İ.G.Gerber’in Eserine Göre 1728 Yılında Dağıstan ve Şirvan

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 369 - 404, 29.12.2020

İsmail Bülbül

Öz

XVIII. yüzyıldaki siyasi ve diplomatik ilişkilerde yaşanan gelişmelere bağlı olarak Kafkasya hakkında eser veren yazarların sayısında büyük bir artış görülmüştür. İoann Gustav Gerber bu yazarlardan birisidir. Gerber, I. Petro’nun İran Seferi’nde görevlendirilmiş ve uzun bir süre Kafkasya’da kalmıştır. Bu süreçte Kafkasya’nın Hazar Denizi kıyısında bulunan bölgeleri hakkında ayrıntılı bir eser kaleme almıştır. Bu eser Rusların yayılmacı siyasetine uygun bir anlayışla yazılmış olmasına rağmen muhtevası açısından Kafkasya tarihi için büyük bir önem arz etmektedir. Bu çalışmada İ.G. Gerber ve eseri hakkında kısa bir bilgi verilerek eserdeki bilgilerden hareketle Hazar Denizi kıyısında bulunan bölgelerin XVIII. yüzyılın ilk yarısındaki siyasi, ekonomik, etnik ve dini yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda yapılan çalışmanın Kafkasya araştırmalarına katkı sağlayacağı umulmaktadır. İ.G. Gerber’in eseri yapılan çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bununla birlikte bölge hakkında bilgi veren ana kaynaklara ve tetkik eserlere de başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İ.G. Gerber,, Dağıstan,, Şirvan,, Kafkasya

