DOĞAL KIZILÇAMLARDA (Pinus brutia TEN.) POPULASYONLARARASI VE İÇİ GENETİK ÇEŞİTLİLİK

Yıl 2006, Cilt: 56 Sayı: 1, 169 - 196, 01.01.2006

Servet Çalışkan

Öz

Kızılçamın doğal yayılış alanı içerisinde Akdeniz, Ege, Marmara Bölgelerinde
belirlenen dört ıslah zonundan, sekiz populasyon seçilmiş, her populasyondan
10’ar aile olmak üzere toplam 80 aile üzerinde bir yıl boyunca belirlenen yedi
fidan karakteri üzerinde çalışılmıştır. Deneme için beş yinelemeli raslantı blokları
deneme deseni uygulanmıştır. Populasyonlar arası ve populasyon içi aileler arası
farklılıkları saptamak için varyans analizleri yapılmıştır. Student Newman-Keuls
tesü yardımıyla populasyonlar arası farklılıklar gruplandırılmıştır. Gözlenen
karakterlere ait varyans bileşenleri, varyans bileşenlerinin toplam varyans
içindeki paylan, birey ve aile kalıtım dereceleri, genetik ve fenotipık varyasyon
katsayılan, fenotipik ve genetik korelasyonlan tahmin edilmiştir. İncelenen fidan
karakterlerine göre varyasyon oram, populasyon seviyesinde %0 (kotiledon
sayısı) ile %29.5 (epikotil boyu) arasında değişirken, aile seviyesinde ise %6 (kök
boğazı çapı) ile %22.01 (kotiledon sayısı) arasında değişmektedir. Aile düzeyinde
tahmin edilen kalıtım dereceleri, birey düzeyindeki kalıtım derecelerinden
yüksektir. Aynca genetik korelasyonlar fenotipik korelasyonlara nazaran
yüksektir. Büyüme karakterleri olan fidecik boyu, kök boğazı çapı ve epikotil
boyu bakımdan populasyon seviyesinde yapılacak seleksiyon ile dikkate değer
miktarda genetik kazanç sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Kızılçam, Pinus brutia Ten., Genetik çeşitlilik, Genetik korelasyonlar, Döl denemesi

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ü.C., 19S6: Anadolu Karaçamı {Pinııs nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe) nin Coğrafîk Varyasyonları, İstanbul.
• ANDERSON, R.L.; BANCROFT, T.A., 1952: Statistical Theory in Research, McGraw-Hill Book Co., Ne\v York.
• ANONİM, 1989: Orman Ağaçları-Orijin Deneme Kuralları, TS 6587, UDK 630.581.
• ANONİM, 2001: VIII Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Deviet Planlama Teşkilatı, Yayın No: DPT-2531-ÖİK: 547, Ankara.
• ASLAN, S.; UĞURLU, S., 1986: Kızılçam (Pinııs bnıtia Ten.), Halepçamı (Pinııs halepensis Mili.) ve Elderika Çamı (Pinııs elderica Med\ved.) Orijinlerinin Tohum, Fidecik ve Fidan Özellikleri, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Seri No: 165, Ankara.
• BECKER, W. A., 1992: Manual o f Quantitative Genetics (Fifth Edition). Academic Enterprises, Pullman, Washington.
• BEWLEY, J.D.; BLACK, M., 1994: Seed Physiology of Woody Plants. Academic Press, ISBN:0-12-425050-5, Florida. '
• BONNET-MASSIMBERT, M.; VILLAR, M., 1986: La Maitrise de la reproduction sexuee: amelioration gentetique des arbres forestiers. Rev. For. For. Fan. 36:48-58.
• BOX, G.E.P.; HUNTER, W.G.; HUNTER, J.S., 1978: Statistics For Experimenters, John Wiley & Sons, USA. BOZKURT, Y.; GÖKER, Y., 1980: Orman Ürünlerinden Faydalanma, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, No: 297, İstanbul.
• BOZKURT, Y.; GÖKER, Y.; ERDİN, N.; AS, N„ 1993: Datça Kızılçamında Anatomik ve Teknolojik Özellikler, Uluslararası Kızılçam Sempozyumu bildirileri, s. 628-636.
• BURTON, R. D.; BANNISTER, M. H.; MADGWICK, H. A. I; LOW, C.B., 1992: Genetic Survey of Pinııs radiata, 1. Inlroduclion, Description of Experimenl and Basic Metodology, New Zealand Journal of Forestry Science, 22 (2/3): 119-137.
