Türkiye’de Doğal Yetişen Çam Taksonları Üzerine Bazı Taksonomik Notlar

Yıl 2011, Cilt: 61 Sayı: 1, 63 - 78, 01.06.2011

Ünal Akkemik Hatice Yılmaz Dilek Oral Ali Kaya

Öz

Son yıllarda yapılan taksonomik çalışmalar, Türkiye’de doğal yetişen çamların tekrar gözden geçirilmesi
gereğini ortaya koymuştur. En son yapılan yayınlara (özellikle Frankis, 2000; Farjon, 2005, 2010; Zsolt ve
István, 2010), herbaryum ve arazi çalışmalarına dayanarak, çam türlerinin daha önce tanımlanan varyete ve
taksonomik durumları yeniden incelenmiş ve bazı değişiklikler yapılmıştır. Anadolu karaçamının taksonomik
pozisyonu, beş varyetesi ile birlikte tekrar alttür (Pinus nigra Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe) olarak
değerlendirilmiştir. Bundan başka, Pinus brutia Ten.’nın beş ve Pinus sylvestris L.’in üç varyetesinin olduğuna
karar verilmiştir. Bu makaleyle ayrıca bir sarıçam taksonu (Pinus sylvestris L. var. compacta (Tosun) Ü.
Akkemik stat. nov.) için stat. nov olarak durum düzeltmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pinus nigra, Pinus sylvestris, Pinus brutia, Pinus pinea, Pinus halepensis

