incelenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 5(2), 656-668. https://doi.org/10.35341/afet.1138901
• Hall, T. E., & Slothower, M. (2009). Oregon Coast Range'de ev sahiplerinin savunulabilir alana tepkilerini etkileyen bilişsel faktörler. Society & Natural Resources, 22(2), 95-110. https://doi.org/10.1080/08941920802392187
• Han, Z., Lu, X., Hörhager, E. I., & Yan, J. (2017). Çin'de hükümete duyulan güvenin depremzedelerin risk algısı ve hazırlığı üzerindeki etkileri. Natural Hazards, 86(1), 437-452. https://doi.org/10.1007/s11069-016-2699-9
• Joffe, H., Potts, H. W. W., Rossetto, T., Dogulu, C., Gul, E., & Perez-Fuentes, G. (2019). Fix-it yüz yüze müdahalesi, kültürler arası çoklu tehlike hane halkı hazırlığını artırıyor. Nature Human Behavior, 3(5), 453-461. https://doi.org/10.1038/s41562-019-0563-0
• Joffe, H., Rossetto, T., & Adams, J. (Eds.). (2013). Risk Altındaki Şehirler: 21. Yüzyılda Tehlikelerle Yaşamak (C. 33). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-007-6184-1
• Joffe, H., Rossetto, T., Solberg, C., & O'Connor, C. (2013). Depremlerin sosyal temsilleri: Üç yüksek sismik bölgede yaşayan insanlar üzerine bir çalışma. Earthquake Spectra, 29(2), 367-397. https://doi.org/10.1193/1.4000138
• Jóhannesdóttir, G., & Gísladóttir, G. (2010). Güney İzlanda'da volkanik tehlike tehdidi altında yaşayan insanlar: Hassasiyet ve risk algısı. Natural Hazards and Earth System Sciences, 10(2), 407-420. https://doi.org/10.5194/nhess-10-407-2010
• Karanci, A. N., Aksit, B., & Dirik, G. (2005). Türkiye'de bir toplumsal afet bilinci eğitim programının etkisi: Tehlikeyle ilgili bilişleri ve hazırlıklı olma davranışlarını etkiliyor mu? Social Behavior and Personality: An International Journal, 33(3), 243-258. https://doi.org/10.2224/sbp.2005.33.3.243
• Kaya, A., & Bozkur, B. (2015). Kadercilik eğilimi ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3). https://doi.org/10.17860/efd.55137
• Kellens, W., Zaalberg, R., Neutens, T., Vanneuville, W., & De Maeyer, P. (2011). Belçika kıyılarındaki sel riskine ilişkin kamuoyu algısının analizi. Risk Analysis, 31(7), 1055-1068. https://doi.org/10.1111/j.1539-6924.2010.01571.x
• Kılıç, M., & Malak, B. (2022). Covid-19 hastalığı olan kişilerin kader algısı ve ahlaki olgunluk düzeylerinin afet risk yönetimi çerçevesinde değerlendirilmesi. Afet ve Risk Dergisi, 5(2), 473-494. https://doi.org/10.35341/afet.1014571
• Lin, S., Shaw, D., & Ho, M.-C. (2008). Sel ve heyelan mağdurları neden zarar azaltma önlemleri almaya halktan daha az istekli? Natural Hazards, 44(2), 305-314. https://doi.org/10.1007/s11069-007-9136-z
• Lindell, M. K., & Perry, R. W. (2000). Deprem tehlikesine karşı hane halkı uyumu: Araştırma üzerine bir inceleme. Environment and Behavior, 32(4), 461-501. https://doi.org/10.1177/00139160021972621
• Liu, X., & Sun, L. (2022). Kadercilik inancı ve iyimserlik yöneliminin sismik hazırlıklılık üzerindeki etkisinin incelenmesi: Risk algısı ve hazırlıklı olma arasındaki bağlantıdaki rollerinin değerlendirilmesi. Journal of Contingencies and Crisis Management, 30(4), 412-426. https://doi.org/10.1111/1468-5973.12383
• Lovekamp, W. E., & Tate, M. L. (2008). Üniversite öğrencilerinin afet riski, korkusu ve hazırlığı. International Journal of Mass Emergencies & Disasters, 26(2), 70-90. https://doi.org/10.1177/028072700802600201
• Lynch, K. A., Abramson, D. M., & Merdjanoff, A. A. (2024). Risk algısının afet sonrası toparlanma üzerindeki etkisi: Sandy kasırgasından etkilenen New Jersey aileleri üzerine bir vaka çalışması. International Journal of Disaster Risk Reduction, 100, 104220. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2023.104220
