A Disaster Of Ottoman History: The Battle Of Kartal Field (Kagul)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 117 - 156, 30.06.2024

Bora Efe

https://doi.org/10.59839/jiees.1489955

Öz

After the Russo Ottoman War of 1711 and Russo Ottoman War of 1736-1739, both sides entered a long period of peace. However, in 1768 both sides confronted again. Althought first two war resulted with Ottoman victory, this time Ottoman Empire had a stronger rival. In the peace period Russian army improved themselves but Ottoman army lost its fighting force ang weakened. This contrasting change experienced by the two armies will be clearly evident in the Battle of Kartal Field. General Rumiantsev who encountered the crowded Ottoman army on August 1, 1770 Instead of waiting for the enemy's attack, he acted early and made the first attack at night. Although the Ottoman army tried to resist the surprise Russian attack, it soon broke down and began to flee. The escaped soldiers gathered on the banks of the Danube River, and since there were no boats to cross the area, the soldiers panicked and tried to swim across the river. This situation caused thousands of soldiers to drown and become martyrs and the battle to end in a disaster. The Battle of Kartal Field showed how weak the Ottoman army was. In addition, this defeat was a kind of harbinger of the heavy defeats that the Ottoman Empire would suffer against Russia in the following years. The Battle of Kagul is one of the important battle of 1768-1774 Russo Ottoman war. In that battle crowded Ottoman army defeated by trained and well organized Russian troops. That sitution showed Ottoman army no longer strong enought and it needs reorganised. In this study, we tried to examine how the Battle of Kartal Field took place, the reasons for the defeat and its impact on the warring parties in the context of Ottoman archive documents, chronicle dates and source works of the period.

Anahtar Kelimeler

Kartal, Ottoman Empire, Russia, Rumiantsev

Osmanlı Tarihinde Bir Felaket: Kartal Sahrası (Kagul) Muharebesi

Öz

1711 Prut ve 1736-1739 savaşlarından sonra uzun bir süre barış içerisinde bulunan Osmanlı ve Rusya, 1768 yılında yeniden karşı karşıya gelmiştir. İlk iki savaş Osmanlı üstünlüğü ile sona ermiş olsa da bu sefer Osmanlı Devleti’nin karşısında eskisinden çok daha güçlü bir Rusya bulunmaktaydı. Yaşanan uzun barış döneminde Rus orduları askeri konjonktürüne göre gelişme gösterirken; Osmanlı orduları giderek savaş tecrübesini kaybederek zayıflamıştır. İki ordunun yaşadığı bu zıt değişim Kartal Sahrası Muharebesi’nde açıkça belli olacaktır. 1 Ağustos 1770 yılında kalabalık Osmanlı ordusuyla karşılaşan General Rumyantsev, düşmanın saldırısını beklemek yerine erken davranarak gece vakti ilk saldırıyı gerçekleştirmiştir. Sürpriz Rus saldırısı karşısında Osmanlı ordusu karşı koymayı denediyse de kısa sürede bozularak firar etmeye başlamıştır. Kaçan askerler Tuna Nehri kıyısında toplanmış, karşıya geçecek kayıkların da bölgede bulunmaması sebebiyle paniğe kapılan askerler nehri yüzerek geçmeye çalışmıştır. Bu durum binlerce askerin boğularak şehit olmasına ve muharebenin bir felaketle sonuçlanmasına neden olmuştur. Kartal Sahrası Muharebesi, Osmanlı ordusunun ne kadar zayıf olduğunu göstermiştir. Ayrıca bu yenilgi Osmanlı Devleti’nin ilerleyen yıllarda Rusya karşısında alacağı ağır yenilgilerin de bir nevi habercisi olmuştur. Bu çalışmanın konusu olan Kartal Sahrası Muharebesi 1768-1774 Osmanlı Rus Savaşı’nın en önemli meydan muharebelerinden biridir. Düşmanına oranla sayı bakımından oldukça kalabalık Osmanlı ordusunun disiplinli ve talimli Rus orduları karşısında ağır bir yenilgi aldığı bu muharebe, Osmanlı ordusunun artık eski gücünde olmadığını ve yeniden yapılandırılması gerektiğini açıkça ortaya koymuştur. Bu çalışmada Kartal Sahrası Muharebesi’nin nasıl cereyan ettiği, yenilginin sebepleri ve savaşan taraflara etkisi Osmanlı arşiv belgeleri, Vakanüvis tarihleri ve dönemin kaynak eserleri bağlamında incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kartal, Osmanlı Devleti, Rusya, Rumyantsev