Kaynakça

• Aleksandroviç, E. K., “İoann Gustav Gerber”, Russkiy Biografiçeskiy Slovar, Red. N.P. Çulkova, T. V, (1916), str. 9-10.
• Aliyev, K.M., Şauhalı Tarkovskie, Respublikanskaya Gazetno-Jurnalnaya Tipografiya, Mahaçkala 2008.
• Aliyev, Saleh Muhammedoğlu, “Kuba”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, (2002), s. 297-298.
• Aydın, Mustafa, “Şirvan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 39, (2010), s. 204-206.
• Bakıxanov, A., Gülüstani-İrəm, Azərbaycan SSR Elmlər Akadəmiyası Nəşriyatı, Bakı 1951.
• Bala, Mirza, “Kuba”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 6, (1977), s. 924-927.
• Bala, Mirza, “Kumuklar”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 6, (1977), s. 986-990.
• Baron von Haxthausen, Transcaucasia: Sketches of The Nations and Races between The Black Sea and The Caspian, Chapman and Hall, London 1854.
• Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı Devleti ve Kafkasya, Eren Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Bushkovitch, Paul, “Çerkasski Prensleri veya Çerkes Mirzaları”, Çev. Ömer Aytek Kurmel, Kafkasya Çalışmaları-Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, (2016), s. 1-32.
• Butkova, P.G., Materialı dlya Novoy İstorii Kavkaza s 1722 po 1803 god, Çast Pervaya, Sanktpetersburg 1869.
• Bülbül, İsmail, Başlangıcından Rus Hakimiyetine Kadar Kumuk Türkleri ve Tarku Şamhallığı, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya 2011.
• Bülbül, İsmail, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kuban Boyunda Siyaset, Etnik Yapı ve İktisat” Vakanüvis, C. 2, Kafkasya Özel Sayısı, (2017), s. 73-114.
• Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan, Osmanlı Devleti’nin Lezgilerle İlişkileri (1700-1723), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
• Dursun, Davut, “Lezgiler”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, (2003), s. 169-170.
• Erel, Şerafettin, Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul Matbaası, İstanbul 1961.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Cilt 7, Haz: Yücel Dağlı, Seyit Dağlı ve Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
• “Gerber, İoann Gustav”, Entsiklopediçeskiy Slovar, İzdateli F.A. Brokgauz i İ.A. Efron, T. VIII, (1892), str. 455-457.
• Gerber, İ. G., “Opisanie Stran i Narodav Vdol Zapadnogo Berega Kaspiyskogo Morya 1728 g.”, İstoriya Geografiya i Etnografiya Dagestana XVIII-XIX vv., Red. M.O. Kosvena i H.M. Haşalva, İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva 1958.
• Grigoriantz, Alexandre, Kafkasya Halkları, Yeni Binyıl, İstanbul 1999.
• İsmailov, A., “Tarihi Endirey”, Dagestanskie İstoriçeskie Soçineniya, Red. A.R. Şihsaidov, T.M. Aytberov i G.M.R. Orazayev, İzdatelsckaya Firma ‘Vostoçnaya Literatura’, Moskva 1993.
• Jukovekiy, S. V., Snoşeniya Rossii s Buharoy i Hivoy za Poslednee Trehsotletiye, Petrograd 1915.
• Kazemzadeh, F., “Iranian Relations wtih Russia and The Soviet Union, to 1921”, The Cambridge History of Iran, Vol. 7, Ed: P.Avery, G. Hambly ve C. Melville, Cambridge University Press, New York 2007, p. 314-350.
• Kulakov, V. O., Astrahan v Persidskoy Politike v Pervoy Polovine XVIII v., İzdatelskiy Dom ‘Astrahanskiy Universitet, Astrahan 2012.
• Kurat, Akdes Nimet, Başlangıçtan 1917’ye Kadar Rusya Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• Kuş, Ayşegül, Batılı Seyyah ve Araştırmacıların Gözüyle 19. Yüzyılda Kafkasya, Serander Yayınevi, Trabzon 2019.
• Mehmed Efendi, Risâle-i Ahvâl-i Dağıstan ve Moskov ve Ahvâl-i Mülûk-ı Sâire, Nuruosmaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, No. 3905.
• Mirza Hasan Efendi, Âsâr-i Dağıstan, Çev. Musa Ramazan, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını, İstanbul 2003.
• Özcan, Abdülkadir, “Kurçi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, (2002), s. 441-441.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Tümen”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 41, (2012), s. 461-462.
• Pekacar, Çetin, “Kumuk Türkçesinde Fiil”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, C. 44, (1996), s. 221-235.
• Qarayev, Elçin, F.İ. Soymonovun "Xəzər Dənizinin və Orada Həyata Keçirilən Rusiya İşğallarının, İmperator Böyük Pyotrun Tarixinin Bir Hissəsi Kimi Təsviri" Adlı Səyahətnaməsi Azərbaycan Tarixinin Mənbəyi Kimi, Bakı 2006.
• Rudakov, V., “Grebentsı”, Entsiklopediçeskiy Slovar, İzdateli F.A. Brokgauz i İ.A. Efron, T. IX-A, (1893), str. 585-586.
• Selçuk, Hava, Selenge’den Tuna’ya Türk Kültür Tarihine Dair Notlar, Kitaparası Yayınları, İstanbul 2019.
• “Sloboda”, Entsiklopediçeskiy Slovar, İzdateli F.A. Brokgauz i İ.A. Efron, C. XXX, (1900), str. 373-373.
• Sultanoviç, Jamuhanov Culeyman, “Çeçenistan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, (1993), s. 244-247.
• Tapper, Richard Lionel, “Şahseven”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, (2010), s. 295-297.
• Tavkul, Ufuk, “Kumuk Türkleri: Tarihleri, Sosyal Yapıları ve Dilleri Üzerine Bir İnceleme”, Kırım Dergisi, C. 13 (50), (2005), s. 29-39.
• Tavkul, Ufuk, Kafkasya Gerçeği, Selenge Yayınları, İstanbul 2007.
• Umahan, M., Feodalnıye Vladeniya Dagestana v XVIII-naçale XIX v i ih Vzaimosvyazni, Nauk, Mahaçkala 2008.
• Ünal, Fatih, XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkilerinde Neplüyev, Gece Kitaplığı, Ankara 2014.
• Vladimiroviç, Koçnev Anton, Politika Rossii v Otnoşenii Hivinskogo Hanstva v Naçale XVIII-vtoroy Polovine XIX v, Neopublikovannaya Doktorskaya Dissertatsiya, Ekaterinburg 2019.
• Yeşilot, Okan, Şah’ın Ülkesinde: Rus Çarı I. Petro’nun İran Elçisi Artemiy Volinskiy’in Kafkasya Raporu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014. https://drive.google.com/file/d/0B160rB0BjZ0aM2tTU0V1dGdmaUk/view (E.T. 06.07.2020)