Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yelken Sporu ve İstanbul Yelken Kulübünün Kuruluş Süreci

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 56 - 69, 30.06.2024

Sultan Aki

https://doi.org/10.59839/jiees.1484239

Öz

İnsanların ihtiyaçları doğrultusunda ilkel taşıtlarla başlayan deniz taşımacılığı günümüzün de en etkili ulaşım sistemlerinden biridir. Bu sistemin bilinen en eski ve etkili parçası yelkenli teknelerdir. Gelişen teknolojiyle modern ve uzun mesafeler kateden yelkenliler üretildiği gibi yelkenlilerden daha geniş ve daha çok eğlence amaçlı yatlar da üretildi. Bu gelişim süreci dikkate değer farklılıklara rağmen yelken ve yat terimlerinin birbirine karıştırılmasına neden olmuştur.
Avrupa’da 18. yüzyılın sonlarına doğru ilk yat kulüpleri kurulmuş ve bu kulüpler yelken yarışları düzenlemiştir. Bir burjuva sporu olan yelkencilik, zamanla Avrupa’daki orta sınıfa yönelik bir statüye kavuştuysa da Osmanlı İmparatorluğu’nda gelişim farklı bir seyir takip etti. Osmanlı Bahriyesini modernleştirme çalışmaları içinde ilk kez yelken sporuyla ilgili deneyimler yaşandı. Savaş dönemlerinde bu spor adeta unutuldu. İkinci Dünya Savaşı sonrasında tekrar başlayan yelken faaliyetleri, 1952 yılında İstanbul Yelken Kulübünün kurulmasıyla farklı bir boyuta geçti.
Bu makalede önce Türk yelkenciliğinin gelişim seyri ele alınacak, ardından İstanbul Yelken Kulübünün kuruluşu anlatılacaktır. Makalenin temel kaynaklarını Başbakanlık Cumhuriyet arşivi, Yelken Kulübü arşivi, dönemin basınında yer alan ilgili haberler ve araştırma eserleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yelken, Yelken ve Yat kulüpleri, İstanbul Yelken Kulübü, Türk spor tarihi

Sailing from the Ottoman Period to the Republican Era and the Establishment Process of Istanbul Sailing Club

Öz

Maritime transportation, which started with primitive vehicles in line with the needs of people, is one of the most effective transportation systems today. The oldest known and most effective part of this system is sailing boats. With the developing technology, modern and long-distance sailboats have been produced, as well as yachts that are larger and more recreational than sailboats. This development process has caused the terms sail and yacht to be confused with each other, despite notable differences.
Towards the end of the 18th century, the first yacht clubs were established in Europe and these clubs organized sailing races. Although sailing, a bourgeois sport, gradually gained a status for the middle class in Europe, its development followed a different course in the Ottoman Empire. During the efforts to modernize the Ottoman Navy, sailing was experienced for the first time. During periods of war, this sport was almost forgotten. Sailing activities resumed after the Second World War and took a different dimension with the establishment of the Istanbul Sailing Club in 1952.
In this article, the course of development of Turkish sailing will first be discussed and then the foundation of the Istanbul Sailing Club will be explained. The main sources of the article are the Prime Ministry Republican Archive and the Istanbul Sailing Club Archive, as well as related news in the press of the period and research works.

Anahtar Kelimeler

Sailing, Sailing And Yacht Clubs, Istanbul Sailing Club, Turkish Sports History

Kaynakça

• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.10.0.0; 45.290.44; 490.1.0.0,3.10.4
• İstanbul Yelken Kulübü Arşivi (İYK) 1 Aralık 1951 tarihli belge
• Akşam, Boat Builder Türkiye Dergisi, Cumhuriyet, Gemi ve Deniz Teknolojisi Dergisi, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Liman, Milliyet, Resmi Gazete, Ulus, Vatan İlavesi
• Atabeyoğlu, Cem, Türk Yelken Sporu Tarihi, Türk Spor Vakfı Yayınları, Başkent Yayınevi, Ankara, 1986
• Buluç, Macit, 1930-2010 İzmir Yelken Sporunda 80 Yıl, Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yayınları, İzmir, 2011
• Çapar, Onur- Düzcü, Levent, “Buharlı Gemi Çağında Osmanlı Gemi İsimleri Üzerinden Gelenekten Moderniteye Geçişi Okumak”, Karadeniz Araştırmaları, sayı:76 (2022)
• Ekenci, Güner- Serarslan, M. Zahit, “Gelişim Aşamaları Bakımından Türk Spor Teşkilatı ve Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt: II, sayı:3, Temmuz 1997
• Goloğlu, Mahmut, Atatürk ve Anadolu Kulübü, Ajans Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara, 1982
• Gülsöken, Saner, Bodrum’un Gayıkları, Bodrum Deniz Müzesi, Muğla, 2020
• Karataş, İbrahim, Yelkenli Teknelerde Tasarım Prosedürü, İstanbul Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1992
• Göksel, Mehmet Aziz, “Mega Yatların Tarihi”, Boat Builder Türkiye Dergisi, sayı:33 (Ağustos 2012)
• Peverelly, A. Charles, The Book of American Pastimes, Containing A History Of The Principal. Base Ball, Cricket, Rowing And Yatching Clubs Of The United States, New York, 1866
• Taş, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Yelkenciler Taifesi”, Social Sciences Studies Journal, sayı:18 (Mayıs 2018)
• Taş, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Yelkenli Gemilerin Kullanım Sahaları, Social Sciences Studies Journal, sayı: 17 (Nisan 2018)
• Turan, Bülent İbrahim, “Farlı Yat Tiplerinin Ön Tasarım Aşamasında Makine Dairesi Parametrelerinin Belirlenmesi”, Gemi ve Deniz Teknolojisi Dergisi, sayı: 220 (Aralık 2021)
• Üren Cahit - Alican Turalı, Açık Denizlerde 50 Yıl, Türkiye Açık Deniz Yarış Kulübü, İstanbul, 2024
• Yapar, Ahmet- Onur, Yalçın- Akıncı, Yasin, Rüzgar Sörfü ve Yelken Sporcularının Algıladıkları Antrenör Davranışlarının İncelenmesi, Araştırma Makalesi, Uluslararası Türk Spor ve Egzersiz Psikolojisi Dergisi, Cilt: 2, Sayı. 2, 2022
• İstanbul'da su sporları tarihi (istdergi.com) (Erişim Tarihi: 11.5.2024)
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ingiltere-krali-viii-edward/ (Erişim Tarihi:13.5.2024)
• https://www.turksail.com/genel-haberler/18149-ata-n-n-goesterdigi-yerde-kurulan-istanbul-yelken-kuluebue-70-yas-nda (Erişim Tarihi: 7.5.2024)