An Examination of the Development of Islamic Banking with Key Banking Indicators: The Case of Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 127 - 148, 15.07.2025

İlhan Alemdar

https://doi.org/10.55237/jie.1589883

Öz

The conceptual development of Islamic banking gained momentum towards the late 1940s, with its applications in Türkiye beginning in the 1980s. Islamic banking in Türkiye was restructured under the name participation banking in 2005. As of 2024, nine participation banks are operating in Türkiye. The market share of participation banks, which was approximately 6% across all three main categories in 2013, has increased to 8.1% in assets, 9.29% in funds collected, and 7.3% in funds disbursed today. During this period, both qualitative and quantitative growth has been observed in participation banking. However, despite the increase in market share, it is believed that participation banks have not fully integrated their potential into the system. Enhancing the recognition of Islamic banking could further expand its position and market share within the sector. In this context, the development process of Islamic banking, which emerged as an alternative to traditional banking, constitutes the central issue of this study. The aim of this study is to examine the development process of participation banking in Türkiye between 2013 and 2024, in light of the relevant data. The data used in the study have been obtained from the database of the Participation Banks Association of Türkiye and the Banks Association of Türkiye. The study consists of the following sections: introduction, literature review, conceptual framework, data and methodology, application of analysis, and conclusion. As a result, it is observed that participation banking exhibits a positive trend in terms of total asset development and market share. When the collected funds and market share are analyzed, it becomes evident that participation banks play an active role in this field, and the ratio of funds converting into credit is an important indicator for increasing profitability. Furthermore, it has been identified that participation banks also demonstrate a positive trend in terms of branch expansion and employee employment.

Anahtar Kelimeler

Islamic Banking , Participation Banking , Interest-Free Finance

TEMEL BANKACILIK GÖSTERGELERİ İLE İSLAMİ BANKACILIĞIN GELİŞİMİ ÜZERİNE BİR İNCELEME: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Öz

İslami bankacılığın kavramsal gelişimi, 1940’lı yılların sonlarına doğru hız kazanmış olup, Türkiye’deki uygulamaları ise 1980’li yıllarda başlamıştır. Türkiye’deki İslami bankacılık, 2005 yılında katılım bankacılığı adı altında yeniden yapılandırılmıştır. 2024 yılı itibarıyla Türkiye’de dokuz katılım bankası faaliyet göstermektedir. Katılım bankalarının sektördeki payı, 2013 yılında her üç ana kalemde de yaklaşık %6 civarında iken, günümüzde aktiflerde %8,1, toplanan fonlarda %9,29 ve kullandırılan fonlarda ise %7,3 olarak belirlenmiştir. Bu süreçte katılım bankacılığında hem niteliksel hem de niceliksel bir artış gözlemlenmekle birlikte, mevcut sektör payını artırmış olmalarına rağmen, katılım bankalarının hâlâ potansiyellerini tam anlamıyla sisteme entegre edemedikleri düşünülmektedir. Katılım bankacılığının tanınırlığının artırılması, sektördeki yerini ve pazar payını daha da genişletebilir. Bu bağlamda, geleneksel bankacılığa alternatif olarak gelişen Katılım bankacılığının yıllar itibarıyla gelişim süreci, çalışmanın temel problemini teşkil etmektedir. Bu çalışma, Türkiye’de faaliyet gösteren Katılım bankalarının 2013-2024 yılları arasındaki gelişim sürecini, ilgili veriler ışığında incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada kullanılan veriler, Türkiye Katılım Bankaları Birliği ve Türkiye Bankalar Birliği veri tabanlarından temin edilmiştir. Çalışma, giriş, literatür taraması, kavramsal çerçeve, veri ve yöntem, analizin uygulanması ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Sonuç olarak, Katılım bankacılığının toplam aktif gelişimi ve pazar payı açısından olumlu bir trend sergilediği, toplanan fonlar ve sektördeki payı incelendiğinde, Katılım bankalarının bu alanda etkin bir rol üstlendiği ve fonların krediye dönüşme oranının, karlılığı artırmak adına önemli bir gösterge olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, Katılım bankaları şubeleşme ve çalışan istihdamı hususlarında da pozitif bir tablo sergilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslami Bankacılık , Katılım Bankacılığı , Faizsiz Finans