• Maercker, A., Ben-Ezra, M., Esparza, O. A., & Augsburger, M. (2019). Travma sekelleriyle potansiyel olarak ilgili geleneksel bir kültürel inanç olarak kadercilik: Altı ülkede ölçüm eşdeğerliği, kapsamı ve ilişkileri. European Journal of Psychotraumatology, 10(1), 1657371. https://doi.org/10.1080/20008198.2019.1657371
• McClure, J., Allen, M. W., &Walkey, F. (2001). Kadercilikle mücadele: Haber raporlarındaki nedensel bilgiler deprem hasarına ilişkin yargıları etkilemektedir. Basic and Applied Social Psychology, 23(2), 109-121. https://doi.org/10.1207/S15324834BASP2302_3
• Mızrak, S., Özdemir, A., & Aslan, R. (2021). Kasırga risk algısı ölçeğinin deprem risk algısına uyarlanması ve kadınların deprem risk algısını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Doğal Tehlikeler, 109(3), 2241-2259. https://doi.org/10.1007/s11069-021-04918-z
• Miceli, R., Sotgiu, I., & Settanni, M. (2008). Afete hazırlık ve sel riski algısı: İtalya'da bir dağ vadisinde yapılan bir çalışma. Journal of Environmental Psychology, 28(2), 164-173. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2007.10.006
• Muttarak, R., & Lutz, W. (2014). Eğitim, doğal afetlere ve dolayısıyla önlenemeyen iklim değişikliğine karşı kırılganlığı azaltmanın anahtarı mıdır? Ecology and Society, 19(1), art42. https://doi.org/10.5751/ES-06476-190142
• OECD, Çevre Politikası Zorluklarında Eylemsizliğin Maliyetleri, Rapor ENV/EPOC (2007)17/REV2, Washington DC, 2008. https://one.oecd.org/document/ENV/EPOC(2007)17/REV2/En/pdf
• Özel, G., &Solmaz, A., (2012). Türkiye'de Deprem Tekrarlanma Zamanının Tahmini ve Neotektonik Bölgelere Göre Depremselliğin Markov Zinciri ile İncelenmesi. Çankaya Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 125-138. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/387645
• Özdemi̇r, A. (2018). Toplumun afet risk algısı ve afete hazırlık durumu: Kocaeli ili örneği (Tez No. 508189) [Yüksek lisans tezi, Gümüşhane Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Pew Research Center (2017). The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050. https://www.pewresearch.org/religion
• Richard Eiser, J., Bostrom, A., Burton, I., Johnston, D. M., McClure, J., Paton, D., Van Der Pligt, J., & White, M. P. (2012). Risk yorumlama ve eylem: Doğal tehlikelere müdahale için kavramsal bir çerçeve. International Journal of Disaster Risk Reduction, 1, 5-16. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2012.05.002
• Rotter, J. B. (1966). Takviyenin iç ve dış kontrolü için genelleştirilmiş beklentiler. Psikolojik Monograflar: Genel ve Uygulamalı, 80(1), 1-28. https://doi.org/10.1037/h0092976
• Rüstemlı, A., & Karancı, A. N. (1999). Mağdur bir popülasyonda deprem bilişleri ve hazırlık davranışının korelasyonları. The Journal of Social Psychology, 139(1), 91-101. https://doi.org/10.1080/00224549909598364
• Siegrist, M., & Gutscher, H. (2006). Sel riskleri: İsviçre'de sıradan insanların algıları ile uzmanların değerlendirmelerinin karşılaştırılması. Risk Analysis, 26(4), 971-979. https://doi.org/10.1111/j.1539-6924.2006.00792.x
• Solberg, C., Rossetto, T., & Joffe, H. (2010). Sismik tehlikeye uyum sağlamanın sosyal psikolojisi: Uluslararası literatürün yeniden değerlendirilmesi. Natural Hazards and Earth System Sciences, 10(8), 1663-1677. https://doi.org/10.5194/nhess-10-1663-2010
• Solomon, R. C. (2003). Kader ve kadercilik üzerine. Philosophy East and West, 53(4), 435-454. https://doi.org/10.1353/pew.2003.0047
• Sun, L., Liu, X., & Yang, Y. (2022). Kaderci sismik inancın kaynağı: Önceki deprem deneyiminin ve genel kaderciliğin rolü. International Journal of Disaster Risk Reduction, 83, 103377. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.103377
• Şahin, A. U. (2016). Türkiye'de afet risk algısı üzerine bir değerlendirme: Neden harekete geçmiyoruz? Uluslararası Doğal Afetler ve Afet Yönetimi Sempozyumu 2016 - DAAYS'16. Karabük, Türkiye.