• ÇENGEL, B.; VELİOĞLU, E.; TOLUN, A.A.; KAYA, Z„ 2000: Pattcrn and Magnitude of Genetic Diversily in Pinııs nigra Arnold subspecies pallasiana populations from Kazdağı: İmplications for in Situ conservation, Silvae Genetica, 49, 6 , p. 249-256.
• ÇOLAKOĞLU, G.; KALAYCIOĞLU, H.; ÖRS, Y.. 1993: Kızılçam Kabuklarının Yonga Levha ve Kontroplak Üretiminde Değerlendirilmesi, Uluslararası Kızılçam Sempozyumu Bildirileri s.700-711.
• DİRİK, H., 1991: Kızılçam (Pinııs brııtia Ten.)’da Bazı önemli Fidan Karakteristikleri ile Dikim Başarısı Arasındaki İlişkiler. Doktora Tezi, İ.Ü Fen Bilimleri Estitüsü.
• DOĞAN, B., 1997: Kazdağlan Yöresi Doğal Kızılçam (Pinııs bnıtia Ten.) Populasyonlarında İzoenzim Çeşitliliği. Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Teknik Bülten, No: 10, İzmir.
• ERIKSSON, G.; NAMKOONG, G.; ROBERDS, J.H., 1995: Dynamic Conservation of Forest Tree Gne Resources, Forest Genetic Resources, No:23, p:2-8.
• FALCONER, D. S.; MACKAY, T. F. C., 1996: Introduction to Quantitative Genetics, Longman Group Ltd, England.
• GEZER, A., 1976: Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Carr.) Fideciklerinin Morfo-Genetik Özellikleri Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Seri No: 92, Ankara.
• GÜLBABA, A. G.; ÖZKURT, N., 2001: Bolkar Dağarları Doğal Kızılçamlarında (Pinus brııtia Ten.) Genetik Çeşitlilik ve Gen Koruma ve Yönetim Alanlarının Belirlenmesi, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten Serisi, No: 12, Tarsus.
• GÜLBABA, A.G.; ÖZKURT, N., 2002: Bolkar Dağları Doğal Sedir (Cedrııs libaııi A. Riclı) Populasyonlarmın İzoenzim Çeşitliliği, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, ISSN: 1300-7912, Tarsus.
• GÜLBABA, A.G.; ÖZKURT, N.; VELİOĞLU. E., 2002: Bolkar Dağları Doğal Sedirlerinde {Cedrııs libaııi) Genetik Çeşitlilik ve Gen Koruma ve Yönetim Alanlarının Belirlenmesi, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, ISSN: 1300-7912, Tarsus.
• GÜLBABA, G.; ÖZKURT, N., 1998: Bolkar Dağlan Doğal Kızılçam (Pinus brııtia Ten.) Populasyonlarmın İzoenzim Çeşitliliği, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayını OCD: 165.3, Teknik Bülten No:5 Tarsus.
• GÜLCÜ, S., 2002: Göller Yöresi Anadolu Karaçamı’nda (Pinus nigra Arnold sub. pallasiana (Lamb.) Holmboe). Populasyonlar Arası ve Populasyon içi Genetik Çeşitlilik.
• HAINES, R., 1994: Biotechnology in Forest Tree Improvement (With Special Reference to Developing Countries), FAO Forestry Paper No.l 18, XXVII, Rome.
• HICKS, C. R., 1964: Fundamental Concepts in the Design of Experiments, Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York.
• IŞIK, F., 1998: Kızılçamda (Piıuıs brutia Ten) Genetik Çeşitlilik, Kalıtım Derecesi ve Genetik Kazancın Belirlenmesi. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten No: 7, Antalya.
• IŞIK, F.; IŞIK, K.; LEE, S.J., 1999: Genetic variation in Piıuıs brutia Ten. in Turkey: I. Growth, biomass and slem qua!ity traits. Forest Genetics, 6 (2): 89-99.
• IŞIK, F.; KAYA, Z., 1993: Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Populasyonlannda Denizden Uzaklık ve Yüksekliğe Göre Değişen Genetik Çeşitlilik, Uluslararası Kızılçam Sempozyumu bildirileri, s. 243-253.
• İŞIK, F., KAYA, Z. 1995: The Pattern of Genetic Variation in Piıuıs brutia Ten Population Sampled Along the South to North Transect in the Toros Mountains, South West Anatolia Forest Research Institue, Technical bulletin no:2, Antalya.
