1533 Tarihli İcmâl Defterine Göre Rumeli Vilayeti’nde Zaimler Ve Sipahiler

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 73 - 125, 22.08.2019

Orhan Kılıç

Öz

Osmanlı taşra askeri sisteminin ana unsuru, dirlik sahibi
atlı zümrelerdir. Bu zümreler zaim ve sipahi denilen iki temel
gruba ayrılırlar. Zaimler zeamet, sipahiler ise timar tasarruf ederlerdi. Bu
askeri zümrelerin gelirlerinin belli kısımları için tam teçhizatlı asker
çıkarma mükellefiyetleri de vardı.

İncelenen defter, Osmanlı Devleti’nin taşra idari sistemi
içerisinde hiyerarşik bakımdan ilk sırada yer alan Rumeli Vilayeti’ndeki zaim
ve sipahiler hakkında kategorize edilmiş özet bilgiler içermektedir. Bu defter,
alışık olduğumuz timar tevcih, timar yoklama veya timar icmal
defterlerinden farklı bir karakterde hazırlanmıştır.

1533 yılına ait bilgileri içeren defterdeki bilgilere göre, Rumeli
Vilayeti’nde 384 zaim, 11.203 adet sipahi bulunmaktadır. Bu zaim ve sipahilerin
hangi gelir dilimi içerisinde dirlik tasarruf ettikleri ve dirlik bölgeleri
defterde yer almaktadır. Defterdeki zengin içerikli bilgiler sistematik hale getirilerek,
daha net tespitlerin sağlanmasına yönelik bir tarzda sunulmuştur. Bu yönüyle,
devletin coğrafi bakımdan en geniş ve dirlik sayısı bakımından en kalabalık
vilayetinin zaim ve sipahi profili olarak ortaya koyulmuştur. Bu bilgiler kısmen
diğer vilayetlerle mukayese edilerek verilmeye çalışılsa da ana temadan
uzaklaşılmamıştır. Diğer vilayetlere ait eş zamanlı benzer çalışmaların
yapılması ile bu bilgilerin genele yönelik daha anlamlı ve kıymetli hale geleceği
şüphesizdir.

Anahtar Kelimeler

Rumeli, zaim, sipahi, timar, zeamet, Osmanlı

Zaims And Sipahis in Rumelia Province According to An Icmâl Book Dated 1533

Öz

The main element of the Ottoman provincial military system is the dirlik
owner equestrian groups. These groups are divided into two basic groups: zaim
and sipahi. Zaims  hold zeamet
and  sipahis hold timar.These
military units also had the obligation to provide fully-equipped soldiers for
certain parts of their income.

The examined notebook contains brief and categorized information
about the zaims and sipahis in Rumelia province, which is the first
hierarchical place within the provincial administrative system of the Ottoman
Empire. This book is prepared in a different character from we are accustomed
to the timar tevcih, timar yoklama or timar icmal books.

According to the book containing information for the year 1533, in
Rumelia province there are 384 zaim and 11.203 sipahis. The income and
durability zones in which income categories are saved and the dirlik regions
are included in the book. The content in the book is presented in a systematic
way to provide clearer information.

In this respect, the most geographically broadest and the most
resistant number of the state in terms of number of zaim and sipahi of the
province has been put forward. Although this information is tried to be given
in comparison with other provinces, the main theme has not been removed. It is
doubtless that this information will become more meaningful and valuable to the
general public by conducting similar studies of other provinces.

Anahtar Kelimeler

Rumelia, zaim, sipahi, timar, zeamet, Ottoman, fief

Kaynakça

• 1- Arşiv Kaynakları/Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA) Kâmil Kepeci No: 297. TS.MA, D. 8303. TS.MA, D. 734. 2- Yayımlanmış Arşiv Kaynakları 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) I Kütahya, Karahisâr-i Sâhip, Sultanönü, Hamîd ve Ankara Livâları: Dizin ve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu. 13, Ankara 1993. 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) Hüdâvendigâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke, Alâiye livâları: Dizin ve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu. 27, Ankara 1995. 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyar-i Bekr ve Arab ve Zü'l-kadriyye Defteri (937/1530) I: Âmid, Mardin, Sincar, Musul, Arapkir, Ergani, Çirmük, Siverek, Kiğı, Çemişkezek, Harput, Ruha, Ana-Hit ve Deyr-Rahbe Livâları ile Hısn-ı Keyf ve Siird Kazaları: Dizin ve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 40, Ankara 1998. 367 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri ile 101, 114, ve 390 Numaralı İcmâl Defterleri (920-937/1514-1530) I Karlı-ili, Agrıboz, Mora, Rodos ve Tırhala Livâları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yay. Defter-i Hakanî Dizisi: XI, Ankara, 2007. 3- Kaynak Eserler GÖRİCELİ KOÇİ BEY, Koçi Bey Risalesi, Hazırlayan: Musa Şimşekçakan, Yeni Zamanlar yay., İstanbul, Mayıs 1997. Ayn Ali Efendi’nin Kavânîn Risâlesi, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kütüphanesi No: 4616, sene 1018. 4- Araştırma/İnceleme Eserler BARKAN, Ömer Lütfi; “Timar”, İslâm Ansiklopedisi, MEB yay., C. 12/I, İstanbul, 1979, s. 286-333. BELDİCEANU, Nicoara; XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde Tımar, Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay, Teori yay., Ankara, Mayıs 1985. EMECEN, Feridun M.; “Mufassaldan İcmale”, Osmanlı Araştırmaları XVI, Enderun Kitabevi, İstanbul, s. 37-44. ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine; “Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve Terfi Kaynağı: “Terakki” Tevcihi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/11, Spring 2010, s. 238-244. KAVAK ÇEKEN, Çiğdem; “Osmanlı Timar Sistemi ve Uygulamada Ortaya Çıkan Uyuşmazlıklar (İstanbul Ahkâm Defterlerinde Yer Alan Kayıtlar Doğrultusunda), Asos Journal, S. 51, Ağustos, 2017, s. 285-310. KAYAPINAR, Ayşe; “Voynuk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul, 2013, s. 126-127. KIEL, Machiel; “Midilli”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul, 2005, s. 11-14. ÖZCAN, Abdulkdir; “Eşkinci”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 11, İstanbul, 1995, s. 469-471. ÖZTÜRK, Yücel; Osmanlı Hakimiyetinde Kefe 1475-1600, T.C. Kültür Bakanlığı Osmanlı Eserleri Dizisi/18, Ankara, 2000. SERTOĞLU, Mithat; “Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Toprak Dirliklerinin Çeşitli Şekilleri”, VI. Türk Tarih Kongresi 20-26 Ekim 1961 Bildiriler, Ankara, 1967, s. 281-293. YÖRÜK, Doğan; “16. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İmparatorluğunda Yaşayan Gayrimüslimlerin Nüfusu”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 17, Konya, 2007, s. 625-652.