• Şahin, Y., Lamba, M., & Öztop, S. (2018). Üniversite öğrencilerinin afet bilinci ve afete hazırlık düzeylerinin belirlenmesi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(6), 149-159.
• Simsekoglu, Ö., Nordfjærn, T., Zavareh, M. F., Hezaveh, A. M., Mamdoohi, A. R., & Rundmo, T. (2013). Türkiye ve İran'da risk algıları, kadercilik ve sürücü davranışları. Safety Science, 59, 187-192. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2013.05.014
• Takao, K., Motoyoshi, T., Sato, T., Fukuzondo, T., Seo, K., & Ikeda, S. (2004). Modern megalopolislerde sakinlerin sellere karşı hazırlıklı olmasını belirleyen faktörler: Japonya'daki Tokai sel felaketi örneği. Risk Araştırmaları Dergisi, 7(7-8), 775-787. https://doi.org/10.1080/1366987031000075996
• The Holy Quran. (3/59,10/107, 53/38-42). Surahs Ali ‘Imran, Yunus, and An-Najm. https://quran.com
• Tekeli-Yeşil, S., Dedeoğlu, N., Braun-Fahrlaender, C., & Tanner, M. (2011). İstanbul sakinleri arasında deprem bilinci ve risk algısı. Natural Hazards, 59(1), 427-446. https://doi.org/10.1007/s11069-011-9764-1
• Tercan, B. (2022). Afet direncinde bireylerin afetlere hazırlıklı olma durumlarının incelenmesi: Erzincan ili örneği. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 261-269. https://doi.org/10.35341/afet.1063790
• Türkdoğan Görgün, C., Koçak Şen, İ., & McLennan, J. (2023). Afet tehdidine karşı psikolojik hazırlık ölçeğinin Türkçe versiyonunun geçerlilik ve güvenilirliği. Natural Hazards, 118(1), 331-346. https://doi.org/10.1007/s11069-023-06006-w
• USGS (2023). Significant Earthquakes Archive. United States Geological Survey. https://earthquake.usgs.gov
• Wachinger, G., Renn, O., Begg, C., & Kuhlicke, C. (2013). Risk algısı paradoksu - doğal tehlikelerin yönetişimi ve iletişimi için çıkarımlar. Risk Analysis, 33(6), 1049-1065. https://doi.org/10.1111/j.1539-6924.2012.01942.x
• Xue, W., Hine, D. W., Loi, N. M., Thorsteinsson, E. B., & Phillips, W. J. (2014). Kültürel dünya görüşleri ve çevresel risk algıları: Bir meta-analiz. Journal of Environmental Psychology, 40, 249-258. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2014.07.002
• Yari, A., Zarezadeh, Y., & Ostadtaghizadeh, A. (2019). İran'ın Tahran kenti vatandaşlarında deprem afet risk yönetimine yönelik kaderci tutumların yaygınlığı. International Journal of Disaster Risk Reduction, 38, 101181. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101181
• Zulch, H. (2019). Doğal tehlikelere karşı psikolojik hazırlık - afete hazırlık politikası ve uygulamasının geliştirilmesi. United Nations Of Disaster Risk Reduct, 1-43. https://www.unisdr.org/files/66345_f357zulchpsychologicalpreparednessf.pdf