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Tasnifi III. Mustafa Evrakı (AE.SMST.III): 52/3821.
• Cevdet Askeri Evrakı (C..AS..): 50/2348.
• Cevdet Dahiliye Evrakı (C..DH..): 297/14846.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e): 519/29, 519/30, 519/33, 519/34, 519/36, 519/37, 701/11.
• Afyoncu, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2010.
• Afyoncu, Erhan, “Zenta”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul, 2013, s. 279-281, https://islamansiklopedisi.org.tr/zenta, (13.09.2023).
• Ahmed Câvid Bey, Osmanlı Rus İlişkileri Tarihi Ahmed Câvid Bey’in Müntehabatı, (Haz. Adnan Baycar), Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2004.
• Ahmed Resmî Efendi, Hulâsatü’l-İtibar (1768-1774 Osmanlı Rus Harbi Tarihçesi), (Haz. Dr. Osman Köksal), Gazi Kitabevi, Ankara, 2011.
• Ahmed Vâsıf Efendi, Ahmed Vasıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âs’ar ve Haka’iku’l-Ahbâr’ı, 1166-1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin), (Haz. Nevzat Sağlam), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2020.
• Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri 1730-1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 8, S. 14, Mayıs, 1963, s. 51-61, https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000019, (30.11.2023).
• Akdağ, Mustafa, “Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.5, S. 3, Ankara, Ocak, 1947, s. 291-309, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2152433, (01.01.2024).
• Aksan, Virginia, H., Kuşatılmış Bir İmparatorluk. Osmanlı Harpleri 1700-1870, (Çev. Gül Çağalı Güven), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2017.
• Aksan, Virginia, H., Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmed Resmî Efendi (1700-1783), (Çev. Özden Arıkan), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
• Baron De Tot, François, Türkler ve Tatarlara Dair Hatıralarım, (Çev. Mehmet, R. Uzmen), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1976.
• Bayram, Ümmügülsüm, Filiz, Enverî Târîhi: Üçüncü Cild (Metin ve Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2014.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, 27. Baskı, İstanbul, 2008.
• Beydilli, Kemal, “Mehmed Emin Paşa, Yağlıkçızâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, Ankara, 2003, s. 464-465.
• Bezikoğlu, Metin, Deterioration Of Ottoman Administration In the Light Of The Ottoman Russian War Of 1768-1774, Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Entitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2001.
• Büyüktapu, Okan, Mahmûd Sâbit Târîh-i Silistire (İnceleme-Metin-İndeks), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
• Çakır, Müjgan, “Yeniçeri Sofa Tezkireleri ve Manzum Bir Tezkire Metni Üzerine”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, Eylül, 2010, s. 17-23..
• Çalışkan, Muharrem, Saffet, (Vekayinüvis) Enverî Sadullah Efendi ve Tarihinin I. Cildi’nin Metin ve Tahlili (1182-1188/1768-1774), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2000.
• Çelik, Yüksel-Yeşil, Fatih, Osmanlı Modernleşmesinde Tereddüt ve Teceddüt Yılları (1768-1908), Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul, 2023.
• Danişmend, İsmail, Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4, Türkiye Yayınevi, Ankara, 1972.
• Davies, Brian. L., The Russo-Turkish War, 1768-1774 Catherine II and The Ottoman Empire, Bloomsbury Academic, London, 2016.
• De Madariaga, İsabel, Çariçe Katerina Çağının Sınırlarını Zorlayan Kadın, (Çev. Mehmet Harmancı), Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.
• Demir, Uğur, 1768-1774 Savaşı Öncesi Osmanlı Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2023.
• Gobadze, Lia, Kral Ι. Solomon Döneminde (1752-1784) İmereti Krallığı’nın Osmanlı Devleti ile İlişkileri, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2022.
• Hammer, Joseph, Von, Büyük Osmanlı Tarihi, 8, C.15, İkra Okusan Yayınları, İstanbul, 1990.
• İlgürel, Mücteba, “Elmas Mehmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul, 1995 s. 62-63, https://islamansiklopedisi.org.tr/elmas-mehmed-pasa, (13.09.2023).
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, (Çev. Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2005.
• Koca Sekbanbaşı, Koca Sekbanbaşı Risalesi, (Haz. Abdullah Uçman), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1976.
