A Qualitative Analysis on the Definition of Zakat in the Turkish Tax System and Institutionalization of Zakat

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 69 - 90, 15.01.2025

Esra Berika Dönmez , Mehmet Cural

https://doi.org/10.55237/jie.1582314

Öz

Few studies research about zakat and tax system in Türkiye. This research discusses the institutionalization of zakat in Türkiye and the tax advantages that could be provided for zakat payments. A qualitative method and semi-structured interviews are preferred in the research. Accordingly, interviews are conducted with 21 income taxpayers who pay zakat. Participants were asked about their definition of zakat, methods they use when giving zakat, their perspectives on the definition and institutionalization of zakat in the tax system and their thoughts on tax advantages that could be provided for zakat. The results show that 14 participants consider the institutionalization of zakat necessary. All participants emphasized that the institutional structure should ensure trust and transparency principles. 13 out of 21 participants stated that institutionalization should be done by the state, while 10 stated that a different system established by the state should be implemented. 5 participants expressed views against the institutionalization of zakat by the state. 12 participants expressed their desire for zakat to be defined in the Turkish tax system but expressed hesitation regarding the provision of tax advantages; 8 participants emphasized the necessity of providing tax advantages. As a result, it is thought that the institutionalization of zakat in Türkiye may reduce the impact of social transfer expenditures on the budget.

Anahtar Kelimeler

Zakat, Tax, Institutionalization of Zakat, Tax Advantage, Turkish Tax System

Türk Vergi Sisteminde Zekâtın Tanımı ve Zekâtın Kurumsallaşması Üzerine Nitel Bir Analiz

Öz

Türkiye’de zekât ve vergi sistemi hakkında az sayıda çalışma yapılmıştır. Bu araştırmada Türkiye’de zekâtın kurumsallaşması ve zekât ödemeleri için sağlanabilecek vergi avantajları ele alınmıştır. Araştırmada nitel bir yöntem ve yarı yapılandırılmış görüşme töntemi tercih edilmiştir. Buna göre zekât ödeyen 21 gelir vergisi mükellefi ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara zekâtın tanımı, zekât verirken kullandıkları yöntemler, vergi sisteminde zekâtın tanımı ve kurumsallaşmasına ilişkin bakış açıları ve zekât için sağlanabilecek vergi avantajları konusundaki düşünceleri sorulmuştur. Sonuçlar 14 katılımcının zekâtın kurumsallaşmasını gerekli gördüğünü göstermektedir. Katılımcıların tamamı kurumsal yapının güven ve şeffaflık ilkelerini sağlaması gerektiğini vurgulamıştır. 21 katılımcıdan 13’ü kurumsallaşmanın devlet tarafından yapılması gerektiğini belirtirken, 10’u devletin oluşturduğu farklı bir sistemin uygulanması gerektiğini belirtmiştir. 5 katılımcı zekâtın devlet tarafından kurumsallaştırılmasına karşı görüş belirtmiştir. 12 katılımcı zekâtın Türk vergi sisteminde tanımlanmasını istediklerini ancak vergi avantajlarının sağlanması konusunda tereddütlerini dile getirmiştir. Ayrıca, 8 katılımcı vergi avantajlarının sağlanmasının gerekliliğini vurgulamıştır. Sonuç olarak Türkiye’de zekâtın kurumsallaştırılmasının sosyal transfer harcamalarının bütçe üzerindeki etkisini azaltabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zekat, Vergi, Zekatın Kurumsallaşması, Vergi Avantajı, Türk Vergi Sistemi