• IŞIK, F.; KESKİN, S.; CENGİZ, Y.; GENÇ, A.; DOĞAN, B.; TOSUN, S.; ÖZPAY, Z.; UĞURLU, S.; ÖRTEL, E.; DAĞDAŞ, S.; KARATAY, H.; YOLDAĞ, İ., 2002: Kızılçam Orijin Denemelerinin 10 Yıllık Sonuçlan (Orijin-Çevre Etkileşimi Ve Tohum Transferi Üzerine Etkisi), Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten No: 14, Antalya.
• IŞIK, K., 1980: Kızılçamda (Pinus brutia Ten.) Populasyonlar Arası ve Populasyon İçi Genetik Çeşitliliğin Araştırılması, I: Tohum ve Fidan Karakterleri, Doçentlik Tezi, ODTÜ Biyolojik Bilimler Bölümü, IX, Ankara.
• IŞIK, K., 1981: Bitkilerin Evcilleştirilmeleri ve Evcilleştirme Açısından Egzotik Türler, Türkiye Hızlı Gelişen Türlerle Endüstriyel Ağaçlandırmalar Sempozyumu 2 1 -2 6 Eylül 1981, Kelken, İzmit, OGM Yayını ,s: 249-254, Ankara.
• IŞIK, K., 1986: Altitudional Variation in Piııııs brııtia Ten.: Seed and Seedling Characteristics, Siivae Genctica, 35 (2-3): 58-66.
• IŞIK, K., 1988: Orman Ağacı Türlerimizde Lokal Irkların Önemi ve Genetik Kirlenme Sorunları, Orman Mühendisliği Dergisi, 25(11): 25-30.
• IŞIK, K.; KARA, N., 1997: Altitudional Variation in Piııııs brııtia Ten. and Its Impliction for Genetic Conservation and Seed Transfer in Southern Turkey, Siivae Genetica, 46 (2-3): 113- 119.
• IŞIK, K.; TOPAK, M.; KESKİN, A.C., 1987: Kızılçam’da (Piııııs brııtia Ten.) Orijin Denemeleri: Altı Farklı Populasyonun Beş Ayrı Deneme Alanında İlk Altı Yıldaki Büyük Özellikleri, Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Enstitüsü, Yayın No:3, Ankara.
• İKTÜEREN, Ş., 1997: Türkiye Dağılışı İçinde Kızılçam (Piııııs brııtia Ten.) ve Fıstık Çamı (Pinııs pinea) Orijin Denemeleri, I: Tohum ve Fidanlık, TÜBİTAK, IV. Bilim Kongresi, Tarım ve Orman Araştırma Grubu Tebliğleri, s. 11-19.
• KALIPSIZ, A., 1981: İstatistik Yöntemler, İ.Ü. Yayın No: 2837, Orman Fakültesi Yayın No: 294, İstanbul.
• KARA, N.; KOROL, L.; IŞIK, K.; SCHILLER, G., 1997: Gcnetic Diversity in Piııııs brııtia Ten. Altuditional Variation. Siivae Genetica, 46 (2-3): 155-161.
• KAYA, Z., 1993: Orman Gen Kaynaklarının Korunması İdaresi ve Kullanımı, 1. Ormancılık Şurası, Cilt: 1, Seri No: 13, Yayın no:006, 1-5 Ekim s. 488-504.
• KAYA, Z.; IŞIK, F., 1997: The Pattem of Genetic Variation in Shoot Gro\vth of Piııııs brııtia Ten. Populations Sampled From the Toros Mountains in Turkey, Siivae Genetica, 46 (2-3): 73-81.
• KOSKI, V.; ANTOLA, J„ 1993: Turkish National Tree Breeding and Seed Production Program for Turkey (1994-2003), Cooprepared with ENSO Forest Development Inc and Forest Tree Seeds and Tree Breeding Inslitute, Ankara.
• MATZIRIS, D. I., 1983: Genetik Variation In Morphological and Anatomical Needle Characateristics In The Black Pine of Peloponnesos, Siivae Genetica, 33,4-5, s. 164-169.
• MATZIRIS, D. I., 1989: Variation in Grovvth and Branching Charactcrs in Black-Pine (Piııııs nigra Amold) o f Peloponnesos. Siivae Genetica, 38, 3-4, s.77-81.