Kaynakça

• Acatay, A. 1956. Ehrami Karaçam (Pinus nigra Arnold. var. pyramidata). İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 6, Sayı 2, sayfa 92-100.
• Alptekin, Ü. 1986a. Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe)’nın Coğrafik Varyasyonları. İ.Ü. Orman Fakültesi Silvikültür Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 170 s.
• Alptekin, Ü. 1986b. Pinus nigra J.F.Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. şeneriana Saatçi.’nin Yeni Bir Yayılış Alanı. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 36, Sayı 2, sayfa 132-154.
• Alptekin, Ü. 1987. Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe)’nın Coğrafik Varyasyonları. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 37, Sayı 1, sayfa 100-105.
• Alptekin, Ü. 1990. Halep Çamı (Pinus halepensis Mill.)’nın Türkiye Ağaçlandırma Çalışmalarındaki Yeri ve Doğal Yayılışına Ait Bazı Tesbitler. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 40, Sayı 2, sayfa 110- 122.
• Anonim, 2010. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü internet sayfası, http://www.yeniceorman.gov.tr/yenice/islet me/isletme_dosyalar/agaclar.htm (11.10.2010)
• Boydak, M. 1989. Türkiye’de Anadolu Karaçamının Yeni Bir Varyetesi. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 39, Sayı 1, sayfa 119- 129.
• Boydak, M. 2001. A New Variety of Pinus nigra J.F.Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe From Anatolia (Anadolu Karaçamının Pinus nigra subsp. pallasiana) Anadolu’da Saptanan Yeni Bir Varyetesi). The Karaca Arboretum Magazine, Cilt 6 (1), sayfa 15-23.
• Boydak, M., H. Dirik, and M. Çalıkoğlu, 2006. Kızılçamın (Pinus brutia Ten.) Biyolojisi ve Silvikültürü. OGEM-VAK (Ormancılığı Geliştirme ve Orman Yangınları ile Mücadele Hizmetlerini Destekleme Vakfı) İşletme Müessesesi, Ankara, ISBN 975- 93943-4-0. 364 sayfa.
• Businsky, R. 2008. "The Genus Pinus L., Pines". Acta Pruhoniciana 88: 1–128.
• Christensen, K. I. 1993. Comments on the earliest validly published varietal name for the Corsican Pine. Taxon 42: 649-653.
• Christensen, K. I. 1997. Gymnospermae (Pinophyta). Pp. 1-17 in: Strid, A. & Tan, K. (eds.), Flora Hellenica vol. 1. Koeltz, Königstein.
• Crichfield, W.B. and E.L. Little, 1966. Geographic Distribution of the Pines of the World. U.S. Department of Agriculture Forest Service Miscellaneous Publication, 991, Washington.
• Coode, .J.E. and J. Cullen, 1965. Pinus L. in Davis, P.H.. (ed.). Flora of Turkey and East Aegean Islands (Ed. P.H. Davis), vol. 1, pp. 72-75. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Delevoy, G. 1949. A Propos de la Systématique de Pinus nigra Arn. Travaux Station Recherches de Groenendaal série B. 12: 1- 37.
• Eckenwalder, J.E. 2009. Conifers of the World. The Complete Reference. Timber PressPortland London.
• Eliçin, G. 1970a. Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik Araştırmalar. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 20, Sayı 1, sayfa 144-186.
• Eliçin, G. 1970b. Türkiye’de Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’ın Ekolojik Alt Türü: ssp. kochiana (Klotz.) Eliçin in Orman Fak. Derg. XX, A-1 (1970). İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 20, Sayı 2, sayfa 289-299.
• Eliçin, G. 1971. Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik Araştırmalar. İ.Ü. Yayın No: 1662, Orman Fakültesi Yayın No: 180, 149+XII sayfa.
• Eliçin, G., 1982a. Işık Dağı (Ganos-Tekirdağ)'nın Florası, İ.Ü.Orman Fakültesi. Yayınları İ.Ü.Yayın No: 3137, O.F.Yayın No: 334 Oğul Matbaası, İstanbul
• Eliçin, G. 1982b. Türkiye’de Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’ın Varyasyonları ve Morfolojik Ayrıcalıkları. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 32, Sayı 2, sayfa 103-112.
• Farjon, A. 1998. World Checklist and Bibliography of Conifers. Royal Botanic Gardens, Kew. 300 p. ISBN 1-900347-54-7.
• Farjon, A. 2005. Pines: Drawings and Descriptions of the Genus Pinus , ISBN: 9789004139169, Netherlands.
• Farjon, A. 2010. A handbook of The World’s Conifers Volume 1. Brill Leiden-Boston.
• Frankis, M.P. 2000. Pinus L. in A. Güner, N.Özhatay, T.Ekim, K.H.C.Başer (eds.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 11, pp.6-7, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Gaussen, H., V.H. Heywood, and A.O. Chater, 1964. The Genus Pinus L. in Flora Europaea (T.G.Tutin, V.H.Heywood, N.A.Burgers, D.H.Valentine, S.M.Walters and D.A.Webb - eds.), vol.1, pp. 32-35, Cambridge University Press, Cambridge.
• Karadağ, M. 1999. Kastamonu Orman İşletmesi Gölköy Şefliğindeki Değişik Piramidal Karaçam Meşcereleri. Orman Bakanlığı, Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Muhtelif Yayın Serisi, 2, sayfa 49-76.
• Kasaplıgil, B. 1992. Türkiye’nin Geçmişteki ve Bugünkü Çam Türleri, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No: 674, Seri No: 69, ISBN 975-407-013-X, 99 sayfa, Ankara. (Çeviren: N.Yılmaz)
• Kayacık, H. 1954. Türkiye Çamları ve Bunların Coğrafi Yayılışları Üzerinde Araştırmalar - I. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A Cilt 4, Sayı 1-2, sayfa 44-64.
• Kayacık, H. 1963. Türkiye Çamları ve Bunların Coğrafi Yayılışları Üzerinde Araştırmalar - II. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A Cilt 13, Sayı 1, sayfa 1-10.
• Kayacık, H. 1973. Türkiye Çamları ve Bunların Coğrafi Yayılışları Üzerinde Araştırmalar - III. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A Cilt 23, Sayı 2, sayfa 147-160.
• Kayacık, H. 1980. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği Cilt I, Gymnospermae (Açık Tohumlular). İ.Ü.Orman Fakültesi Yayını No: 2642 / 281, 388 sayfa, İstanbul.