Kaynakça

• AbuBakar, N., & Abdul Rahman, A. R. (2007). A Comparative Study of Zakah and Modern Taxation. Journal of King Abdulaziz University-Islamic Economics, 20(1), 25-40.
• Al Arif, M. N. R. (2013). Fungsionalisasi Zakat dan Pajak di Dalam Perekonomian. Jurnal Ekonomi Islam, 3(1), 35-62. Alias, H. M. R. H. (2017). Malezya’da Zekâtın Kurumsallaşması. In İ. Kurt & S. A. Tüz (Eds.), Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları (p. 447-462). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Ballar, G. (2019). Vergilerin Kanuniliği İlkesinin Anayasa Mahkemesi Kararlarınca İncelenmesi, Master Thesis, Marmara University. https://www.proquest.com/docview/2469081436/abstract/B5D2651E07874AC4PQ/1
• BAZNAS. (2024). Outlook Zakat Indonesia 2024. Retrieved from https://www.puskasbaznas.com/publications/books/1857-buku-outlook-zakat-indonesia-. Accessed 02.06.2024
• Berg, B. L., & Lune, H. (2019). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (A. Arı, Çev.). İstanbul: Eğitim Kitabevi. Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları (S. B. Demir, Trans.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çetinkaya, Ö., & Aslantaş, M. F. (2019). Merkezi Yönetim Cari Transfer Harcamalarının Mali Büyüklüğünün Değerlendirilmesi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2(1), 41-50.
• Demir, O., & Cevahir, H. (2021). Türkiye’de Potansiyel Zekât Geliri ve Zekâtın Yoksulluğu Önleyici Rolü. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies.
• Demirel, M. (2020). İktisadi Gelişmeler Bağlamında Zekâta Tabi Mallar Ve Zekât Oranları, Doctoral Thesis, İnönü University Social Sciences Institute.
• Düzenli, P. (2016). Vergi, Zekât Yerine Geçer mi? In İ. Kurt & S. A. Tüz (Eds.), Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları (pp. 635-642). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• el-Karadavi, Y. (1984). İslam Hukuku’nda Zekât (İ. Sarmış, Trans.). İstanbul: Kayıhan Yayınları. Erkal, M. (2009). İslam’ın Erken Döneminde Vergi Hukuku Uygulamaları. İstanbul: İSAM.
• Fahmi, C. (2010). Pajak dalam Syariat Islam: Kajian Normatif terhadap Kedudukan Wajib Pajak bagi Muslim. Ekbisi, 5(1).
• Fakir, M. A. (2018). Hz. Peygamber Ve Dört Halîfe Dönemi Zekât Uygulamaları. Master Thesis, Ankara University.
• Famulia, L. (2020). Analisis Perbandingan Hubungan Zakat dan Pajak di Indonesia, Malaysia, dan Brunei Darussalam. sy-Syir’ah: Jurnal Ilmu Syari’ah Dan Hukum, 54(1), 27-57.
• Gümüş, N., & Şi̇mşek, S. (2021). Toplumda Zekât Bilincinin Geliştiri̇lmesinin Yoksulluğa Etkisi: Sakarya İli Araştırması. Sakarya İktisat Dergisi, 10(3).
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma: Felsefe - Yöntem - Analiz (5.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Halimatusa’diyah, I. (2015). Zakat and Social Protection: The Relationship Between Socio-Religious Csos and the Government in Indonesia. Journal of Civil Society, 11(1), 79-99.
• Hammad, M. (2022). Overview of Zakat practices around the world, Research Report, 69.
• Jahangir, R., & Bulut, M. (2022). Estimation of Zakat Proceeds in Bangladesh: A Two-Approach Attempt. Journal of Islamic Monetary Economics and Finance, 8(1), 133-148.
• Jalili, A. R. (2006). A Descriptive Overview of Islamic Taxation. The Journal of American Academy of Business, 8(2), 16-28.
• Juwaini, A. (2017). Endonezya’da Zekâtın Gelişimi ve Dünya Zekât Forumunun Çalışmaları. İ. Kurt & S. A. Tüz (Der.), Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları içinde (s. 463-474). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal Bilim Araştırmalarında Paradigma Değişimi: Nitel Yaklaşımın Yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1).
• Kazıcı, Z. (2021). İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Lorenz, C. (2013). Informal Taxation Systems – Zakat and Ushr in Pakistan as Example for the Relevance of Parallel/Semi-Public Dues. 11.
• Mohsin, M. I. A. (2020). A Fresh View On Zakah As A Socio-Financial Tool To Promote Ethics, Eliminate Riba And Reduce Poverty. International Journal of Management and Applied Research, 7(1).
• Mutlu, M. F. (2019). İslam Hukukunda Vergi-Zekât ilişkisi. Master Thesis, Necmettin Erbakan University.
• Neuman, W. L. (2019). Toplumsal Araştırma Yöntemleri (E. Akkaş, Eds. & Ö. Akkaya, Tans). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Obaidullah, M. ( 2017). An Investigation into Goodness of Zakat Laws in Selected Countries. Mart 21, 2023 tarihinde https://irevieu.com/product/an-investigation-into-goodness-of-zakat-laws-in-selected-countries-2/ adresinden alındı.
• Saad, R. A. J., Aziz, N. M. A., & Sawandi, N. (2014). Islamic Accountability Framework in the Zakat Funds Management. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 164, 508-515.
• Sawmar, A. A., & Mohammad, M. O. (2019). Governance of Formal Zakat Institution in Saudi Arabia. International Journal of Zakat, 4(2), 23-40.
• Selçuk, M. & Görmüş, Ş. (2019). Zekâtın Kurumsallaşması Dünya Uygulamaları ve Türkiye İçin Model Önerisi. İstanbul: İktisat Yayınları.
• Shaikh, S. A. (2015). Welfare Potential of Zakat: An Attempt to Estimate Economy wide Zakat Collection in Pakistan. The Pakistan Development Review, 54(4), 1011-1027.
• Şen, H., & Sağbaş, İ. (2020). Vergi Teorisi ve Politikası. Ankara: Barış Arıkan Yayınları.
• Şenyüz, D., Erdem, M., & Talıoğlu, İ. (2016). Kamu Maliyesi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Tally Solutions. (2023). What is the General Authority of Zakat and Tax. https://tallysolutions.com/mena/saudi-vat/what-is-the-general-authority-of-zakat-and-tax/. Accessed at 19.12.2024.
• Terzi, G., & Bilen, M. (2020). Türkiye’de Zekâtın Kurumsallaşması ve Diyanet Personelinin Bakış Açısı Hakkında Bir Araştırma (Kocaeli Örneği). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD), 22(41), 81-114.
• Tuğ, S. (2012). İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 7.
• Wahab, N. Abd., & Rahim Abdul Rahman, A. (2011). A Framework to Analyse the Efficiency and Governance of Zakat Institutions. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 2(1), 43-62.
• Yahya, I. (2020). Zakat Management in Indonesia: A Legal Political Perspective. Al-Ahkam, 30(2).
• Yılmaz, İ. (2020). Negatif Gelir Vergisi Özelinde Zekât Vergi İlişkisi. Ankara: Beyan Yayınları.