Kaynakça

• Abedifar, P., Molyneux, P., & Tarazi, A. (2013). Risk in Islamic Banking. Review of Finance, 17(6), 2035–2096. https://doi.org/10.1093/rof/rfs041
• Aktaş, M. M. (2017). Muşaraka sukuk ve türk hukukunda düzenlenişi. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 8, 1–48.
• Al-Amine, M. al-B. M. (2008). Risk management in Islamic Finance : an Analysis of Derivatives Instruments in Commodity Markets (1st ed.).
• Alharbi, A. (2015). Development of the Islamic Banking System. Ournal of Islamic Banking and Finance, 3(1), 12–25.
• Ali, M. A., & Hussain, T. (2017). Murabaha Perceptions of Islamic Bankers: Case of Pakistan. COMSATS Lournal of Islamic Finance, 2(2), 42–58.
• Alkış, A. (2018). İslam Hukukunda Katılım Bankacılığı Fon Toplama Ve Kullandırma Yöntemleri. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 120–133.
• Ariff, M. (1988). Islamic Banking. Asian-Pacific Economic Literature, 2(2), 46–62.
• Arslan, E., & Akacan, F. (2019). Katılım Bankacılığının Fon Toplama-Kullandırma Yöntemleri ve Türkiye Ekonomisine Katkılarının İncelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(90), 212-228.
• Arslan, M. F., & Bayraktar, Y. (2020). Katılım Bankalarının Gelişimi ve Etkinliği Üzerine Bir Değerlendirme: Türkiye Deneyimi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 6(3), 107–123.
• Bankacılık Kanunu. (2005). Bankacılık Kanunu.
• BDDK. (2021). Bankalarımız 2020. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/7766/Bankalarimiz_2020.pdf
• Canbaz, M. F. (2020). Karz- ı Hasen & Qard al-Hasan. ResearcGate, Davet Mektebi 67 Düşünce Siyaset ve Edebiyat Dergisi, August, 25–28. https://www.researchgate.net/publication/343837088_Karz-i_Hasen_Qard_al-Hasan
• Canbaz, M. F. (2022). İslami Finans (1st ed.). Nida Yayıncılık. https://www.researchgate.net/profile/Muhammet-Fatih-Canbaz/publication/364224996_Islami_Finans/links/633fdf8b76e39959d6a7715b/Islami-Finans.pdf
• Cebeci, İ. (2019a). Sukuk. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/sukuk
• Cebeci, İ. (2019b). Teverruk. In TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/EK-2/CEK215357.pdf
• Cevherli, F. (2023). İslam Hukukunda Mudarebe Ortaklığı ve Katılım Bankacılığındaki Yeri (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/100726
• Choudhury, M. A. & Malik, U. A. 1992. The Foundations of Islamic Politikal Economy. London: Macmillan.
• Doğan, S. (2024). Katılım Bankalarının Aktif Büyüklüğü 2,2 Trilyon Lirayı Aştı. Anadolu Ajans Web Sitesi. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/katilim-bankalarinin-aktif-buyuklugu-2-2-trilyon-lirayi-asti/3310938#:~:text=AA muhabirinin Türkiye Katılım Bankaları,143%2C9 milyar lira oldu.
• Eker, M., & Yeşilyurt, E. F. (2017). Katılım Bankalarında Hedef Pazar Payı Yüzde 15. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/katilim-bankalarinda-hedef-pazar-payi-yuzde-15/968028
• Gait, A. H., & Worthington, A. C. (2007). A primer on Islamic Finance: Definitions, Sources, Principles and Methods. School of Accounting & Finance, University of Wollongong, Working Paper, 5, 1–27. https://www.tovima.gr/2015/04/10/society/dimoskopisi-kapa-research-xristianoi-orthodoksoi-alla-mia-fora-ton-xrono/ Haron, S. (1998). A Comparative Study of Islamic Banking Practices. Journal of King Abdulaziz University-Islamic Economics, 10(1), 23–52. https://doi.org/10.4197/islec.10-1.2
• Ielasi, F., & Vichi, G. (2013). A Particular Model of Interest-Free Bank : The Case of JAK Bank in Italy. Universita Degli Studi Firenze, 91. http://www.jakitalia.it/wp-content/uploads/2015/01/A-particular-model-of-interest-free-bank_The-case-of-JAK-Bank-in-Italy-.pdf
• Iqbal, M., Ahmad, A., & Khan, T. (1998). Challenges Facing Islamic Banking (1st ed., Issue 1). King Fahd National Library. https://ibir-api.hbku.edu.qa/sites/default/files/2020-04/Challenges Facing Islamic Banking_46947.pdf
• İslamoğlu, M., & Can, Ş. S. (2023). Türkiye’de Katılım Bankacılığının Gelişimi ve Katılım Bankacılığı Sektörü Swot Analizi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 463–474. https://doi.org/10.29106/fesa.1267894
• İsmail Balkan. (2024). Türkiye’de Katılım Bankacılığı Sektörünün Gelişimi ve Piyasa Yapısının Analizi. Journal of Islamic Research, 35(1), 92–109.
• Kahraman, Y. E. (2020). Katılım Bankacılığının Türkiye’deki Gelişimi ve Geleceği. Bankacılık ve Sermaye Piyasaları Dergisi, 4(10), 55–71.