• Kayacık, H., B. Aytuğ, ve İ. Şanlı, 1981. Trakya’da Jeolojik Dönemlerin İzleri. İ.Ü Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 31, Sayı 1, sayfa 48-55.
• McNeill, J., F.R. Barrie, H.M. Burdet, V. Demoulin, D.L. Hawksworth, K. Marhold, D.H. Nicolson, J. Prado, P.C. Silva, J.E. Skog, J.H. Wiersema and N.J. Turland, 2006. International Code of Botanical Nomenclature (Vienna Code), adopted by the Seventeenth International Botanical Congress Vienna, Austria, July, 2005. A. R. G. Gantner Verlag KG, Regnum Vegetabile, 146.
• Menemen, Y. and A.A. Dönmez, 2006. Uluslararası Botanik Adlandırma Yasası, cilt 146, Doğan Matbaacılık, Ankara, pp. 573.
• Mirov, N.T. 1967. The Genus Pinus. The Ronald Press Company, New York.
• Nahal, I. 1986. Taxanomie at Aire Geographique des Pins du Groupe halepensis. Obtions Méditerranéennes, pp. 1-9 (Seminaire Le Pin D’alep Et le Pin brutia dans le Sylviiculture Méditerranéenne (15-19 April 1985, Tarsus).
• Pravdin, L.F., 1964. Scots Pine. Variation, Intraspecific Taxonomy and Selection. 208 p.
• Saatçioğlu, F., 1955. Eine Neue Varietät Von Pinus nigra Arnold. (Pinus nigra Arnold. var. şeneriana Saatçioğlu, var. nov.). Zeitschrift Für Weltforstwirtschaft, 18 (1), pp. 1-6.
• Sarıbaş, M., 1998. Bartın-Çakraz’daki Pinus pinea L. Meşceresinde Dış Morfolojik ve Palinolojik Araştırmalar, Kasnak Meşesi ve Türkiye Florası Sempozyumu (21-23 Eylül 1998, İstanbul) Kitabı, Çantay Kitabevi, sayfa 317-331.
• Selik, M., 1962. Eine Neue Varietät Von Pinus brutia Ten. (Pinus brutia Ten. var. pyramidalis Selik var. nov.). Sonderdurck aus Mitteilungen der Deutschen Dendrologischer Gesellschaft, Jahrbuch 1961 / 1962, Nr. 62.
• Selik, M., 1963. Kızılçam’ın (Pinus brutia Ten.) Botanik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar ve Bunların Halepçamı (Pinus halepensis Mill.) Vasıfları ile Mukayesesi. Orman Genel Müdürlüğü Yayın No: 353 / 36, 88 sayfa, Yenilik Basımevi, İstanbul.
• Shaw, G.R., 1914. The Genus Pinus L., Pines: Contribution to Knowledge, ISSN 0374- 5651, 127 p., Průhonice
• Sıvacıoğlu, A. and S. Ayan, 2008. Pinus nigra J.F. var. şeneriana (Saatçioğlu) Yalt. (Ebe Karaçamı)’nın Yeni Bir Yayılış Alanı. Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 8 (2), s. 97-102.
• Tosun, S., 1988. Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’ın Ülkemizdeki Yeni Varyetesi: Pinus sylvestris Linn. subsp. hamata (Steven) Famin var. compacta Tosun var. nova. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Dergi Serisi, 34 (1), No: 67, s. 23-31.
• Tosun, S., 1999. Ebe Sarıçamı (Pinus sylvestris L. subsp. hamata (Steven) Fomin var. compacta Tosun)’nın Doğal Yayılışı ve Silvikültürel Özellikleri. Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Orman Bakanlığı Yayın No: 070, Müdürlük Yayın No: 07, Muhtelif Yayın No: 2, ISSN 1302-017X, sayfa 1-48, Bolu.
• Tosun, S., 2003. Üç çam türümüze ait ebeçamlarının Bolu’daki doğal yayılışı. The Karaca Arboretum Magazine, 7(1): 23-28
• Tosun, S. and M. Karadağ, 1991. Ehrami Karaçam (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana var. pyramidata)’ın Yeni Bir Yayılış Alanı. Araştırma Bülteni, Sayı: 114.
• Tulukçu, M., K. Tunçtaner, ve F. Toplu, 1987. Marmara ve Batı Karadeniz Bölgelerinde Halepçamı (Pinus halepensis Mill.) ve Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Orjinlerinin Karşılaştırılması Üzerine Araştırmalar. Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No: 137.
• Yaltırık, F., 1986a. Turkish taxa of Pinus, The Royal Society of Edinburgh, Proceedings, Section B, vol. 89, pp. 1-3.
• Yaltırık, F., 1986b. Ülkemizde Az Tanınan İki Çam Varyetesi: Ebe Karaçamı ve Ehrami Karaçam. Çevre Koruma Dergisi, Sayı 28, sayfa 19-25, İstanbul.
• Yaltırık, F., 1988. Dendroloji Ders Kitabı I.Gymnospermae. İ.Ü.Orman Fakültesi Yayını No: 3443/386.
• Yaltırık, F. and Efe, A. 1994. Dendroloji Ders Kitabı. İ.Ü.Orman Fakültesi Yayınları
• Yaltırık, F. and M. Boydak, 1989. Ülkemizde Yeni Bir Kızılçam Varyetesi ve Kızılçamın Varyasyonları. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 39, Sayı 2, sayfa 42- 64.
• Yaltırık, F. and M. Boydak, 2000. A New Variety of Calabrian Pine (Pinus brutia Ten.) From Anatolia (Anadolu’da Saptanan Yeni Bir Kızılçam Varyetesi)). The Karaca Arboretum Magazine, Cilt 5 (4), sayfa 173- 180.
• Yaman, B. 2007. Comparative wood anatomy of Pinus sylvestris and its var.compacta in the West Black Sea region of Turkey. IAWA Journal 28 (1): 75-82
• Yücel, E. 1988. “Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana var. pyramidata Ormanı Milli Park Olmalıdır.” Tabiat ve İnsan Dergisi, 22 (4), sayfa 16-29.
• Yücel, E. 1992. Ehrami Karaçamın (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. pyramidata (Acatay) Yaltırık) Doğal Yayılışı, Anadolu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Dergisi, 4 (1), sayfa 47-62.
• Yücel, E. 1997. Pinus brutia Ten. var. agrophiottii Papaj.’nın Yeni Bir Yayılış Alanı ve Bazı Ekolojik Özellikleri. The Karaca Arboretum Magazine, Cilt 4 (1), sayfa 25- 28.
• Yücel, E. 1998. A Novel Individual of Anatolian Black Pine (Pinus nigra J.F.Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe (İlginç Bir Anadolu Karaçamı)). The Karaca Arboretum Magazine, Cilt 4 (3), sayfa 113- 120.
• Yücel, E. 2000a. Ebe Karaçamının (Pinus nigra subsp. pallasiana var. şeneriana) Biyolojik ve Ekolojik Özellikleri, Birlik Ofset Matbaacılık, Eskişehir.
• Yücel, E. 2000b. Ecological Properties of Pinus nigra subsp. pallasiana var. şeneriana, Silvae Genetica, 49 (6), sayfa 264-277.
• Zsolt, D. and R. István, 2010 (Baskıda). Conifers Around the World, Vol.2, 840 p., ISBN-10: 9632190610.