• Kanar, Vedat, Lehistan’ın Parçalanma Sürecinde Osmanlı Devleti ile İlişkileri (1772-1795), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2011.
• Köremezli, İbrahim, “Osmanlı-Rus Harpleri (1768-1878)”, Osmanlı Askeri Tarihi Kara Deniz ve Hava Kuvvetleri (1792-1918), Timaş Yayınları, İstanbul, 2017, s. 249-285.
• Köse, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması (Oluşumu-Tahlili-Tatbiki), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2.Baskı, Ankara, 2020.
• Kurat, Akdes. Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara, 1987.
• Lee, Stephen, Avrupa Tarihinden Kesitler 1494-1789, (Çev. Ertürk Demirel), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2002.
• Mackenzie David-Curran Michael, W., A History Of Russia, The Soviet Union, And Beyond, Forth Edition, Wadsworth Publishing Company, California, 1993.
• Mustafa Nuri Paşa, Netâyic-ül-Vukû’ât Kurumlarıyla Osmanlı Tarihi, I-IV, (Haz. Yılmaz Kurt), Birleşik Yayınları, Ankara, 2008.
• Nagata, Yuzo, “Muhsinzade Mehmet Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, Ankara, 2020, s. 48-50.
• Osmanlıoğlu, Serkan, Mustafa Kesbi’nin 1768-1774 Harb-i Vekayi’i (Değerlendirme-Çeviri Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
• Öğe, Mustafa, Vak’a-i Hamidiye Mehmet Sâdık Zâim-Zâde (Tenkidli Transkripsiyon), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir, 2001.
• Öğreten, Ahmet, Nizâm-ı Cedîde Dâir Askerî Lâyihalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Özkan, Selim, Hilmi, “Türk Tarihinin Kırılma Noktası, Zenta Faciası”, Journal of Turkish Studies, C. 4, S. 3, İstanbul, Bahar, 2009, s. 1779-1793.
• Riasanovski, Nicholas. V.,-Steinberg, Mark, D., Rusya Tarihi Başlangıçtan Günümüze…, (Çev. Figen Develi), İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2016.
• Sarıcaoğlu, Fikret, “İvazzâde Halil Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul, 2001, s. 494-496.
• Sertoğlu, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi: Resimli-Haritalı, 5, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011.
• Sorel, Albert, On Sekizinci Asırda Mesele-i Şarkıyye Ve Kaynarca Muahedesi, (Haz. Eyyub Şimşek), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Stone, David, R., A Military History Of Russia From Ivan The Terrible To The War İn Chechnya, Praeger Security İnternational, London, 2006.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’it Tevarih II.A, (Haz. M. Münir Aktepe), İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’it Tevarih II.B, (Haz. M. Münir Aktepe), İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978.
• Tansel, Selahattin, “Osmanlı-Leh Münasebetleri (1764-1768)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, Ankara, Ocak, 1946, s.69-84.
• Şirokorad, Aleksandr, Borisovich, Rusların Gözünden 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-Rus Savaşları Kırım-Balkanlar-93 Harbi ve Sarıkamış, (Çev. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2013.
• Uyar, Mesut-Erickson, Edward, J., Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail, Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, 5, 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Yeşil, Fatih,-Gezer, Ömer, “Osmanlı İmparatorluğu’nda “Sürat” Topçuluğu II (1773-1807): Taktik, Talim, Muharebe Performansı ve Nizâm-ı Cedid”, Osmanlı Araştırmaları, C. 53, S. 53, Aralık, 2018, s. 231-286.
• Yıldırım, Alper, Siyasi ve Mezhebî açıdan Osmanlı İran İlişkileri (Sultan I. Mahmud Dönemi), Akademik Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 2019.
• Yıldız, Aysel, “Osmanlı Tarihinde Bir Ordu Boykotu; Maçin Bozgunu (1791) Akabinde Yaşanan Tartışmalar”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S. 2, Aralık, 2016, s. 123-162.
• Yıldız, Hakan, “1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı Ortasında Kırım Pazarlığı: Fokşan Barış Müzakereleri”, Kadim, S. 3, Nisan 2022, s. 1-30.
• Yılmaz, Ömer, Faruk, Osman Gâzi’den Sultan Vahîdüttin Han’a Osmanlı Tarihi 4, (Ed. Selman Soydemir), Çamlıca Yayınları, İstanbul, 2014.
• Zinkeisen, Johann, Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1699-1774), V, (Çev. Nilüfer Epçeli, Edit. Erhan Afyoncu), Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2011.
• https://en-academic.com/dic.nsf/enwiki/596748, (26.01.2024).
• https://www.britannica.com/biography/Nikolay-Petrovich-Graf-Rumyantsev, (23.11.2023).
• https://www.google.com/maps/@45.4060736,28.50775,11.5z?hl=en&entry=ttu, (21.01.2024).