Osmanlı-Rus Ticarî İlişkileri ve Türkiye’deki Rus Markaları

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 367 - 386, 29.12.2019

Mustafa Sarı Tufan Turan

Öz

XV. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti ile diplomatik ilişkiler kurarak Karadeniz ve Osmanlı ülkesindeki ticareti geliştirmeyi hedefleyen Ruslar, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile ilk defa kendi gemileri ile Karadeniz ve Akdeniz’de ticaret yapabilme hakkına sahip olmuşlardır. Ruslar ilerleyen yıllarda Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması (1783), Edirne Antlaşması (1829), Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833), Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması (1846) ve Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması (1862) ile devamlı olarak kendi lehlerine ticarî imtiyazlar elde etmişlerdir.
Rusya ile imzaladığı antlaşmaları İngiltere ve Fransa gibi diğer Avrupa ülkeleri ile de imzalayan Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren uluslararası ticarî sisteme entegre olmuştur. Özellikle yabancı şirketlerin zorlamasıyla Osmanlı devlet adamları, ticarî ürünler ile ilgili başta taklitçilik olmak üzere sahtecilik, dolandırıcılık gibi hususların önüne geçmek için 1871 tarihli “Eşya-yı Ticariyyeye ve Alamet-i Farikalara Dair Nizamname”si ile markalaşma sürecini başlatmışlardır. Bu nizamname çerçevesinde şirketler markalarını Alamet-i Farika Defterleri’ne kaydettirmişler ve bu defterler 1931 yılına kadar tutulmuştur. Bu dönem içerisinde Rus şirketleri de petrol, gaz, benzin, sigara kâğıdı, iplik, yumak, dikiş makinaları, kozmetik ve ayakkabı gibi farklı sektörlerde ürünlerini tescil ettirmişlerdir.
Bu çalışmada öncelikle Türk-Rus ticarî ilişkilerinin arka planı incelenecek, daha sonra Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde marka tescili yaptırılan Rus markaları üzerinde durulacaktır. Ayrıca bu markaların dağılım gösterdikleri sektörler üzerinde analizleri yapılarak, elde edilen istatistiki verilerle, Türk-Rus ticarî ilişkilerine farklı bir perspektiften bakılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, marka, ticaret, Alamet-i Farika

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK ARDEB

Proje Numarası

215K216

Teşekkür

Bu çalışma 215K216 numaralı TÜBİTAK ARDEB projesi çerçevesinde elde edilen verilerden üretilmiştir.

Ottoman-Russian Commercial Relations and Russian Trademarks in Turkey

Öz

Russians, aiming to establish diplomatic
ties with the Ottoman Empire and to build up their trade in the Black Sea
region and Ottoman territories towards the end of the 15^th century,
has gained for the first time the right to trade in the Black Sea and the
Mediterranean with their own vessels with the Treaty of Küçük Kaynarca of 1774.
In later years, Russians has gained commercial benefits continuously by
Ottoman-Russian Trade Agreement of 1783, Treaty of Adrianople of 1829, Treaty
of Hünkar İskelesi of 1833, Ottoman-Russian Trade Agreement of 1846 and 1862.

Signing similar trade agreements with
other European states, Ottoman Empire had integrated to an international
commercial system in the second half of the 19^th century. Especially
with the promotion of foreign companies Ottoman statesmen had started the
branding process in 1871 with the regulation named “Eşya-yı
Ticariyyeye ve Alamet-i Farikalara Dair Nizamname” in order to prevent imitation,
counterfeiting and fraud. In accordance with this new regulation, companies
started to register their brands to Alamet-I Farika Registers and these
registers were kept records till 1931. In this era, Russian companies had also
registered their brands in the sectors of raw materials, rolling paper (for
cigarettes), confection, cosmetics and shoe.

In
this work, firstly the background of Turco-Russian commercial relations will be
investigated and afterwards Russian brands which were registered in the Ottoman
and Republican eras will be emphasized. Also a sectoral analysis will be
carried on and with the statistical data, a new perspective of Turco-Russian
commercial relations will be shown. 

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Russia, brand, trade, Alamet-i Farika registers

Proje Numarası

215K216

Kaynakça

• Alamet-i Farika Defterleri, (1891-1931), Türk Patent Enstitüsü Kütüphanesi Koleksiyonu. Aygün, Necmettin, Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış, C. II, Trabzon ve Sanayi Odası, Ankara 2016. Beydilli, Kemal, “Karadeniz’in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletleri ve Miri Ticaret Teşebbüsü”, Belleten, C. LV, Sayı: 214, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991, ss. 687-757. Bostan, İdris, “İzn-i Sefine Defterleri ve Karadeniz'de Rusya ile Ticaret Yapan Devlet-i Aliyye Tüccarları”, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği”, 4. Baskı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2011, ss. 325-353. Bostan, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu, 1700-1787”, Belleten, Cilt: LIX, Sayı: 225, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995, ss. 353-394. Fidan, Murat, “Osmanlı-Rusya Ticari Rekabetinin İki Devlet Arasında Yapılan Antlaşmalara Yansıması”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 44, İstanbul 2006, ss. 65-122. Fidan, Murat, XIX. Yüzyılda Osmanlı-Rusya Ticari Münasebetleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2002. Ivanov, Sergei M., “Osmanlı-Rus Ticareti”, Türkler Ansiklopedisi, C. 14, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 264-269. İnalcık, Halil, “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)”, Belleten, Cilt: XII, Sayı: 46, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1948, ss. 349-402. Karakulak, Mesut, “Hocabey’den Odessa’ya Bir Limanın Gelişimi”, OÜSBAD, S.12, Temmuz 2015, ss. 288-318. Karakulak, Mesut, Rus Vapur ve Ticaret Kumpanyası (ROPİT) ve Osmanlı Rus Ticari İlişkileri (1856-1914), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2017. Kazgan, Haydar, “Tarih Boyunca Osmanlı-Rus Ticareti ve Sanayi Devrimi Ülkelerinin Ticaret Politikaları”, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003, ss. 33-44. Köse, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006. Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara 1987. Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990. Kuzucu, Serhat, “Rusya Ahidname Defterine Göre XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Rus Ticari İlişkilerinin Seyri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 35/ S. 59, 2016, ss.63-83 Kütükoğlu, Mübahat S., Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013. Nemlioğlu, Yasemin, “18. Yüzyılda Karadeniz’de Rus Deniz Ticareti ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2017 (12/23), ss. 83-106. Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi (1500-1914), 2. Baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1990. Quataert, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C. 2, edit. Halil İnalcık ve Donald Quataert, çev. Süphan Andıç, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, ss. 885-1051. Tukin, Cemal, Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Boğazlar Meselesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1947.