• Kanuşağı, İ. (2023). İslami ve Konvansiyonel Bankaların Finansal Etkinliklerinin arşılaştırmalı Analizi: Türkiye ve Dünya Örneği [Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kaya, Ö. (2010). Katılım Bankacılığının Gelişimi ve Türk Bankacılık Sistemi İçerisindeki Etkinliğinin Araştırılması. İstanbul Üniversitesi.
• Kevser, M. (2020). Türkiye’de Katılım Bankacılığının Gelişimi Üzerine Bir Değerlendirme:2015-2019 Dönemi Analizi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(6), 116–127.
• Khaliq, S. A. (2014). Comparison study of Murabahah and Istisna in Islamic banking in Jordan. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 5(1), 603–612. https://asset-pdf.scinapse.io/prod/2303766264/2303766264.pdf
• Khan, M. M., & Bhatti, M. I. (2008). Development in Islamic Banking: a Financial Risk-Allocation Approach. Journal of Risk Finance, 9(1), 40–51. https://doi.org/10.1108/15265940810842401
• Nasser, A. (1996). Essentials of Islamic Banks Assets and Operational Aspects. Apollo, Cairo.
• Netzer, M. S. (2004). Riba in Islamic Jurisprudence: The Role of “Interest” In Discourse on Law And State. The Fletcher School.
• Oğuz, A. B. (2016). Türkiye Kamu, Özel Sermayeli Mevduat ve Katılım Bankalarının 2005-2013 Arasındaki Bazı Bilanço Kalemlerinin Karşılaştırılması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi,12(29), 225-241. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1125938
• Öner, M. H. (2021). Türkiye’de Katılım Sigortacılığı ve Gelişimi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 58, 35–58.
• Raphaeli, N. (2006). Islamic Banking - A Fast-Growing Industry. Inquiry and Analysis Series, 297, 2789–2797. Rehman, S. ul, Wani, I., Khanam, M., & Almonifi, Y. S. A. (2021). A Brief Review of Growth and Development in Islamic Banking. SSRN Electronic Journal, 12(3), 15–25. https://doi.org/10.2139/ssrn.3867044
• Roy, D. A. (1991). Islamic Banking. Middle Eastern Studies, 27(3), 427–456. https://doi.org/10.1080/00263209108700869
• Sahin, C. (2019). A Financial Instrument for Individuals Having Islamic Sensitivity: Sukuk. Social, Human and Administrative Sciences Research Papers, 31.
• Schaik, D. van. (2001). Islamic Banking. Arab Bank EVIEW, 3(1), 45–52. https://doi.org/10.1080/00263209108700869
• Serçek, S., & Yıldız, Y. (2022). Türkiye’de İslami Bankacılığın Doğuşu ve Karşılaştığı Zorluklar. In L. P. L. Cavaliere, A. Ahmad, & R. A. Sardar (Eds.), International CEO (Communication, Economics, Organization), Social Sciences Congres, 4th Proceedings Book (1st ed., pp. 39–48). NCM Publishing House. https://doi.org/978-605-73822-2-1
• Shubber, K., & Alzafiri, E. (2008). Cost of capital of Islamic Banking Institutions: an Empirical Study of a Special Case. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 1(1), 10–19. https://doi.org/10.1108/17538390810864223
• Tatiana, N., Igor, K., & Liliya, S. (2015). Principles and Instruments of Islamic Financial Institutions. Procedia Economics and Finance, 24, 479–484. https://doi.org/10.1016/s2212-5671(15)00613-9
• TBB. (2024). Türkiye Bankalar Birliği; Bankalarımız. https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/4 Tetik, N., & Şahin, A. (2021). Katılım Bankalarının Yapısal ve Sektörel Gelişimi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (21), 49-66.
• TKBB. (2024a). Katılım Bankaları Sukuk İhraç Hacimleri. https://tkbb.org.tr/veripetegi-detay/8
• TKBB. (2024b). PDF Raporu Taraf bilgisi(Katılım).pdf, Veriler 2024 Ağustos Ayına Aittir. https://veri-petegi.tkbb.org.tr/public/dashboards/db-9gmli10dcf4r3me?filters=81201%3D8%2681206%3DKat%25C4%25B1l%25C4%25B1m
• TKBB. (2024c). Türkiye Katılım Bankaları Biriliği Tarihçe. https://tkbb.org.tr/kurumsal/hakkimizda/tarihce Topdağ, D., & Işık, N. (2019). Katılım Bankacılığının Gelişimi ve Türkiye’deki Katılım Bankaları Üzerine Bir Nedensellik Analizi. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 3, 65–86. https://doi.org/10.25272/ijisef.571635
• Türkan, Y. (2019). 33 Soruda İslami Finans ve Bankacılık. İmaj Yayınevi.
• Güçlü, F., & Kılıç, M. (2020). İslami Finansın Dünyadaki Gelişimi ve İslami Finansa Yön Veren Uluslararası Kuruluşlar Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Yönetim İktisat Ve İşletme Dergisi, 16(1), 75-91.
• Yean, T. W. (2014). Sukuk: Issues and The Way Forward. Work Articles, https://www.iefpedia.com/english/wp-content/uploads/2011/02/Sukuk-Issues-and-the-Way-Forward.pdf.
• Yılmaz, M., & Bağış, B. (2020). Türkiye ’de İslami Finansın Gelişimi ve Hukuki Yapısı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(5), 3148–3173.