• NAMKOONG, G; BARNES R.D.; BURLEY J., 1980: A Philosophy of Breeding Strategy for Tropical Forest Trces. Commonwealllı Forestry Institute, Tropical Forestry Papers No: 16, Oxford University Press, England.
• ÖZTÜRK, H., 2000: Orman Ağaçları Genetik Islahında Döl Denemeleri, Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müdürlüğü Dergisi, 1: 95-137.
• PANETSOS, K. P.; ARAVANOPOULOS, F. A; SCALTSOYIANNES, A., 1998: Genetik Variation of Piııııs bnıtia From Islands of the Northeastem Aegean Sea, Siivae Genetica, 47, 2-3, p .l 15-120.
• PERRY, D.A., 1978: Variation Between and Witlıin Species. IUFRO, Proc. Ecology of Even aged Forest plantation, pp: 71-98.
• SAS INSTITTUE INC., 1989: SAS/STAT User’s Guide: Release Version 6.03 Edition, Cary, NC, USA..
• SHELBOURNE, C.J.A., 1992: Genetic Gain From Different Kinds of Breeding Population and Seed or Plant Production Population, Paper presented al the IUFRO symposium “Intcnsive Forestry: The Role of Eucalyptus”, held in Durban, South Africa, in September, 1991: 49-65b.
• SMITH, C.K.; WHITE, T.L.; HODGE, G.R., 1993: Genetic Variation in Second-year Slash Pine Shoot Traits and Their Relationship to 5-year and I5-year Volüme in the Field, Silvae Genetica, 42: 266-275.
• SOKAL, R. R; ROHLF, F. J., 1995: Biomelry. Third Edition. W.H. Freeman and Company, New York.
• SUN, O., 1980: İstatistiksel Değerlendirme Yöntemleri ve Uygulamaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müftelif Yayınlar Serisi No:37, Ankara.
• ŞEFİK, Y., 1964: Kızılçam (Piııııs bruticı ten.) Kozalak ve Tohumu Üzerinde Araştırmalar, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri:A, Cilt: 14, Sayı:2, s.35-67.
• TİLKİ, F.; ÇALIKOGLU, M., 1998: Tohum Gücü ve Orman Ağacı Türlerinde Test Edilmesi, İ.Ü Orman Fakültesi Dergisi Seri: B, Cilt: 48, Sayı: 1-4, s. 67-80.
• TOLUN, A.A.; VELİOĞLU, E.; ÇENGEL, B.; KAYA, Z„ 2000: Genetik Structurc of Black pine (Pinus nigra Amold sub. species pallasiana) Populations Sampled From the Bolkar Mountains, Silvae Genetica, 49-3, p. 113-119.
• USTA, H. Z., 1991: Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Ağaçlandırmalarında Hasılat Araştırmaları. Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten No:219, Ankara.
• ÜRGENÇ, S., 1982: Orman Ağaçları Islahı, İ.Ü Orman Fakültesi Yayınları 2836/293, İstanbul.
• ÜRGENÇ. S., 1998: Ağaçlandırma Tekniği, Yenilenmiş ve Genişletilmiş II. Baskı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları No: 141, İstanbul.
• ÜRGENÇ, S.; BOYDAK, M., 1981: Silvikültürel Açıdan Ormanlarda Üretimin Arttırılması Olanakları, Türkiye II. Tarım Kongresi, 19-22 Ekim, s. 387-404, Ankara
• ÜRGENÇ, S.; BOYDAK, M.; DİRİK, H., 1993: Türkiye Ormancılığında Ağaçlandırmaların Yeri Amaçlan ve Ağaçlandırma Yatırımlarının Planlanması İlkeleri, "1. Ormancılık Şurası" (1-5 Kasım 1993, Ankara), Orman Bakanlığı Yayını, s. 646-653.
• VELİOĞLU, E.; ÇENGEL, B.; KAYA, Z., 1999: Kaz Dağlarındaki Doğal Karaçam (Pinus nigra Amold. Sub. Pallasiana (Lamb.) Holmboe.) Populasyonlannda Genetik Çeşitliliğin Yapılandırılması, Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten N o:l, Ankara.
• YAHYAOĞLU, Z. 1983: Birkaç Pinus brutia Ten. Orijininde Kotiledon Sayısı Varyasyonu. K.T.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 6 , Sayı: 2, s. 407-415.
• ZOBEL, B. and TALBERT, J. 1984: Applied Forest Tree Improvement, John Wiley&Sons, ISBN 0-471 -09682-2, Ncw York.