Kırım Hanlığında Köle Kaynak Noktaları, İstihdam Alanları ve Köle Azat Etme Yöntemleri

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 293 - 314, 29.12.2019

Şahin Kılınç

Öz

Çalışmamız, Osmanlı Devleti’ne tabi Kırım Hanlığı’nda kölelerin elde edildiği sahalar, kölelerin etnik menşeleri, sosyal ve iktisadi hayattaki rolleri ve özgür kılınma yöntemleriyle ilgilidir. Konuyla ilgili literatürden geniş ölçüde yararlanılmış, ancak ana kaynak olarak Kırım kadı defterlerine başvurulmuştur.
Başlangıç kısmında köle isminin çeşitli dillerdeki yansımalarına yer verilmiş, kölelerin sıfatları ve fiziki görünümleri hakkında Kırım kadı defterlerinde yer alan tasvirlerden yararlanılmıştır. Müteakiben Hanlığın bölge civardaki komşularına köle temin etmek için yapılan akınlar incelenmiş, ana kaynaklarda kölelerin milletleri ile ilgili veriler tespit edilmiştir. Kırım Hanlığında kölelerin istihdam sahaları, yaşam koşulları, efendileri ile ilişkileri, ekonomik değerleri ve diğer ürünlerle mukayesesi çalışmanın değindiği önemli noktalardandır. Son bölümde ise köle azat etme yöntemleriyle ilgili veriler ele alınmış ve analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Köle, Azat Etme, Kadı, Kırım, Akın, Sicil, Hanlık

Slave Resource Points, Employment Areas and Slave Emancipation Methods in the Crimean Khanate

Öz

The study is related to the areas where slaves were obtained in the Crimean Khanate, which is vassal state for the Ottoman Empire, ethnic origins of slaves, their roles in social and economic life and methods of emancipation. The literature on the subject has been extensively utilized, but the Crimean kadi registers have been used as the main source.
Initially, the name of the slave was reflected in various languages and depictions in the Crimean kadi registers were used for information about the adjectives and physical appearance of the slaves. Then the raids to provide slaves to the neighbors of the Khanate region were examined and the data about the nations of the slaves were determined in the main sources. The employment areas of the slaves, living conditions, relations with their masters, economic values and comparison with other products in the Crimean Khanate, are important points of the study. In the last section, data on slave emancipation methods are discussed and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Slave, Emancipation, kadi, Crimean, Raid, Registry, Khanate

Kaynakça

• 1673-1674 Tarihli 17 numaralı Kırım Kadıasker Defteri. AKTAŞ SARI, Sema, 3a-3b Numaralı 1648-1679 Tarihli Kırım Kadıasker Defterlerine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016. AYDIN, Akif, HAMİDULLAH Muhammed, “ Köle “ İslam Ansiklopedisi, C.26, 2002. BAYARSLAN, Hüseyin “ Osmanlı Devleti’nde Köleleştirme ve Azat Etme Yöntemleri “ Ulakbilge, C.26, S.5, 2017. ÇAVUŞ, Mehmet Caner, 67 A 90 Numaralı ( Onuncu Cilt), 1077-1080 (1666-1670) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1-70 Varak), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019. ÇELEBİ, Evliya, “ Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 7. Kitap 2. Cilt, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011. EKİN, Ümit, “ 17. Yüzyılın Sonlarında Rodosçuk Kazasında Kölelerin Toplumsal Statüsü “, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.29, S.47, Ankara, Mart 2010. İNALCIK, Halil, “ Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeği “, Doğu Batı Makaleleri II, 2008. İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-I 1300-1600, Türkiye İş Bankası yayınları, İstanbul, 2017. İNCE SAĞLAM, Rüveyda, “ Kur’an-ı Kerim’de Kölelik Konusu “, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Tefsir Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2010. KİNG, Charles, The Black Sea, Oxford University Press, New York, 2004. KROLİKOWSKA, Natalia, “ Social Status, Living conditions, and Religiosity of Slaves From The Lands of The Politish-Lithuanian Commonwealth İn The Crimean Khanate in The 17th Century”, Osmanlı Devleti’nde Kölelik, Ed. Zübeyde Güneş Yağcı, Fırat Yaşa, Dilek İnan, Tezkire yayınları, İstanbul, 2017. ÖZDEM, Zeynep, Kırım Karasubazar’da Sosyo-Ekonomik Hayat, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara, 2010. ÖZDEM KÖSE, Zeynep, Kırım Hanlığı’nda Kölelik (1648-1699), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş, 2017. ÖZTÜRK, Yücel, Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe (1475-1600), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, Ekim 2014. ÖZTÜRK, Yücel, “ Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeğinin Rolü ve Hacmi “, Osmanlı Devleti’nde Kölelik: Ticaret-Esaret-Yaşam, Ed. Zübeyde Güneş Yağcı, Fırat Yaşa, Dilek İnan, Tezkire yayınları, İstanbul, 2017. ÖZBAY, Rahmi Deniz, “ Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeğinin İstihdamı ve Mükâtebe Yöntemi “, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.17, 2009. SAK, İzzet “ Konya’da Köleler (16. Yüzyıl Sonu-17. Yüzyıl Başı) ”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S.9, 1989. SAK, İzzet Şer’iyye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. ve 18. Yüzyıllar), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya. 1992. ŞAHİN, Fatma, 67 A 90 Numaralı ( On Birinci Cilt), 1077-1078 (1667-1667) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019. TOTT, Baron De, 18. Yüzyılda Türkler ve Tatarlara Dair Hatıralar, 1001 Temel Eser Yayınları, İstanbul, 1970. YAĞCI, Zübeyde Güneş, “ Köle Akınlarının Kırım Hanlığı Üzerindeki Siyasi ve Ekonomik Tesirleri ”, Türkiye-Ukrayna İlişkileri Kazak Dönemi (1500-1800) Ed. Volodımır Melnik, Mehmet Alpargu, Yücel Öztürk, Muhammed Bilal Çelik, Çamlıca Basım Evi, İstanbul 2015. Vatansever, Erim, 67 A 90 Numaralı ( On Dokuzuncu Cilt) 1083-1087 (1672-1676) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi S. B. E Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018. YAĞCI, Zübeyde Güneş, “ İstanbul Gümrük Defterlerine Göre Karadeniz Köle Ticareti (1606-1607) “, History Studies International Journal of History, S.3, C.2, 2011. YAĞCI, Zübeyde Güneş, “ Köle Kaynağı Bakımından Kafkasya’nın Önemi “, Yeni Türkiye Dergisi, S.71, 2015. YAŞA, Fırat, 67 A 90 Numaralı ( Dördüncü Cilt ) 1061-1062 Tarihli Kadıasker Defterine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2014. YAŞA, Fırat Bahçesaray ( 1650-1675 ), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2017. YAŞA, Fırat, “ Desperation, Hopelessness, and Suicide: An İntial Consideration of Self-Murder by Slaves in Seventeenth-Century Crimean Society”, Turkish Historical Review, S.9, 2018.